Tip 2 Diabetes Mellitus'ta Saglik Davranis Degisiminde Transteoretik Model Temelli Motivasyonel Görüsme Teknigi: Motivational Interview Method Based on Transtheoretical Model of Health Behaviour Change in Type 2 Diabetes Mellitus

Headnote

Öz

Diabetes mellitus'un erken döneminde alinan önlemler yasam kalitesini olumlu yönde etkiler. Yapilan çalismalarda saglikli yasam tarzi degisiklikleri ile Tip 2 diabetes mellitus riskinin %58'e varan oranlarda önlenebilecegi veya ortaya çikisinin geciktirilebilecegi gösterilmistir. Tip 2 diabetes mellitusu olan bireylerle yapilan çalismalarda diyabetin zararli etkilerini azaltmada ya da önlemede bireylerin hastalik yönetimine uyumunu artirmak ve saglikla ilgili davranislarini degistirmede özellikle transteoretik model ve motivasyonel görüsme teknigi kullanilmaktadir. Transteoretik model temelli motivasyonel görüsme kullanilarak yapilan müdahaleler ile glisemik kontrolde ve fiziksel aktivite düzeylerinde genel bir iyilesme saglandigi, degisim asamalari boyunca anlamli ilerlemeler kaydedildigi gösterilmistir. Transteoretik model temelli motivasyonel görüsme davranis degisimine ulasmak için kolay ve etkili bir danismanlik teknigidir.

Anahtar sözcükler: Tip 2 diabetes mellitus, transteoretik model, motivasyonel görüsme.

Abstract

Precautions taken in early stages of diabetes mellitus are more beneficial in terms of quality of life. The risk of Type 2 diabetes mellitus has been shown to be reduced at rates up to 58% or its emer-gence may be delayed with healthy lifestyle changes in different studies. Transtheoretical model and motivational interview method are especially used to increase the adaptation of individuals to disease management and to change behaviours about diabetes mellitus for decreasing or prevent-ing the harmful effects of diabetes mellitus in studies conducted with individuals with Type 2 diabetes mellitus. Interventions using motivational interview method based on transtheoretical model demonstrated that a general improvement in glycaemic control and in physical activity level can be achieved and significant progress has been made during the stage of change. Motivational interview method based on transtheoretical model is an easy and efficient counselling method to reach behavioural change.

Key words: Type 2 diabetes mellitus, transtheoretical model, motivational interview.

ULUSLARARASI SAGLIK ÖRGÜTLERININ raporlarina göre, Diabetes Melli-tus (DM) son yillarda dünyanin birçok bölgesinde prevalansi gittikçe artan önemli bir halk sagligi sorunudur (ICN 2010, WHO 2010, IDF 2013). Dünyada 20-79 yas grubu DM'si olan birey sayisinin 382 milyon (prevalans %8.3'tür) oldugu ve bu sayinin en az 25 yil içerisinde 592 milyon olacagi bildirilmektedir (IDF 2013). Ülkemizde de DM'nin görülme sikligi hizla artmaktadir (Olgun ve ark. 2011). Türkiye Diyabet Epi-demiyoloji Çalismasi'ndan (TURDEP I) itibaren geçen 12 yillik süreçte Türkiye'de DM sikligi %90 oraninda artmis ve eriskin toplumda DM sikliginin %13.7'ye ulastigi görülmüstür (Satman ve ark. 2013). Uluslararasi Diyabet Federasyonu'nun (IDF) rapo-runa göre Türkiye'nin Avrupa Bölgesi'nde en yüksek prevalansa (%14.85) sahip ülke oldugu belirtilmistir (IDF 2013).

DM prevalansindaki artisin yani sira ekonomik olarak da giderek artan bir yük olus-turmaktadir. Bunun sebepleri arasinda DM'si olan bireylerin yasam süresinin uzamasiy-la gelisen komplikasyonlarin maliyetleri bulunmaktadir (ADA 2013). DM, uzun dö-nemde makrovasküler ve mikrovasküler birçok komplikasyona sebep olmaktadir. Dünya Saglik Örgütü,"21. yüzyilda yirmi bir saglik hedefi"nde 2020 yilina kadar Avrupa Böl-gesinde DM'ye bagli ampütasyonlar, körlük, böbrek yetmezligi, gebelik komplikasyon-lari ve diger komplikasyonlarin insidansini üçte bir oranda azaltma hedefleri oldugunu bildirmistir (WHO 1999). Tip 2 DM'nin gelismesinin önlemesinde risk altindaki bireyleri tespit etme, kilo kontrolü saglama ve artmis fiziksel aktiviteyi hedefleyen yasam tarzi degisiklikleri önemli hedefler arasindadir (ICN 2010, WHO 2010, Olgun ve ark. 2011, IDF 2013). Tip 2 DM gelismis bireylerde ise komplikasyonlarin önlenmesi veya erken teshisi tedavi gereksinimini azaltmaktadir (ICN 2010). Bu hedeflere ulasabilmek için bireylerden yeterli ve dengeli beslenme, düzenli fiziksel egzersiz yapma, kendi kan glikozunu düzenli olarak izleme, ilaçlarini ve gerekiyorsa insülinlerini zamaninda ve dogru dozda uygulamasi istenmektedir (Olgun ve ark. 2011). DM'nin erken döneminde alinan önlemler maliyet etkilidir ve yasam kalitesi açisindan da daha yararlidir, özellikle bu önlemler tekrarli hastane yatislarini önlemektedir (ICN 2010). Diyabet Önleme Çalismasi ve Diyabet Önleme Programi gibi çalismalarda saglikli yasam tarzi degisik-likleri ile Tip 2 DM riskinin %58'e varan oranlarda önlenebilecegi veya ortaya çikisinin geciktirilebilecegi gösterilmistir (Eriksson ve Lindgrade 1991, Lindström ve ark. 2006, Nathan ve ark. 2007). Bu durumda Tip 2 DM'nin bireyde yol açacagi zararli etkileri azaltmada ya da önlemede düzenli beslenme, düzenli fiziksel egzersiz gibi sagligi gelis-tirme davranislari önem kazanmaktadir.

