Türkiye'nin Ilk Kadin Il Belediye Baskani 'Müfide Ilhan' ve Mersin'deki Çalismalari

Abstract

Modernisation process in Turkey from the Ottoman Empire to the Republic includes important structural differences which also affected the status of women. In Turkey women acquired the right to participate in local elections in 1930. Afterwards, they were given the right to participate in general elections in 1934. Despite those legal arrangements the representation of women both in national and local administration remained lower than the expected. The number of women deputies in the National Assembly remained very low as well. The first woman provincial mayor was elected twenty years later than the concerning legal arrangements. In a period when important steps for democratisation process were taken, Müfide Ilhan, was elected as the first woman mayor from the Mersin province, where the Democrat Party won the 1950 elections. Thus, this study aims to evaluate Müfide Ilhan's election as a mayor, her activities in the office as well as her resignation within the perspective of womens' participation to political life in Turkey.

Headnote

BOZKURT, Birgül; BOZKURT, ibrahim, Türkiye'nin îlk Kachn II Belediye Baçkani Müfide llhan' ve Mersin'deki Çahçmalan. CTAD, Yil 10, Sayi 19 (Bahar 2014), s. 51-75.

Türkiye'de Osmank'dan Cumhuriyet'e modernleçme süreci kadinlann yaçamim etkileyen önemli yapisal degiçiklikler içermektedir. Kadinlann temel yurttaçlik haklanna kavuçmalari da bu süreçten bagimsiz degildir. Türkiye'de kadinlar, 1930'da yerel seçimlere ve 1934 yilinda genel seçimlere katilma haklarma sahip oldular. Gerekli yasal düzenleme oldukça erken bir tarihte yapildigi halde, ülkede hem ulusal hem de yerel yönetimde kadinlann temsili istenilen düzeye ulaçamamiçtir. Kadinlar TBMM'de oldukça az sayida temsil edildikleri gibi ilk kadin il belediye baçkaninin seçilmesi de yasal düzenlemenin üzerinden yirmi yil geçtikten sonra gerçekleçebilmiçtir. Müfide îlhan, 1950 yilinda genel seçimlerden birkaç ay sonra yapilan yerel seçimlerde Türkiye'nin ilk kachn il belediye baçkani olarak, Demokrat Parti'nin kazandigi Mersin'den seçilmiçtir. Bu çakçma kadinlann siyasal alana katihmi ekseninde, Türkiye'nin ilk kachn il belediye ba^kani Müfide îlhan'in belediye baçkani seçilmesi, yürüttügü bu görev süresince gerçekleçtirdigi faahyetler ve görevden aynlmasim degerlendirmeyi amaçlamiçür.

Anahtar Kelimeler: Müfide îlhan, Mersin, Demokrat Parti, Mersin Belediyesi, Cumhuriyet Dönemi.

BOZKURT, Birgül; BOZKURT, Ibrahim, Müfide îlhan, The First Turkish Woman Mayor And Her Activities in the Municipality of Mersin. CTAD, Year 10, Issue 19 (Spring 2014), p.51-75.

Modernisation process in Turkey from the Ottoman Empire to the Republic includes important structural differences which also affected the status of women. In Turkey women acquired the right to participate in local elections in 1930. Afterwards, they were given the right to participate in general elections in 1934. Despite those legal arrangements the representation of women both in national and local administration remained lower than the expected. The number of women deputies in the National Assembly remained very low as well. The first woman provincial mayor was elected twenty years later than the concerning legal arrangements. In a period when important steps for democratisation process were taken, Müfide Ilhan, was elected as the first woman mayor from the Mersin province, where the Democrat Party won the 1950 elections. Thus, this study aims to evaluate Müfide Ilhan's election as a mayor, her activities in the office as well as her resignation within the perspective of womens' participation to political life in Turkey.

Keywords: Müfide Ilhan, Mersin, Democrat Party, Mersin Municipality, the Republic Era.

Giris

Belediye örgüdenmeleri; toplumlann geçirdigi sosyo-ekonomik ve siyasal degiçimlere ko§ut olarak tarihsel süreç içinde geli§mi§ yerel yönetim birimleridir. Yerel yönetim denildiginde, yerel topluluktaki bireylerin birlikte sürdürdükleri ya§amlannda ortak gereksmimlerini kar§úayan, kamu mal ve hizmetlerini saglayan, yerel halkin seçtigi organlarca yönetilen kurumlar anla§dir. Yerel yönetimler, kamu hizmetlerinin halka sunulmasi ve halkin gereksmimlerini karçilamak üzere ortaya çikmiç birimlerdir. Modern devlet örgüdenmelerinde yerel yönetimlerin, yanit verdikleri gereksinimler, yönetsel, toplumsal ve siyasal i§levlere sahipdr. Tüm bu özellikleriyle yerel yönedm kavrami ve belediyeler günümüzde demokrasi kültürüyle birlikte degerlendirilmektedir.1 Belediyelerin i§levlerini yerine getirebilmeleri ancak halkm katilimiyla mümkün olacaktir. Hatta bu açidan belediyeler aracdigiyla saglanan siyasal katilim, ulusal düzeyde demokrasinin gerçekle§drilmesinde önemli bir yere sahipdr.2

Türkiye'de 1930 yilinda kabul edilen 1580 sayili yasa ile belediyecilik, diger i§levlerinin yam sira modernle§me i§levi de üstlenmiçtir. Bu yasaya göre belediye örgüdenmesi, merkezi denedmi yüksek bir belediyecilik modeli olarak kendisine çok geni§ bir i§lev alam tammlanmi§ ve modernle§me ile görevli tutulmu§ bir içerige sahiptir.3 Bunun göstergelerinden biri de kadinlann belediye seçimlerine katilmalan olacaktir. TBMM'de Belediye Kanun Layihasi görü§ülürken îçiçleri Bakam £ükrü Kaya konu§masmda bu amaci açiklamaktadir: 'Bu layihanin açik vasiflanndan ve inkilâpçi hükümlerinden biri de Türk kadmimn Türk erkegile %aten müsavi olan çerefli hakkim belediye ylerinde de tamamile tayin etmesidir."4 Bôylece Türkiye'de kadinlann siyasal katilim açisindan sahip olduklan ilk haklar yerel yönetimlerde olmu§tur. Ardmdan, 26 Ekim 1933'te Köy Kanunu'nda yapilan degi§iklik ile muhtar ve ihtiyar heyederine seçme ve seçilme hakki ve 5 Aralik 1934 tarihinde anayasanin ilgili maddelerinin degiytirilmesiyle milletvekili seçme ve seçilme hakki taninmi§ oldu.