Saglik davranis degisimi ile ilgili yapilan çalismalarda Transteoretik Model (TTM), Sosyal Bilissel Teori, Planli Davranis Teorisi, Saglik Inanç Modeli gibi teori ve model-ler kullanilmaktadir (Webb 2010, Davies ve ark. 2010, Plotnikof ve ark. 2013, Li 2015). Saglik davranis modelleri içerisinde en yaygin olarak kullanilani TTM'dir ve saglik davranisi ile ilgili birçok alanda kolayca uygulanabilir (Connolly 2013, Jackson 2007, Glanz ve ark 2008, Johonson ve ark. 2008, Dray ve Wade 2012). "Bu model diger modellere göre neden önemli?" sorusu akla gelebilir.

TTM'nin Sosyal Bilissel Teori, Planli Davranis Teorisi, Saglik Inanç Modeli gibi modeller ile arasindaki ana fark, diger modeller ya hep ya hiç olgusunu kullanarak sade-ce davranissal ölçütleri açiklamak için gelistirilmistir. TTM'nin gücü ya hep ya hiç olgusundan ziyade, dinamik olarak davranis degisimini ele almasindan kaynaklanmak-tadir (Marshall ve Biddle 2001, Miller ve Rollnick 2002). Bir baska ifadeyle TTM,davranis degisimi için bireyin bulundugu asamanin hedef ve yaklasimlarini kullanma olanagi saglamaktadir. Diger teoriler bu anlamda bireyin gereksinimlerini karsilamaktan uzaktirlar (Prochaska ve Velicer 1997). Bu durumda Tip 2 DM'si olan bireylerde sagligi gelistirme davranislarinin bireye kazandirilmasinda TTM temelli motivasyonel görüsme kolay ve etkili bir danismanlik teknigidir.

Neden TTM Temelli Motivasyonel Görüsme

Transteoretik Model psikolog James Prochaska ve Carlo Diclemente (1982) tarafindan gelistirilmistir. Modelde davranis degisiminin asama asama gelisen bir süreç oldugu belirtilmektedir (Miller ve Rollnick 2002). TTM, bireyin davranis asamasini siniflan-dirmada hemsireler için bir çerçeve saglar (Van Nes ve Sawatzky 2010). Çalismamizda modelin sadece degisim asamalari üzerinde durulmustur. Degisim asamalari (zamanla ilgili boyut) modelin organizasyon yapisinin merkezidir (Velicer ve ark. 2000). Model yapisinda bulunan düsünmeme (precontemplation), düsünme (contemplation), hazirlik (preparation), hareket/eylem (action), devam ettirme (maintenance), sonlandirma (ter-mination) asamalari bulunmaktadir (Prochaska ve ark. 1992, Prochaska ve Velicer 1997, Prochaska ve ark. 2008). Bu degisim asamalari degisim sürecinde bireyin duru-muyla ilgili olarak bireyin tutum, niyet ve davranislarini yansitmaktadir (Prochaska ve ark. 1992, Prochaska ve Velicer 1997, Shinitzky ve Kub 2001, Erol ve Erdogan 2007). Düsünmeme asamasinda bireyler problemlerinin çok az farkindadirlar ya da tümüyle habersizdirler ve problemlerini degistirmeye isteksizdirler (Prochaska ve Velicer 1997, Velicer ve ark. 2000, Shinitzky ve Kub 2001, Prochaska ve ark. 2008). Bu asamadaki bireyler gelecek alti ay içerisinde davranisini degistirme niyetinde degildir (Prochaska ve ark. 1992, Prochaska ve Velicer 1997, Velicer ve ark. 2000, Shinitzky ve Kub 2001). Düsünme asamasi, hem problemin hem de degisimin arti ve eksilerinin degerlendiril-mesinin yapildigi asamadir ve degisimin düsünüldügü asamadir (Prochaska ve Velicer 1997, Shinitzky ve Kub 2001, Prochaska ve ark. 2008). Genellikle, bu asamadaki birey-ler gelecek alti ay içinde davranislarini degistirmeyi düsünürler (Prochaska ve ark. 1992, Prochaska ve Velicer 1997, Velicer ve ark. 2000, Shinitzky ve Kub 2001). Hazirlik asamasindaki bireyler gelecek bir ay içerisinde harekete geçme niyetindedirler (Prochas-ka ve Velicer 1997,Shinitzky ve Kub 2001, Prochaska ve ark. 2008). Hareket/eylem asamasi davranis degisikliginin ya da degisimin oldugu asamadir ve son alti ay içinde bireylerin yasam tarzlarinda belirgin degisiklikler olmustur (Prochaska ve Velicer 1997, Velicer ve ark. 2000, Shinitzky ve Kub 2001, Prochaska ve ark. 2008). Devam ettirme asamasi degisimin basladigi ilk alti aydan itibaren sinirsiz sürenin basladigi asamadir. Sonlandirma asamasinda bireyde sagliksiz davranislara dönmek için istek yoktur ve öz-etkililik düzeyi %100'dür (Prochaska ve Velicer 1997, Prochaska ve ark. 2008).

Model yapisinda ayni zamanda süreçler, karar alma ölçegi, öz-etkililik ve tesvik eden faktörler ölçegi bulunmaktadir. Süreçler, problemli davranisi degistirmek için girisimde bulunurken kullanilan stratejiler ve taktiklerdir. Karar Alma Ölçegi, davranis degistirmedeki artilar (yararlar) ve eksilerin (zararlar) öneminin agirligini içermektedir (Velicer ve ark. 2000). Öz-etkililik ve Tesvik Eden Faktörler Ölçegi, öz-etkililik yapisi, sagliksiz ya da yüksek riskli aliskanliklarda geriye dönüs olmaksizin yüksek riskli du-rumlarla basa çikabilmek için insanlarin sahip oldugu belirli güven durumunu ifade eder (Bandura 1982). Bu yapi tesvik eden faktörler ölçegi ya da öz-etkililik yapisi ile temsil edilmektedir. Tesvik eden faktörler ölçegi zor durumlarin ortasinda iken belirli davranislari yapma dürtüsünün yogunlugunu yansitmaktadir. Öz-etkililik ölçegi zor durum-lara karsi belirli davranislari yapmamak için bireyin güvenini yansitmaktadir (Velicer ve ark. 2000).

Birinci basamakta çalisan hemsireler kendilerine "transteoretik model temelli moti-vasyonel görüsme nedir ve nasil yapilir?" sorusunu sorarak bireydeki davranis degisimini kolaylastiracak adimi atmis olurlar. Bu durumda motivasyonel görüsme (MG), düsün-me öncesi asamadan sürdürme asamasina kadar geçis için bireyin gerekli hedefleri basarmasina yardimci olmak için kullanilabilir bir terapi yöntemidir. Bir bireyin bir davranisi degistirmeyi düsünmeye baslamasi ve bu degisimin gerçeklesmesi için degisim sürecinin basindan sonuna kadar motivasyon gereklidir (Miller ve Rollnick 2002). Bu nedenle TTM, özellikle degisim evreleri yönünden motivasyonel yaklasim kullanan müdahalelerde bütünleyici bir rol oynamistir (Van Nes ve Sawatzky 2010). MG'nin astim, diyabet, fiziksel aktivite, kilo kaybi, sigara birakma, uyusturucu bagimliligi dahil saglikli yasam tarzi bileseni olan hastaliklari etkili bir sekilde yönetmek için kullanim alani genisletilmistir (Levensky ve ark. 2007). Miller ve Rollnick (2002), MG'yi ambi-valansin (ikilem) çözümlenmesi ve kesfedilmesinde degisim için içsel motivasyonu artirmak için birey merkezli bir direktif metodu olarak tanimlamaktadir. MG diger danismanlik yöntemlerinden farkli olarak su özelliklere sahiptir (Ögel 2009, Van Nes ve Sawatzky 2010). Bu özellikler asagida belirtilmistir.

1. Degisimi tesvik etmek için hedeflere, bireyin içsel degerlerini harekete geçir-meye dayanir.

2. Degisim için motivasyon hemsireden degil bireyden kaynaklanir.

3. MG degisim için ambivalansi çözümler, açiklar ve tanimlar.

4. Degisim için hazir olusluk birey özelligi degil, kisilerarasi etkilesimin sonucu-dur.

5. Direnç ve inkâr motivasyonel stratejileri degistirmek için uyaridir.

6. Hedefe ulasmak için bireylerin yeteneklerini ortaya çikarmak ve desteklemek önemlidir. Terapötik iliski birey otonomisine saygi duymaya ve isbirligine da-yanmaktadir.