Kadmlar, Türkiye'de 1930 yilinda sahip olduklan haklanyla, il ve ilçe meclislerinde oldukça a2 sayida temsil imkâni bulabilmiçlerdi; bu arada Türkiye'nin ilk kadin beide belediye baçkani Sadiye Hanim, 1930'da Artvin'in Yusufeli îlçesi'ne bagli Kiliçkaya Beldesi'nde5, ilk kadm il belediye ba§kani ise Müfide ilhan, 1950'de Mersin'de seçilmi§tir.

1950'de Türkiye'de uygulanmakta olan yerel yônedmler seçim yasasma göre belediye bafkam, meclis üyeleri arasmdan seçilmekteydi.6 Müfide ilhan da 3 Eylül 1950 tarihinde yapilan yerel seçimlerde, Demokrat Pard'den (DP) Mersin Belediye Meclis Üyesi olarak aday olmu§ ve meclis üyeleri arasmda yapilan seçim sonucu belediye ba§kani seçilmiçtir.

Çaliçmada ele alinan sorun, Osmanli'dan Cumhuriyet'e modernisme dü§üncesi dogrultusunda kadmm siyasal yaçama katilimina odaklanmaktadir. Bu baglamda, Türkiye'nin ilk kadm il belediye ba§kani Müfide ilhan ve onun çabymalan, ülkemi2de siyasal alanda 02ellikle yerel yônedmlerde kadmlann temsili açismdan, tarihsel bir olgu olarak ele almmjytir. Türkiye'de kadmlann siyasal alanda haklanm eide etmeleriyle ilgili pek çok çali§ma yapilmiçür. Ancak Türkiye'nin ilk kadm il belediye ba§kani Müfide ilhan hakkmda, herhangi bir akademik çaliçmaya rastlamlmami§tir. Miifide ilhan'in Mersin Belediye Ba§kanligi süreci, kadinlann yasal zemindeki siyasal haklannin pratik ya§amdaki yansimalanm gösteren iyi bir örnekdr.

Bu ara§tirmada kullanilan temel kaynaklann ba§inda; Miifide ilhan'm "Kadm Eserleri Kiitiiphanesi"ne bagi§ladigi ki§isel ar§ivi gelir. Özel hayatma ili§kin temel bilgiler, bu koleksiyondan yararlanilarak yazilmi^tir. Dönemin basmi ve özellikle Mersin yerel basmi, yararlanilan diger kaynaklar arasmda yer almaktadir. Miifide ilhan'm ya§ami ve belediye ba§kanligi dönemine ait tanikliklar da çaliçmada; sözlü tarih yöntemiyle eide edilen bilgilerin derlendigi bölümii oluçturmaktadir.

Türkiye'de Kadinlann Siyasal Ya§ama Katilimi ve Yerel Düzeyde Temsili

Türkiye'de kadmlann siyasal alanda yer almalanm iki eksende degerlendirmek gerekir. Birincisi; kadmlann, 1930'larda siyasal haklara sahip olduklannda, 19. yüzyddan bed dünyada giderek gelten kadm hareketinde oldugu gibi, Osmanli modernle§mesi sürecinde çeçitli konularda haklan için örgüdenme birikimine sahip olmalandir. îkincisi ise; Osmanli imparatorlugu'nun sona ererek yerine Türkiye Cumhuriyed'nin kurulmasi evresinde ya§anan uluslaçma ve modernleçme projesinin bir parçasi olarak kadmlar için belirlenen yeni statüleri ve rolleridir.

19. ve 20. yüzyil ba§lan, Osmanli toplumu için hizli degi§im yillanydi. Geleneksel üretim biçimine ve kurumlara sahip Osmanli Devled, giderek artan asked, siyasal, ekonomik sorunlanm çôzmek amaciyla Bati'ya yônelmiçtir. Batililaçma diger bir deyi§le modernleçme sürecinde yönetim, hukuk, egitimôgretim, ekonomik ve sosyal hayat gibi çeçitli alanlarda degi§meler ya§anirken, Avrupa ile gittikçe artan iliçkiler sonucunda fikir hayatmda da önemli gebymeler olmu§tur. Tüm bu degiçiklikler kadmlann ya§antismi etkiledigi gibi kadmm konumunu da taruymaya açmiçtir.7 Özellikle Tanzimat'la birlikte Bati'nm her konuda görülen etkisi, egitim alanmda da kendini göstermi§tir. Kiz çocuklannm ilkögredm seviyesinin üstünde egitim almasma olanak saglayan kiz rüçdyelerinin ve meslek egitimi veren okullann açilmaya ba§lamasi, kadmlar için egitim olanaklanm geli§tirmi§tir. Ôrnegin; 1842 yilinda açilan ebelik kurslan, 1869 yilmda Yedikule'deki fabrikalarda kizlara çalluma imkâni sunrnak amaciyla dokuma, naki§, vb. zanaatiann ögretildigi ilk kiz sanayi mektebi açilmi§tir. Kiz ôgretmen okullanyla birlikte ögretmenlik yolu da açilan kadmlann ya§am içindeki etkinlikleri her geçen gün daha da artürmi§ür. Aynca Osmanli'da modernisme sürecinde en önemli araç oían ga2ete ve dergiler, kadmlann da kendilerini ifade etmelerine imkân saglamiçtir. 1868'de çikan Terakki ga2etesi kimliklerini açikça belirtmese de kadm mektuplanna yer vermi§tir. Bu mektuplar kadmlann sorunlanni gündeme gedrmelerini saglamiytir. Basmda kadm im2ali ya2ilara önce kadmlara yönelik sayfa ve eklerde, ardindan kadm dergilerinde rasdamak mümkündür. 1869'da Terakki-i Muhadderat dergisiyle balayan kadm dergiciligi ilerleyen yillarda geliyecekrir. 1883 yilmda çikanlmaya balayan Hanimlar dergisiyle kadmlann ya2ilan artmaya ba§lami§ür. Sahibi kadm oían ve ya2ar kadrosu tümüyle kadmlardan olu§an $ükûfe2ar 1886'da çikanlmaya ba§lami§tir.8 1908'de II. Me§rutiyet Dönemi'nin Ö2gürlük ortammda kadm dergilerinin sayisi da oldukça artmiytir. Aynca Ö2ellikle Me§rudyet Dônemi'yle birlikte kurulan derneklerle kadmlar, taleplerini örgüdü birlikler halinde ifade etmeye ba§lami§lardir. Kadmlar önce yardim derneklerinde bir araya gelerek örgüdenme deneyimi ka2anmi§lardir.9 Nitekim II. Me§rudyet dönemi, çogu hayirsever amaçli olmakla birlikte bir bölümü de feminist nitelikli çok sayida kadm örgütünün dogu§una taniklik etmiçdr.

Ya§anan gebymeler Türkiye'de kadmlann kendi yaçamlanm ve statülerini ilgilendiren tarü§malara etkin olarak katildiklanm, daha fa2la Ö2gürlük talep ederek, amaçlanna ulaçmak için mücadeleyi gÖ2e aldiklanm ortaya koymaktadir.10 Kisaca kadmlar, Cumhuriyet döneminde kavu§tuklan haklara Osmanli'nin son döneminden beri ka2andiklan deneyimler ve çabalar sonucunda ula§mi§nr.n Hatta kadmlar, temel yurtta§lik haklan olan seçme ve seçilme haklanna sahip olmasalar da, 16 Ha2iran 1923'te kurulan "Kadmlar Halk Firkasi" ile siyasi bir parti örgüdenmesini gerçekle§tirmeyi amaçlamiçlardi. Firkanm kurucusu ve ba§kani Ne2Íhe Muhiddin, Me§rudyet döneminden gelen kadm hareketinin birikimine sahipti. Ancak firkanm çabymalanna Í2Ín verilmedi.12

Tanzimat'tan Cumhuriyet'e dogru devam eden süreçte, kadin haklan ve kadinlann toplumsal ya§am içindeki yerleriyle ilgili tartigmalar, sadece kadinlar tarafindan eie alinmadi. Tanzimat Dönemi'yle balayan ve özellikle II. Me§rutiyet Dönemi'nde ortaya çikan degiçim ve yenilik süreci içinde erkek yazar, aydin ve ideologlar tarafindan kadinlar, modernle§menin bir parçasi olarak görülmeye ba§ladi. Kadinin toplumda yeri ve konumunu sorgulayan romanlar, konferanslar, gazete makaleleri ve felsefi yapidar ortaya koydular.13 Serpil Sanear, Tanzimat ve II. Me§rutiyet'in mimarían oían "reformeu erkeklerin", kadmlar için reform isteklerinin, yeni bir toplum yaratma tarti§malan içinde yer aldigim belirtmektedir. Sancar'm vurguladigi üzere; "reformeu erkekler" bu taru§malarda kadinlann modernle§tirilmesinden çok, modern bir ailenin nasil olmasi gerektigini tanimlamaya çaliçmiçlardir. Kafalannda §ekillendirdikleri yeni toplumda ve ailede, kadmlara nasil bir rol ve statü vermek istediklerini de kendi baki§ açilan ôlçeginde tammlamiçlardir. Aynca, bu görü§ler, çe§itli kinlmalarla da olsa, Genç Osmanlilar, ittihat ve Terakki ve Milli Mücadele'nin kurucu kadrolannm görü§lerini de §ekillendirdigi de görülmektedir.14

Toplumsal ve ekonomik yaçamda kadinlann rol ve statülerine iliçkin önemli süreklilikler içermekle birlikte, Osmanli ve Cumhuriyet modernle§mesi arasmda önemli farklar da vardir. Kadmlar, temel yurtta§lik haklanm, yasal zeminde Cumhuriyet Dönemi'nde elde etmi§tir.

Cumhuriyet'in yeni kurumsal ve hukuksal düzenlemeleri, hayatin hemen hemen her alanmi kapsayan yasal düzenlemeleri içermekteydi. Ulusçu ve laik esaslara dayali bu yeni düzenlemeler ve yeni ya§am tarzi, dogal olarak kadmlann ya§anüsmi da etkileyecek bir içerige sahipti. 1926 yilinda laik ilkelere dayali îsviçre Medeni Kanunu esas almarak yürürlüge giren Türk Medeni Kanunu, kadin erkek e§itligi konusunda, bazi eksiklikler içermekle birlikte, kadmlara aile, evlenme ve velayet haklan konusunda önemli haklar sunuyordu. Kadinlann, 1930'da belediye seçimlerine katilma, 1933 yilmda muhtar ve ihtiyar meclislerine seçilme, 5 Aralik 1934'te milletvekili seçme ve seçilme haklanmn tanmmasma dair yasal düzenlemeler gerçekle§tirildi. Yapilan reformlar kadmlann toplumsal, hukuksal ve siyasal haklanm somut olarak belirledi. Ancak kadinlann temel yurtta§lik haklannin hangi ko§ullarda ve ne zaman düzenlenecegini belirleyenler, Cumhuriyet Türkiye'sinin kurucu ve önderleri oldu.15 Bu durum, reformlann gerçek amaçlannm ne olduguyla ilgili farkli açiklamalara yol açmi§tir. Tezer Ta§kiran gibi Cumhuriyet'in ilk ku§ak kadin yazarlan, gerçekleçtirilen reformlann demokratik ve sivil toplumun geli§iminde kaçimlmaz oldugunu vurgulami§lardir.16 Tezer Ta§kiran'in, kadmlara saglanan haklarm sirasi geldikçe, kademeli olarak -1930'da belediye, 1933'te muhtarlik ve 1934'te genel seçimlere katilma hakkigerçekle§ürildigi açiklamasi, $irin Tekeli tarafmdan ele§tirilmektedir. £irin Tekeli'ye göre ise; "Mustafa Kemal ve onu destekleyenler için Kadin Haklan, (1)"uygar dünya ile aym dü^eyegelmiç olmamn simgesiydi", (2)savafann yükünü çekmp cefakâr kadmlara ödenmesi gereken bir "borçtu" (3) ama hepsinden daha önemlisi teokratik Osmanli devletine geriye dönüß olanaksiy kilacak oían, din hegemonyasim temelindenyikmayayönelik en etkin birpolitik-ideolojik adimdi."17 Yine Tekeli'ye göre; 1924 Anayasasi üzerinde tartiymalar sürerken kadmlann seçme ve seçilme hakkinm reddedilmesine karçilik, 1930'da kadmlann belediye seçimlerine katilmalan teklifinin "aniden" ele almmasmm zamanlamasi, Türkiye'deki tek parti rejiminin Avrupa'daki (Almanya ve ítalya) diktatörlük yönetimlerinden ayirmak içindir. 1934 yili sonlannda kadmlara saglanan milletvekili seçme ve seçilme hakki ile de; 1935'de kurulan 5. Meclise 18 kadin milletvekili girecek ve orada bulunuçlanyla her §eyden çok Türkiye'nin "demokratlik yolunda ilerlediginin" ve fa§ist tek parti diktatoryasi olmadigmin simgesi olacaklardir.18