7. MG hem bir iletisim tarzi hem de bir tekniktir.

8. MG davranis degisimini ortaya çikarmak için birey merkezlidir ve yol gösteri-cidir.

MG, dört genel ilkeye dayanir. Bunlar; empatiyi ifade etme, çeliskiyi gelistirme, di-rençle yuvarlanma ve öz-yeterligi desteklemedir (Miller ve Rollnick 2002, Ögel 2009). Buna göre; empatiyi ifade etmek için, hemsire bireyin bakis açisiyla konuyu inceler, bireyin deneyimini kabul eder ve anlar (Levensky et al. 2007, Ögel 2009). Bu ilkede önemli olan bakis açisini anlama istegiyle kisiyi saygiyla dinlemektir (Miller ve Rollnick 2002). Çeliskiyi gelistirmek için, hemsire degisim saglamada motivasyonu artirmak için bireyin hedefleri, inançlari ve sagliksiz davranislari arasindaki tutarsizliklari ortaya çika-rir (Levensky et al. 2007, Ögel 2009). Birey önemli kisisel amaç ve degerler arasindaki çeliski algisiyla motive edilir (Miller ve Rollnick 2002). Dirençle yuvarlanma için, hem-sire dogrudan bireyin direnci ile karsi karsiya kalmaktan kaçinir. Bunun yerine, cevaplar ve çözümler üretmek için bireyi tesvik eder (Levensky et al. 2007, Ögel 2009). Böylece dirençle yuvarlanma problem çözme sürecine kisiyi aktif olarak dahil etmeyi kapsar (Miller ve Rollnick 2002). Öz-yeterligi desteklemek, degisimi gerçeklestirme ve planlamada bireyin dogal yetenegini destekler (Levensky et al. 2007, Ögel 2009). Öz-yeterlik degisim için motivasyonda anahtar unsurdur (Miller ve Rollnick 2002).

Yapilan çalismalarda da transteoretik modelin ve motivasyonel görüsmenin etkinligi test edilmistir (Jones 2003, Vallis 2003, Rubak ve ark. 2005, Van Nes ve Sawatzky 2010,). Kirk ve ark. (2001) Tip 2 DM'si olan bireylerde, fiziksel aktiviteyi gelistirmek üzere egzersiz danismanliginin etkinligini arastirmak için yaptiklari çalismada danis-manlik alan katilimcilarin %82'sinin, kontrol grubunun %33'ünün egzersiz davranisinda asama kaydettigini belirlemislerdir. Haftalik fiziksel aktivite düzeyi karsilastirildiginda, müdahale grubunda %4 artis olmus, kontrol grubunda %9 düsüs olmustur. Spor ve bos zaman aktivitelerine katilim müdahale grubunda %55 artmis, kontrol grubunda %6 azalmistir. Kontrol grubuyla karsilastirildiginda, müdahale grubunun yasam kalitesi düzeyinde de olumlu gelismeler belirlenmistir (Kirk ve ark. 2001). Vail-Gandolfo (2008) Tip 2 DM'si olan bireylerde kilo kaybi, fiziksel aktivite ve glisemik kontrol üzerine motivasyonel görüsme temelli programin etkinligini belirlemek amaciyla yaptigi çalismada da bütün katilimcilar için fiziksel aktivite düzeylerinde genel bir iyilesme saglanmis, katilimcilarin kilo verdigi gözlenmis ve bütün katilimcilarda degisim asamalari boyunca anlamli ilerleme kaydedildigi görülmüstür. TTM ve MG kullanilan diger çalismalarda da genel olarak elde edilen sonuçlarda fiziksel aktivitenin arttigi, kilo kaybinin saglandigi, glisemik kontrolde basari saglandigi ve degisim asama-larinda anlamli ilerleme saglandigi görülmüstür (Kirk ve ark. 2004, Clobes 2011, Chen ve ark. 2012).

TTM Temelli Motivasyonel Görüsmede Izlenecek Adimlar

TTM temelli motivasyonel görüsmenin, degisim için ambivalansi ve direnci olan birey-leri motive eden etkili danismanlik teknigi oldugu belirtilmektedir (Van Nes ve Sawatzky 2010). Tip 2 DM'si olan bireylerde transteoretik model temelli motivasyonel görüsme modelin davranis asamalarinin hedef ve yaklasimlari dikkate alinarak motivas-yonel görüsme teknigi stratejileri kullanilarak yapilir. Hemsirelerin, davranis degisimi için gündem belirleme ve iliski kurmada kullanabilecegi stratejiler belirlenmistir. Hayal kirikligindan, tartismadan ve dirençten kaçinmak için, gündemi belirleme bireyler için önemlidir. Tartisma için bir konu belirlendikten sonra, hemsire degisim yapmak için bireyin kendine ne kadar güvendigini, degisimin ne kadar önemli oldugunu ve degisimi yapmak için bireyin ne kadar hazir oldugunu degerlendirebilir. Bireyin ne kadar hazir oldugu 1'den 10'a kadar numaralandirilmis bir ölçek kullanilarak sorulabilir. Eger birey degisim için düsük bir hazir oluslugu ifade ederse, hemsire sadece gelecekteki ziyaretler için daha ayrintili tartisma için bireyin istekliligi ve davranislari ile ilgili endiselerini ifade eder. Bunun yani sira, hemsire hangi ek bilgilerin yararli olacagini ve davranisi hakkinda ne bildigini sorgulayarak bireyin bilgi düzeyini belirleyebilir. Hemsire ayni zamanda bireye davranis degisimini yaptiginda ve yapmadigindaki arti ve eksileri dü-sünmesini söyleyebilir (Miller ve Rollnick 2002).