Kadmlann sembolik ve genel merkezce ataruma yoluyla da olsa parlamentoda varliklanmn önemi, Tek Parti döneminden sonra terk edilmeye ba§landi. Çok partili siyasal ya§ama geçilen Türkiye'de, 1946'dan sonra kadmlann parlamentoda temsili gerilemeye ba§ladi. Çagda§ligm simgeleri ba§ka sôylemler üzerine kurulmu§, kadmlann simgesel özelliklerinin önemi azalmiçti.19 Dogal olarak, çok partili siyasal ya§ama geçilince, Tek Parti döneminde uygulanan siyaset usul ve yöntemleri de degi§ti. Ye§im Arat'm ifade etügi gibi; bu dönemde siyasal hayatta meydana gelen degiçikliklerin en ônemli alanlanndan biri Millet Meclisi'nin i§levinde oldu. Artik ülke yönetimi her ne kadar ikddar partisinin denetiminde olsa da, Meclisi ba§ka partilerle payla§mak zorundaydi. Mediste iktidar partisinin kararlannm bazen hiç ele§ririlmedigi veya çok ciliz dile geririlebildigi devir sona ermi§ri. Ortaya çikan yeni siyasal ko§ullar ve rekabet ortami, Meclis'teki kadinlann konumunu da etkilemi§tir. Kadin adaylann mediste sembolik önemi tamamen ortadan kalkmadi ancak daha önce de vurgulandigi gibi giderek azaldi. Aynca kadinlann siyaset yapma biçimleri de rekabetçi bu yeni ortamdan etkilendi.20

Gerekli yasal düzenleme oldukça erken bir tarihte yapildigi halde, Türkiye'de TBMM'de kadinlann temsili istenilen düzeye ula§amami§ür. Yerel yönetimlerde de kadinlann temsili açismdan durum çok farkli degildir. Hatta Türkiye, dünyada kadinlann yerel yönedmlerde temsilinin en dü§ük oldugu ülkelerden biridir. TÜSÍAD ve KAGÎDER'in katkilanyla hazirlanan; "Türkiye'de Toplumsal Cinsiyet E§itsizligi" çabymasmda da belirtildigi üzere; Türkiye'de kadinlann yerel siyasete katilma özellikleri dünya geneline ters bir egilim gösterir. Dünyamn birçok ülkesinde kadmlar, ulusal düzeydeki siyasette ciddi bir temsil düzeyine ula§ amas alar bile yerel siyasal kararlara katilimda daha baçanli olabilmektedirler. Türkiye'de ise bunun tersi bir durum söz konusudur.21

Kadmlann siyasal haklanm kullanmalan açismdan parlamentodaki temsilleri kadar, yerel yônetimlerdeki temsilleri de ônemlidir. Ancak sadece Türkiye'de degil, ba§ka birçok ülkede de kadin hareketinin birincil hedefi yerel yônerimler degil, temel yurttaçlik haklannm eide edilmesi amaciyla ulusal yônerimler olmuçtur.22 Baü ülkelerinde bile yerel yônerimler 1980'lere degin büyük ôlçüde kadm hareketinin etkisiyle gündeme gelen, toplumsal ve polirik degifimlere duyarsiz kalmiytir.23

Türkiye'de kadmlann siyasi haklara sahip olmasiyla ilgili ilk geliçme, 1930 yilinda yerel yônetimlere katilimin saglanmasiyla gerçekle§ri. 20 Man 1930 tarihinde TBMM'de belediye kanunu gôrüçülürken kadmlann belediye seçimlerine katilmasi karan gündeme getirilmiç, yapilan gôrüçmelerden sonra hiçbir tarü§ma olmadan Meclise sunulan kanun tasansi kabul edilmiçtir.24 Belediye Kanununun kabulünden sonra Türkiye'nin Serbest Cumhuriyet Parrisi'nin (SCP) kurulmasiyla bir demokrasi denemesi sürecinde kadmlar, hem yerel seçimlere ilgi gösteriyor hem de CHP'ye üye olmak için ba§vuruda bulunuyorlardi.25 Cumhuriyet'in modem görünümünü simgeleyen kadmlar, Türk Kadmlar Birligi'nin dü2enledigi mitingler veya basm yoluyla seçimlere katilmaya te§vik ediliyordu. Belediye seçimlerinde, belediye meclislerine üye olmak için ba§vuran ve belediye encümen meclislerine seçilen kadmlarm birçogunun CHP'ye yakm kadmlar olduklan gôrülüyordu.26

Her ne kadar kadmlar, yukanda anlatildigi gibi 1930'daki yasal dü2enlemeden sonra belediye meclislerinde yer almaya ba§lami§ olsalar da Türkiye'nin ilk kadm il belediye ba§kam, çok partili siyasal ya§ama geçildikten sonra seçilmiçtir. î§te bu dönemde, Müfide îlhan, 3 Eylül 1950 tarihinde yapilan yerel seçimlerde 27 üyesi bulunan Mersin Belediye Meclisine seçilmi§dr.

1950'lerde Türkiye'deki Siyasal Ortam

îkinci Dünya Sava§i yillan, tüm dünyayi etkiledigi gibi Türkiye'de de ônemli dônüçümlerin gerçekleçmesi için tedkleyici bir etken oldu. Sava§m yarattigi güvenlik kaygisi nedeniyle memleket içinde siki bir rejim denedmi saglandi. Ekonomik 2orluklan a§mak için hükümedn olaganüstü ekonomik dü2enlemeleri, bir yandan geni§ halk kesimleri Ü2erinde ciddi baskilar yaratirken, diger taraftan karaborsadan yararlanan yeni bir 2enginler 2Ümresi yaratti. E2Üen halk için ya§adiklan sikmtdan Ö2de§le§drdikleri tek bir parti vardi: CHP. Bu ortamda sava§ sonrasi muhalefed kisa sûre içinde büyüten dinamiklerden bid bu ho§nutsu2luk oldu. Türkiye'de tek parti sistemi, siyasal ikddann ortaklan olan askersivil bürokrasi, aydmlar, kentli orta smif ve Anadolu'daki toprak agalannm itdfakina dayanmaktaydi. 1940'li yillarda bu itdfakm baglan ç02ülmeye bafladi. Sava§ sirasmda geni§ devlet müdahaleleri halki baski altmda tutmakla beraber, toprak agalari ve sava§ ko§ullannin yarattigi yeni 2enginler gibi egemen smiflan tedirgin edecek tasarmflara da giriçmekten çekinmemiçtir.27 Nitekim CHP içindeki muhalefet bir ay ara ile gündeme gelen toprak reformu ve ormanlann devletle§tirilmesi kanunlan gôrü§ülürken ortaya çikti. DP'yi kuran kadro Celai Bayar ve arkada§lanmn CHP'ye sunduklan ünlü "Dörtlü Takrir"in Çiftçiyi Topraklandirma Kanunu'nun Meclisten geçdgi günlerde CHP Parti Gubuna verilmiy olmasi Erogul'un vurguladigi gibi herhalde bir rasdanti degildir.28

ikinci Dünya Sava§i'ndan sonra yeni bir dünya düzenine geçiçin yarattigi ortamda Türkiye'de de siyasi ve ekonomik liberalle§meye geçi§i te§vik eden etmenler olu§mu§tu. Almanya, îtalya ve Japonya'daki to talker rejimlerin yenilgisi ve Bâti demokrasilerinin zaferi, her zaman Bati'daki siyasi degiçikliklere tepki veren Türkiye'yi de etkisi alüna aldi. Soguk Savarin taraflannm belirlendigi aym dönemde Stalin'in düçmanligiyla geli§en Sovyet tehdideri kar§isinda Türkiye, Batik güçlerle itdfaka yanafti.29 Böylesi bir ortamda Türkiye'de tek pard rejimi hiç de ho§ görülmeyecekd.

Yeni bir siyasi pard kurma giriyimi CHP içindeki muhalefetten once istanbuku bir sanayici oían Nuri Demirag'dan geldi. 7 Temmuz 1945 tarihinde Nuri Demirag "Milk Kalkinma Pardsi"ni kurmak için hükümete ba§vurdu ve Agustos'ta yeni pardye izin verildi. Türk siyasal ya§aminda Milk Kalkinma Pardsi bekrgin bir iz birakmadi. Dördü Takrirle ifadesini bulan, CHP içinden çikan ve artik pardden aynlan muhalefet ise hizla ba§ta basm yoluyla olmak üzere ele§drilerini sürdürdüler. Türk siyasal ya§aminda yeni bir demokrasi deneyimine ba§langiç olu§turan ve yeni bir dönem yaratan DP, resmen 7 Ocak 1946 tarihinde kuruldu. DP'nin kuruculan olan Celai Bayar ba§ta olmak üzere Dördü Takrire katilan Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan hepsi CHP içinde siyaset yapmiç ve tecrübe edinmiç kiçilerdi. DP'nin kuruldugu gün, merkez idaresi, tüzügü ve programi ilan edñdi. Yeni partinin programi eski partilerinin programindan çok da farkk degildi. DP'liler, Kemakzm'in alti ilkesini her birine farkk bir yorum katmiç olmalanna ragmen benimsiyorlardi. Gerçi ilkelerin anayasada yer almasi programm bu §ekilde olmasmi, baglayici bir içerige sahipd. Yine de iki pard arasmdaki benzerkk DP'nin henüz kurulu§ açamasi için geçerkydi. DP örgütü geni§lerken pard nitekgini de degiçtirmeye bafladi.30

Pard programinda vurgu Erogul'un da bekrtdgi gibi; "kberakzm ve demokrasi" olarak yer almaktadir. Liberakzm hem hürriyeder hem de ikdsadi düzen açismdan ele aknmi§tir. Genel ilkelerin ikinci agirkk merkezini oluçturan demokrasi gôrü§ü partinin kurulu§ amaci olarak ilan edilmektedir.31 Bu amaç programm birinci maddesinde ortaya konmaya çakçikyordu: "Siyasî hayatimiSQn, birbirine karplikli saygi gösteren partilerle idaresi lü^umuna inanan DPTürkiye Cumhuriyeti'nde demokrasinin geniç ve ileri bir anlayiçla gerçekleçmesine ve umumî siyasetin demokratik birgprüç ve fthniyetle yürütülmesine hifmet maksadile kurulmuçtur."2'2

Parti programinda DP'nin ülkede demokrasinin gelifimiyle ilgili amaçlan arasmda, kadinlann yurtta§lik haklannm geliftirilmesi gibi bir vurguya rastlanmamiçtir. Hürriyeder "insan haklan" kavramiyla ifade edilmif; hatta bu dönemde, kadmlann daha önceden ka2andiklan siyasal haklannm kullamminda, 02ellikle seçilme haklan konusunda, bir gerileme olmu§tur. Çok partili dóneme geçi§le balayan kadm parlamenterler sayismdaki dü§ü§, DP döneminde devam etmiçtir. Çok partili sisteme geçildikten sonra TBMM'de 9 kadm milletvekili Meclisin yü2de 1,9'unu olu§tururken, 1950-1954 yillan arasmda 3 kadm milletvekili yü2de 0,6; 1954-1957'de 4 kadm milletvekili yü2de 0,7; 1957-1960'ta 8 kadm milletvekili meclis içerisinde yÜ2de 1,3 oranmda temsil imkâni bulmuçtur. Sayilan a2 da olsa kadm adaylann Atatürk ilkelerine ve reformlanna baglüigm kaniü olarak sembolik önemleri bu dönemde de devam etmi§dr.