Ölçek sorulari, niçin belirli bir puanlamanin seçilmis oldugunu sorgulamak için, davranisi daha fazla arastirmak amaciyla temel olarak kullanilabilir. Örnegin birey kilo vermek için hazir olusluguna 10 üzerinden 4 verdiyse, hemsire niçin dört verdigini ya da 4'ten 6'ya çikarmak için neye ihtiyaci oldugunu sorabilir. Davranis degisimi için gerekli olan güveni eksik olan bireylere degisim yapmak için geçmis basarilarini düsünmeleri ve o zaman hangi stratejilerle çalistiklari ögrenilebilir. Hemsire, bireylere degisim yapsalardi hayatlarinin nasil farkli olacagini sorabilir. Bu stratejiler degisim için bireyin de-gerlerini, motivasyonunu ve algiladigi yetenegini düsünmesi için bireyi tesvik eder. Bu ayni zamanda degisim için bireyin kendi fikirlerini üretmesine de yardimci olur. Amaç, istenilen degisikligi yapmak için bireyleri hazirlamaktir (Van Nes ve Sawatzky 2010).

Birey davranis degisimini baslatmak için hazir olur olmaz, degisim için bir tarih be-lirlemek, gerekli çevresel degisimleri saptamak ve bireyle sözlesme yapmak önemlidir. Ayni zamanda bireyin potansiyel engeller ve bunlarla nasil basa çikacagini bilmesi, destek sistemlerini nasil kullanacagini belirlemesi gereklidir (Searight 2009). Davranis degisikligini takiben, hemsire potansiyel geri dönüslerle nasil basa çikacagini ve bas etme mekanizmalarini tartismali ve bu degisimi güçlendirmelidir (Van Nes ve Sawatzky 2010).

TTM temelli motivasyonel görüsmenin uygulama kolayligi ve davranis degisimin-deki etkinligi düsünüldügünde birinci basamakta çalisan hemsireler için önemli oldugu düsünülmektedir. Hemsirelere rehber olabilecegi düsünülerek hazirlanan Tip 2 DM'si olan bireylerde TTM temelli motivasyonel görüsme içerigi davranis asamalarinin hedef ve yaklasimlari dikkate alinarak olusturulmustur (Burbank ve ark. 2005, Erol ve Erdo-gan 2007, Yildiz 2008, Satman ve ark. 2011, Koyun ve Eroglu 2013). Asagida arastir-macilar tarafindan olusturulan TTM temelli motivasyonel görüsme içerigi yer almakta-dir.

TTM Temelli Motivasyonel Görüsme Içerigi (Ilaç Kullanma, Beslenme ve Egzersiz Davranisi)

1. Düsünmeme

Hedef, bireyin düsünme asamasina gelmesi için bireysel farkindaligin arttirilmasidir.

Yaklasimlar

1. Ilaç tedavisi, beslenme, egzersiz ve diyabet (seker) hastaligi ile ilgili bilgilen-dirme.

2. Düzenli ilaç kullanmanin, yeterli ve dengeli beslenmenin ve düzenli egzersizin olumlu yönlerini belirleme.

3. Düzensiz ilaç kullanmanin, yetersiz ve dengesiz beslenmenin ve düzensiz eg-zersizin olumsuz yönlerini belirleme.

4. Düzenli ilaç kullanmadaki, yeterli dengeli beslenmedeki ve egzersize basla-madaki engelleri belirleme.

5. Üç günlük beslenme kaydini nasil tutacaklari, ilaç kullanim çizelgesi ve egzer-siz izlem çizelgesi hakkinda bireyi bilgilendirme.

6. DM hastaligi, ilaç kullanma, beslenme ve egzersiz rehber kitapçigi verme.

2. Düsünme

Hedef, bireyin güvenini arttirma ve motive etmedir.

Yaklasimlar

1. Bilgilendirmeyi sürdürme.

2. Olumlu ve olumsuz yönleri tekrar gözden geçirme.

3. Engellerle bas etmeyi ögrenme (hatirlatici, sosyal destek...vb).

4. Önem ve güven cetvelini kullanma.

5. Degisimin arti ve eksilerini belirleme (basit karar dengesi).

6. Gelecege bakma.

7. Hedefleri ve degerleri ortaya çikarma.

8. Ilaç saatleri için kullanilacak hatirlaticilari belirleme.

9. Beslenme aliskanliklarina göre beslenme düzenini olusturma.

10. Hoslanilan fiziksel aktiviteleri listeleme ve hoslanilan fiziksel aktiviteyi belir-leme.

11. Çevresindeki bireylerin sosyal destek saglamasi ile sürece olumlu katki sagla-ma.