Dilara Koçer'in DP Döneminde yayimlanmakta oían 17 kadm dergisini inceleyerek yapügi çalluma, dönem içinde kadmlann konumuna iliykin fikir sahibi olmami2i saglamaktadir. Koçer; 'Türkiye'de demokrasiye geçiç sürecinde kadin dergilerinin kadin haklan, kadin sorunlan, kadimn aile içi ve kamusal rolleri açisindan son derece pasif, duyarsicç ve ilgisùç kaldiklan gôrülmüçtür. Tek seslilikten çok seslilige geçildigi bu dönemde kadin dergileri yine tek sesli çikmaya devam etmiç, üstelik bu dergilerin toplumsal yaçam içinde kadim geriletici bir içlev gprdügü ortaya çikmiçtir'.'v>

Serpil Sancar'm "muhafaiçakâr modemleçme dönemi (1945-1965)" olarak adlandirdigi ve DP ikddanm da kapsayan dönem, ülkenin II. Dünya Sava§i sonrasmda siyasal, ekonomik ve toplumsal alanlarda yaçadigi degÇimlerin sonucunda §ekillenmi§dr. Modernle§me anlayi§i da buna ko§ut olarak ba2i degÇikliklere ugrami§ür. Dönemin analÍ2leri pek çok açidan yapilmiç olmasma kar§m cinsiyet rejimi yônünden çok a2 irdelenmÇtir. Sancar'm dönemin günlük ga2etelerinden yapügi degerlendirmeler oldukça ônemlidir. Sancar'm açiklamalanndan yola çikarak, 1950'li yillara, cinsiyet rejimi açismdan bakmca, modem Türk ailesinin in§asmda temel süreçlerin geride kaldigmi ama bu 'modern' ailenin sÖ2 konusu kôylü-ta§ra tehdiderine kar§i nasil ve hangi stratejilerle korunmasi/konumlandinlmasi gerekdginin bilinmedigi bir ortam görülmektedir. Öte yandan da, arük belli ekonomik ve sosyal güvenceler eide etmÇ kentsoylu erkeklerin daha esteü2e edilmiç 'eril' dünyalanna yeni 2evkler ekleme 02gürlügünü geniçletdkleri, yeni erkek egemen degerleri in§a edilmekte oldugu gÖ2lenebilir. Artik modern Türk ailesi kadin gÜ2elligi, modern ev dekorasyonu, moda ve ge2Í gibi yeni eklemler ile ba^ba^adir.34

Türk siyasal ya§aminda "DP Dönemi" olarak adlandinlacak on yillik evre 14 Mayis 1950 seçimleri ile ba§lami§tir. DP'nin ikddara geldigi 1950 seçimleri, öncesinde yaçanan gerginliklere kar§m büyük bir sükûnet ve agirba§lüik içinde gerçekle§mi§ür. Ertesi gün sonuçlar açiklandiginda DP oylann yÜ2de 53,35'ini alarak Meclisteki 487 üyelikten 408'ini ka2anmi§tir. Genel seçimlerin ardmdan DP asil 2aferini 3 Eylül 1950 tarihinde gerçekleçtirilen yerel seçimlerde eide etd. Bu ba§an Ü2erine Adnan Menderes, 'Türk milleti CHPyi 14 Mayis'ta iktidardan tasfiye etmyti; 3 Eylül'de de muhalefetten tasfiye etti"35 çeklinde demeç vermied. DP, 600 belediyeden 560'ini, yani yÜ2de 93'ünü ka2anmi§tir.36

Bu arada Müfide îlhan'm belediye ba§kani seçildigi Mersin, DP'nin ilk örgüdendigi önemli kenderden biriydi. DP, Mersin'deki örgüdenmesine 19 $ubat 1946'da ba§lami§ti. Mersin'de DP'nin ilk kurulu§ çaliçmalanm yürüten isimler arasmda Hamdi Ongun, Fahri Mer2eci ve fabrika müdürü Faruk Ü1 gibi kentin ileri gelenleri yer almaktadir.37 Müfide Ílhan da, 1946 yilmdan idbaren DP'nin çaliçmalanna katildigmi belirtmiçtir.38 DP, ône alinan genel seçimlere katilma kararmi aldiktan sonra seçim kampanyasma Celai Bayar baçkanligmda Adana'dan ba§lami§ ve Adana'dan sonra Tarsus ve Mersin'e geçmi§dr. Celai Bayar'a bölgede çok büyük bir ilgi gösterilmi§, halk saader boyunca Bayar'i görmek için yollarda beklemi§tir. 14 Mayis 1950'de gerçekle§drilen genel seçimleri ka2anan DP îçel'de (Mersin) oylann çogunlugunu almiçtir. Genel seçimlerin ardmdan Agustos 1950'de belediye meclisi üyelerinin aday seçimi gerçekle§mi§tir. Mersin'de Eylül 1950'de yapilan belediye meclisi üye seçimlerini de DP ka2anmi§tir. il Belediye Mecüsinin DP'li üyesi Müfide îlhan, ilk kadin il belediye ba§kam olmuçtur.39

Müfide ílhan

Müfide îlhan, 1911 yilinda îstanbul Beyko2'da dünyaya gelmÇtir. Mare§al Fev2i Çakmak'm, I. Dünya Savaçi'nm Çanakkale Cephesi'nde §ehit dü§en karde§i, Mehmet Na2if Çakmak'm ki2idir. Amcasmm himayesinde ve annesi Emine Hamm'in bakiminda yeri§mi§tir. Egirim ve ögretim sürecini çe§itli okullarda tamamlayarak, Kandilli Kiz Lisesi'nden mezun olmu§tur.

1927-1928 ögretim yilmda istanbul Ögretmen Okulu'ndan îlkokul Ögretmeni diplomasmi alarak, istanbul Moda îlkokulu'nda görevine ba§lami§tir. Evlendikten sonra Türkiye'nin çe§itli §ehirlerinde (Erzurum, Dogu Beyazit ve Kirklareli'nde) çaligtiktan sonra eçinin Ankara'ya tayini dolayisiyla Türk Egitim Dernegi Ankara Koleji'nde görev yapmi§tir.

1936-1937 yillannda Almanya'ya giden Müfide ilhan, Goethe Lisan Enstitüsü'nde Almanca ögrenip Alman okullannda incelemelerde bulunmu§, PestalozziFrobel Hans'da Halk Egidmi ve Çocuk Terbiyesi seminerlerine katilmi§tir.

Ankara'ya dönü§ünde özel bir anaokulu açmiçsa da mali imkânsizliklardan dolayi okulu kapatmak zorunda kalmiçtir. Ardmdan Çocuk Esirgeme Kurumu, Keçiôren Çocuk Yuvasi'nda ögretmenlik yapmi§tir. E§i Faruk îlhan'm, Türkiye ve Afganistan hükümederi arasmda yapilan bir anlaçmaya göre Kabil Tip Fakültesi'nde görevlendirilmesi üzerine Kâbil'e gitmi§, gönüllü olarak Türkiye sefaretinin destegi ile Türk çocuklannm egidmi ile ugra§mi§, burada Türk okulu açilmasi için çaba gôstermi§rir.