12. Öz-etkililigi artirmak için olumlu düsünce ve davranislari destekleme.

3. Hazirlik

Hedef, bireyin düzenli ilaç kullanimi, yeterli ve dengeli beslenme ve düzenli egzersiz için bir plan hazirlamadir.

Yaklasimlar

1. Olumlu ve olumsuz yönleri tekrar gözden geçirme.

2. Düzenli ilaç kullanimi, yeterli ve dengeli beslenme, düzenli egzersiz için plan yapma.

3. Sosyal destek kaynagini/kaynaklarini tekrar degerlendirme.

4. Karar vermede bireye yardim etme ve bireyi cesaretlendirme.

5. Düzenli ilaç kullanimi, yeterli ve dengeli beslenme, düzenli egzersiz tarihini belirleme.

6. Ilaç kullanim çizelgesini, üç günlük beslenme programini ve egzersiz izlem çi-zelgesini (hedef adim sayisini belirleme) degerlendirme.

7. Ilaç kullanimi, egzersiz, uygun beslenme ve kan sekeri düzeylerini tartisma.

8. Davranis degisimine karar verme.

4. Harekete/Eyleme Geçme:

Hedef, bireyin düzenli ilaç kullanimina, yeterli ve dengeli beslenmeye, düzenli egzersize baslamasi ve uygulama planini yeniden gözden geçirmedir.

Yaklasimlar

1. Motivasyonu koruma ve güveni destekleme.

2. Engelleri kaldirma.

3. Sosyal destekleri harekete geçirme.

4. Planlanan ilaç tedavisine uygun ilaç kullanma.

5. Planlanan beslenme programina uygun beslenme.

6. Hedeflenen adim sayisina ulasma.

5. Devam Ettirme

Hedef, bireyin geriye dönüsü, yani bireyin olusabilecek hareketsizligini engellemek için çözüm bulmadir.

Yaklasimlar

1. Düzenli ilaç kullaniminin, yeterli ve dengeli beslenmenin ve düzenli egzersi-zin yararlarini tekrar etme.

2. Hedefleri yeniden gözden geçirme.

3. Geri dönüs varsa bunun nedenini inceleme.

4. Geri dönüsün olmamasi için bireyin yaptigi olumlu davranislari destekleme.

6. Sonlandirma

Bu asamada bireyin düzenli ilaç kullanmayi, yeterli ve dengeli beslenmeyi, düzenli egzersiz yapmayi aliskanlik haline getirmesi hedeflenmektedir.

TTM Temelli Motivasyonel Görüsmenin Önemi

Toplumun sagliginin gelistirilmesi ve korunmasi ülkelerin vazgeçilmez politikalari arasindadir ve hemsirelerin önemli sorumluluklarindan biridir (Shinitzky ve Kub 2001). 1978 yilinda Alma-Ata'da yapilan konferansta Temel Saglik Hizmetleri kavramina vurgu yapilmis ve bu konferansta dünyadaki tüm insanlarin sagliklarinin korunmasi ve daha iyi duruma getirilmesi hedeflenmistir (Erci ve ark. 2009). Bu konferansta insanla-rin daha saglikli bir hayat yasayabilmesi için yapilmasi gerekenler "21.yüzyilda Herkes Için Saglik" adi verilen bildirge içerisinde belirlenmistir. Bu bildirgenin hedeflerinden biri de bulasici olmayan hastaliklarin azaltilmasidir. Bu hedefle 2020 yilina kadar, Av-rupa Bölgesi'nde en önemli kronik hastaliklara bagli hastalik, sakatlik ve erken ölümün mümkün olan en düsük düzeylere düsürülmesi istenmistir.

Bu hedef içerisinde; DM'ye bagli ampütasyonlar, körlük, böbrek yetmezligi, gebelik komplikasyonlarinin ve diger komplikasyonlarin insidansinin üçte bir oranda azaltilmasi hedeflenmistir (WHO 1999, Erci ve ark. 2009). DM komplikasyonlarinin gelismesinin önlenmesinde davranis degisimine yönelik müdahale programlarinin hemsirelik uygu-lamalari içerisinde yer almasi önemlidir (Shinitzky ve Kub 2001). Hemsireler DM'si olan bireylerin sagligini gelistirmede ve yasam kalitesini yükseltmede önemli bir konu-ma sahiptir (Mcdonald ve ark.1999). Hemsire olarak rolümüz bireyi optimal sagliga dogru harekete geçirmede kullanilan kisilerarasi becerileri artirmaktir (Shinitzky ve Kub 2001). Davranis degisimine ulasmak için transteoretik model temelli motivasyonel görüsme uygulamasinin kolay oldugu, on bes dakikalik bir görüsmeye entegre edilebile-cegi ve birinci basamakta etkili danismanlik teknigi olarak kullanilabilecegi belirtilmek-tedir (Rubak ve ark. 2005).

Sonuç

Tip 2 DM'si olan bireylerde komplikasyonlarin önlenmesi ve erken teshisi tedavi gerek-sinimini azaltmaktadir. Ayrica Tip 2 DM'nin erken döneminde alinan önlemler maliyet etkilidir ve yasam kalitesi açisindan daha yararlidir, özellikle bu önlemler tekrarli hasta-ne yatislarini azaltmaktadir. Nitekim transteoretik model temelli motivasyonel görüsme davranis degisimine ulasmak için kolay ve etkili bir danismanlik teknigidir. TTM te-melli motivasyonel görüsme bireylerin öz-etkililigini artirmasi nedeniyle saglikli davra-nis degisiminde olumlu sonuçlar saglamaktadir. Saglik hizmetlerinin her asamasinda bireylerle iletisim halinde olan özellikle birinci basamakta çalisan hemsireler için uygun bir yaklasimdir. Konuyla ilgili çalismalarin yapilmasi, etkinligin kanit düzeyini artira-caktir. Ayrica TTM temelli motivasyonel görüsme teknigine hemsirelik müfredatinda ve hizmet içi egitimlerde yer verilerek hemsirelerin konuya iliskin bilgi ve deneyimleri artirilabilir. .

References

Kaynaklar

ADA (American Diabetes Association) (2013) Standards of medical care in diabetes. Diabetes Care, 36:11-63.

Bandura A (1982) Self-efficacy mechanism in human agency. Am Psychol, 37: 122-147.

Burbank PM, Reibe D, Padula C, Nigg C (2002) Exercise and older adults: changing behavior with the transtheoretical model. Orthop Nurs, 21: 51-61.

Clobes T (2012) Patient compliance with type 2 diabetes using visual reminders and the transtheoretical model (Doctorate thesis). New Jersey,, University of Medicine and Dentistry of New Jersey

Chen SM, Creedy D, Lin HS, Wollin J (2012) Effects of motivational interviewing intervention on self-manegement, psychological and glycemic outcomes in type 2 diabetes: a randomized controlled trial. Int J Nurs Stud, 49:637-644.

Connolly KK (2013) The digital divide and health outcomes: a teleretinal imaging study (Doctorate thesis). Manoa, University of Hawaii.

Davies CA, Mummery WK, Steele RM (2010) The relationship between personality, theory of planned behaviour and physical activity in individuals with type II diabetes. Br J Sports Med, 44:979-984.

Dray J, Wade TD (2012) Is the transtheoretical model and motivational interviewing approach applicaple to the tereatment of eating disorders? a review. Clin Psychol Rev, 32: 558-565.

Erci B (2009) Halk Sagligi Hemsireligi. Ankara, Göktug Yayincilik.

Eriksson K ve Lindgrade F (1991) Prevention of type 2 (non-insulin-dependent) diabetes mellitus by diet and physical exercises. Diabetologia, 34: 891-898.

Erol S, Erdogan S (2007) Saglik davranislarini gelistirmek ve degistirmek için transteoretik modelin kullanilmasi. Anadolu Hemsirelik ve Saglik Bilimleri Dergisi, 10:86-94.

Glanz K, Rimer B, Viswanath K (2008) Theory, research, and practice in health behavior and health education. In Health Behavior and Health Education Theory Reserach and Practice, 4th Edition (Eds KGlanz, BK Rimer, K Viswanath):23-40. San Francisco, Jossey-Bass.

ICN (International Council of Nurses) (2010) Delivering Quality, Servering Communities: Nurses Leading Chronic Care. Geneva, International Council of Nurses.

IDF (International Diabetes Federation) (2013) IDF Diabetes Atlas, 6th edition, Brussels, International Diabetes Federation.

Jackson R, Asimakopoulou K, Scammell A (2007) Assessment of the transtheoretical model as used by dietitians in promoting physical activity in people with type 2 diabetes.J Hum Nutr Diet, 20:27-36.

Johonson SS, Paiva AL, Cummins CO, Johonson JL, Dyment SJ, Wright JA et al. (2008) Transtheoretical model based multiple behavior intervention for weight management: effectiveness on a population basis. Prev Med, 46:238-246.

Jones H, Edwards L, Vallis TM, Ruggiero L, Rossi SR, Rossi JS et al. (2003) Changes in diabetes self-care behaviors make a difference in glycemic control. Diabetes Care, 26:732-737.

Kirk AF, Higgins LA, Hughes AR, Fisher BM, Mutrie N, Hillis S (2001) A randomized, controlled trial to study the effect of exercise consultation on the promotion of physical activity in people with type 2 diabetes: a pilot study. Diabet Med, 18:877-882.

Kirk AF, Mutrie N, MacIntyre PD, Fisher MB (2004) Promoting and maintaining physical activity in people with type 2 diabetes. Am J Prev Med, 27:289-296.

Koyun A, Eroglu K (2013) Degisim Asamalari Modeli (transteoretik model) ve Asamalara Göre Hazirlanmis Sigarayi Birakma Rehberi. Ankara, Palme Yayincilik.

Levensky ER, Forcehimes A, O'Donohue WT, Beitz K (2007) Motivational interviewing. Am J Nurs, 107:50-58.