1945 yilmda Türkiye'ye dönünce, Çocuk Esirgeme Kurumu'nun Gündüz Bakimevi Müdürlügü'nü yapmi§tir. Daha sonra e§inin dogum yeri oían Mersin'e yerle§mi§tir. 1946 yilmda, Mersin'de, çevresinin destegiyle akdf siyasete balayan Müfide ilhan, DP'nin çabymalanna katilmiçtir. 1950 yili Eylül aymda gerçekle§drilen yerel seçimlerde liste ba§i seçilmi§ ve Mersin'de belediye ba§kani olmuçtur. Bu durum hem Türkiye'de hem de dünya basmmda ilgi gösterilen bir konu olmuçtur. Ancak siyasi çadymalar nedeniyle görevinden aynlmiçtir. Belediye ba§kanligi görevinden aynlmasmdan sonra çe§itli sosyal hizmet alanlarmda çallgmalanm sürdürmüçtür. 1966 yilmda Türk Anneler Dernegi tarafmdan yilrn annesi seçilen Müfide ilhan yedi çocuk annesidir.40

1996'da ya§ammi yitiren Müfide îlhan'm yedi çocuk sahibi bir anne olmakla birlikte, kendi dünya görü§ü ve idealleri dogrultusunda hep bir mücadele içinde oldugu görülmektedir. Cumhuriyet'in idealleri dogrultusunda egidmin yaygmla§masi ve kadin haklannm geliçdrilmesi çaliçmalarmm temel eksenini olu§turmu§tur. 1958 yilmda Kizilay Dernegi'nin ilk yardim ögretmenligi ve tekâmül kurslarmda sertifika alarak bir sûre Kizilay bünyesinde ülkenin çe§itli yerlerinde vatandaçlara ilk yardim ögretmenligi yapmiçür. Katkilarmdan dolayi Ki2ilay Genel Merke2i tarafindan 1964 yilinda Gümü§ Madalya ile taltif edilmiçtir.41 Ö2el ar§ivi içinde yer alan evrakta Müfide ilhan'in Ankara'da 8 Ocak 1968 tarihinde kurulan "Geri Zekâli Çocuklan Komma Dernegi"ne üyeliginin kabul edildigi yer almaktadir. Üye sayismi arttirmakta güçlük çeken dernege ilhan'in katküan için te§ekkür edilmektedir.42 Ya§ami boyunca pek çok sivil toplum kurulu§una katilan ve maddi, manevi destek veren Müfide ilhan'in Ö2el ar§ivinde dernekler tarafindan kendisine gönderilen te§ekkür ya2ilan mevcutmr. Mersin Liselileri Dernegi, Türkiye Eski Muharipler Dernegi, Köy Ögretmenleriyle Habe rie:? me Dernegi, Sosyal HÍ2meder Ara§tirma Dernegi, üyesi oldugu dernekler arasmdadir.43 1959 yilinda kurulan "Türk Kadinlar Konseyi Dernegi"nin çali§malanm da takip eden Müfide ilhan, 02ellikle 1989 yili bahannda Mersin'de de örgüdenen dernegin çaliçmalanna katilmi§ ve desteklemiçdr.44

Pek çok konuda duyarli ve üretken bir insan oían Müfide ilhan, henÜ2 Türkiye'de organ bagiyimn yayginla§madigi bir dönemde 14.07.1963 tarihinde Türkiye G02 Bankasi Dernegi'ne gÖ2lerini bagi§lami§tir. Bagi§indan dolayi Türkiye G02 Bankasi Dernegi ilhan'a §eref üyeligi vermi§tir.45

Müfide ilhan, belediye ba§kanligi görevinden ve DP'den, oldukça kirgin bir §ekilde aynldiktan sonra, daha çok sosyal sommluluk çabymalanna agirlik vermiß olsa da 1980 döneminde yeniden aktif siyasete ilgi gôstermiçtir. ilhan, Turgut Sunalp'in kurdugu Milliyetçi Demokrasi Parrisi'nin (MDP) çaliçmalanna katilsa da, bu çali§malan çok u2un sürmemi§tir. MDP'nin Mersin örgütlenmesine katilan Müfide ilhan, partinin îçel il Yönedm Kurulu üyesi seçilmigtir. Mersin'de yaymlanan Hakimiyet Ga2etesi'nde yer alan iki ayn isrifa dilekçesi ile partiden ve il yönedm kurulu üyeliginden aynldigmi belirtmiftir. 26 Eylül 1983 tarihli dilekçesinde ilhan, aynlma gerekçesini; "Parti'nin çalymalanndaki usulsü^lük, dü\ensi%lik ve Atatürk ilkelerine bagliligin kuru so^lerden ibaret kalmasi'H6 §eklinde açiklamaktadir. 01 Ekim 1983 tarihinde, MDP Genel Ba§kam Turgut Sunalp, Parriyle arasmda bir U2la§ma2lik olu§an Müfide ilhan'a, partilerinden milletvekili olma istegine memnun olduklanm, ama müracaadann fa2la olmasindan dolayi Ü2Ülerek kabul edemediklerini bildirmi§tir.47

Hayatmm bundan sonraki kesitinde de belediye ba§kani seçildigi Mersin kentiyle bagim koparmamiçtir. Mersinliler, bir dönem belediye ba§kani olan Müfide ilhan'i hatirladiklanm çeçitli vesilelerle göstermeye çali§mi§tir. Mersin'de Ö2el Türkmen Lisesi'nde fen laboratuanna, Müfide îlhan adi verilmiçtir.48 Aynca Müfide îlhan'in yaçamini yitirmesinden kisa bir sûre önce, kendisinin de katildigi bir törenle, Mersin Yeni§ehir Belediyesi tarafindan yaptinlan "Müfide îlhan Parki"nm açiliçi yapilir.49 2009 yilmda yapimi tamamlanan bir ilkögretim okuluna da Müfide îlhan adi verilmi§tir.