Li ZT, Yang SS, Zhang XX, Fisher EB, Tian BC, Sun XY (2015) Complex relation among Health Belief Model components in TB prevention and care complex relation among Health Belief Model components in TB prevention and care. Public Health, 25:1-9.

Lindström J, Ilanne-Parikka P, Peltonen M, Aunola S, Eriksson JG, Hemiö K et al. (2006) Sustained reduction in the incidence of type 2 diabetes by lifestyle intervention: the follow-up results of the Finnish Diabetes Prevention Study. Lancet, 368:1673-1679.

Nathan DM, Davidson MB, DeFronzo RA, Heine RJ, Henry RR, Pratley R et al. (2007) Impaired fasting glucose and impaired glucose tolerance: implications for care. Diabetes Care, 30:753-759.

Marshall SJ, Biddle SJH (2001) The transtheoretical model of behavior change: a meta-analysis of applications to physical activity and exercise. Ann Behav Med, 23: 229-246.

Mcdonald PE, Tilley BC, Havstad SL (1999) Nursing perception: issues that arise in caring for patients with Diabetes. J Adv Nurs, 30:425-430.

Miller WR, Rollnick S (2002) Motivasyonel Görüsme Insanlari Degisime Hazirlama (Çev Ed. F Karadag, K Ögel, AE Tezcan). Ankara, Hekimler Yayin Birligi.

Olgun N, Aslan FE, Çosansu G, Çelik S (2011) Diyabetes mellitus. In Dahili ve Cerrahi Hastaliklarda Bakim, 2. Baski. (Ed. A Karadakovan, FE Aslan):817-856. Adana, Nobel Kitabevi.

Ögel K (2009) Motivasyonel görüsme teknigi. Türkiye Klinikleri Psychiatry Special Topics, 2:41-4.

Plotnikoff RC, Costigan SA, Karunamuni N, Lubans DR (2013) Social cognitive theories used to explain physical activity behavior in adolescents: a systematic review and meta-analysis. Prev Med, 56:245-253.

Prochaska JO, Diclemente CC (1983) Stages and pocesses of self-change of smoking: toward an integrative model of change. J Consult Clin Psychol, 51:390-395.

Prochaska JO, DiClemente CC, Norcross JC (1992) In search of how people change, applications to addictive behaviours. Am Psychol, 47:1102-1114.

Prochaska JO, Velicer WF (1997) The transtheoretical model of health behavior change. Am J Health Promot, 12: 38-48.

Prochaska JO, Redding CA, Evers KE (2008) The Transtheoretical Model and stages of change. In Health Behavior and Health Education: Theory, Research and Practice, 4th Edition (Eds K Glanz, BK Rimer, K Viswanath):97-121. San Francisco, Jossey-Bass.

Rubak S, Sandback A, Lauritzen T, Christensen B (2005) Motivational interviewing: a systematic review and meta-analysis. Br J Gen Pract, 55: 305-312.

Satman I, Imamoglu S, Yilmaz C, Akalin S, Degirmenci C (2011) Diyabet ve Saglikli Beslenme. Ankara, Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Dernegi Diabetes Mellitus Çalisma ve Egitim Grubu.

Satman I, Ömer B, Tütüncü Y, Kalaca S, Gedik S, Dinççag N et al. (2013) Twelve-year trends in the prevalence and risk factors of diabetes and prediabetes in Turkish adults. Eur J Epidemiol, 28:169-180.

Searight R (2009) Realistic approaches to counselling in the Office setting. Am Fam Physician, 79:277-284.

Shinitzky HE, Kub J (2001) The art of motivating behavior change: the use of motivational interviewing to promote health. Public Health Nurs 18:178-175.

Van Nes M, Sawatzky JA (2010) Improving cardiovascular health with motivational interviewing: a nurse practioner perspective. J Am Acad Nurse Pract, 22:654-660.

Vallis M, Ruggiero L, Greene G, Jones H, Zinman B, Rossi S et al. (2003) Stages of change for healthy eating in diabetes. Diabetes Care, 26: 1468-1474.

Vail-Gandolo NJ (2008) The Effects of a motivational program on glycemic control, physical activity, and weight loss in individuals with type 2 diabetes Mellitus (Doctorate thesis). New York, Hempstead, Hofstra University.

Velicer WF, Prochaska JO, Fava JL, Rossi JS, Redding CA, Laforge RG et al. (2000) Using the transtheoretical model for population-based approaches to health promotion and disease prevention. Homeostasis in Health and Disease, 40:174-195.

WHO (World Health Organization) (2010) Global Status Report on Noncommunicable Diseases. Geneva, World Health Organization.

WHO (World Health Organization) (1999). Definition, Diagnosis and Classification of Diabetes Mellitus and its Complications: Report of a WHO Consultation. Geneva, World Health Organization.

Webb TL, Sniehotta FF, Miche S (2010) Using theories of behaviour change to inform interventions for addictive behaviours. Addiction, 105:1879-1892.

Yildiz E (2008) Diyabet ve Beslenme. Ankara, T.C. Saglik Bakanligi.