Müfide Ilhan'm Belediye Ba§kam Seçilmesi ve Belediye Ba§kanligi

DP, iktidara geldikten sonra halk önünde ilk smavini, Eylül ba§inda gerçekleçtirilen yerel seçimlerde verdi ve büyük bir ba§an eide ettigi görüldü. Mersin'de de seçimi DP ka2andi. Kentteki DP'li 27 belediye meclis üyesinden biri de Müfide îlhan'dir. Hatta liste ba§i olarak seçilmiçtir. Belediye ba§kanimn belirlenmesinden bir gün önce Yeni Mersin ga2etesinde seçim sisteminin ele almarak ele§tirildigi görülmektedir. Belediye ba§kammn halk tarafindan seçilmesinin daha iyi olacagim belirten ga2eteye göre; var olan koçullarda en iyi belediye ba§kan adayi, Müfide îlhan'dir. Ya2ida Müfide îlhan'in bu göreve neden uygun görüldügü §ôyle açiklanir:

"Bu bayan, bütün mesaisini belediye islerine hasr edebilecek bir durumdadir. Fevkalade enerjik oldugu için belediye dairesindeki koltuguna yaslanarak aksama kadar "kagit havalesi" ile vakit gayp etmesç. §ehrin ber tarafim gesçer, her ihtiyaci tesbit eder ve sehir halkina faideli olur. Dünyamn muhtelif sehir ve kasabalanm sayin esi Faruk ile beraber gesynis, görmiis olmasi sebebile sehirlerin ihtiyaçlan, iman isleri hakkinda bilgisi vardir. Mersinli seçicilerin en fasçla reyini kayinmis olmasindan dolayi sehir halkimn çogunlugunun kendisinin Belediye Reisi olmasim istediklerini faiy etmekte yanlis olmasç. Ue nihayet Mersinde Belediye Reisinin bir bayan olmasi hem Mersinliler için pek hakh bir iftihar vesilesidir, hem de dünya ôlçüsünde Türkiye 'misç içinyepyeni bir syhniyetin ifadesidir''.50

8 Eylül 1950 tarihinde Mersin §ehir meclisinin yeni üyeleri belediye dairesinde en ya§li üye îsmail Safa Çiftçi'nin baçkanliginda toplanmiçlardir. GÍ2Ü yla yapilan belediye ba§kan oylamasi sonucunda, "ittifakld' Müfide ilhan belediye ba§kani seçilmiçtir. Müfide ilhan, "jehir ijlerinin muntayam bir surette cereyan etmesine bütün kudretile çalijacagim raid ederek bu hususta meáis üyelerinin ve §ehir halkimn müyaheretine istinat ededgini"51 açiklayan heyecanli bir konuçma yapmi§tir.

Müfide ilhan'in belediye ba§kani seçildigi haberi, ulusal basinda oldugu kadar uluslararasi basinda da yanki bulmu§tur. Ö2ellikle ABD basini Müfide ilhan'in belediye ba§kani seçilmesine ilgi göstermi§; 8 Kasim 1950 tarihli The Tipton Daily Tribune52 ga2etesi, Türkiye tarihinde ilk ke2 bir kadm, belediye ba§kani seçilmiçtir haberini sayfalarma ta§imi§tir. Aynca The Racine Journal Times ga2etesi53 "Türkiye'nin kadm belediye ba§kani kendinden emin" ba§ligiyla yer verdigi haberde Müfide ilhan'm; "bir kadimn da bir erkek gibi belediye bay kam olmasina engel bir durumun olmadigi" sÖ2lerine yer verilmi§tir.

Müfide ilhan'm belediye ba§kani seçilmesi, Cumhurba§kani Celai Bayar'm memnuniyetini dile getirdigi bir tebrik telgrafi ile kutlanmiçtir. Cumhurba§kanmm telgrafinm içerigi ve Müfide ilhan'm yaniti DP'nin yaym organi oían Zafer ga2etesinde yaymlanmi§tir.54

Yeni Mersin ga2etesinde yaymlanan §iirde, bir kadm belediye ba§kanma sahip olmarnn Mersinliler tarafindan da sevinçle kar§dandigi anlayilmaktadir.55

Müfide ilhan'm belediye ba§kam seçilmesinden sonra ilk röportaji ve ailesiyle birlikte çektirdigi fotografi Cumhuriyet ga2etesinde yaymlanmiçtir.56 Yapilan gôrüçmede Müfide ilhan'm yanidan, onun, belediye baçkanligi görevini nasil algiladigmi ortaya koydugu gibi "kadm haklan veya kadinlarm sorunlan" hakkmda da dü§üncelerini içermektedir. îlk soru kadm gÖ2Üyle belediyeciligi nasil gôrdügüyle ilgilidir. Müfide ilhan'm yaniti §öyle olmu§tur:

"fehir hemserilerin müsterek evi olduguna göre, onun islerini tanyim eden fehir Meclisinde kadinlarm da yer almasim yarurí görürüm. fehre "ev" dedigime göre, sehirciliginde vatandaslarin sagligim, rahatligim bir anne titiyligi ile düsünmeli, muktesid, evin ve aile efradinm ihtiyaçlan bütçenin müsaadesi nisbetinde en iyi, en ucusç sekilde tanspm edilmeleridir. "Yuvayi yapan dip kupur" derler. P eh rinde caspp biryuva haline getirilmesi lâyimdir. Mersin fehir Meclisinde tek kadin olarak kaldigima üsçüntülüyüm. Fakat Mersinli hemcinslerimin benden y ardimlanm esirgemeyeceklerinden eminim. Onlann alâkasi bu eksikligi giderecektir. "57

Gôrüldügü üzere ilhan'in yaniti, daha önce dünyada ve Türkiye'de belediye meclislerine seçilen kadinlardan çok farkli olmami§ belediye-ev benzerligi ve kadinlann geleneksel rolleriyle ili§kilendirilmi§tir.58 Müfide ílhan konuçmasinda "Mersin'de mukaddes gaye ugrunda çahçan bütün Demokratlar, iyi niyet sahibi muhalifler, gençlik ve nihayet kadin kardeçlerim en candanyardimalanm olacaklardir" sözleriyle de sürdürecegi siyasal çizginin ipuçlanm vermektedir. Aday oldugu ve seçildigi DP'ye inanmaktadir ve baglidir, ancak §ehrin sorunlanni tespit etme ve çôzme konusunda, gençlerden, kadinlardan ve hatta muhalefetten de destek alacagini açiklamaktan çekinmemi§tir. Aynca §ehirdeki genelevlerin durumu ve burada çaliyan kadinlarla ilgili soruya verdigi yanit, kadinlann sorunlanyla ilgili konularda hassasiyederini ortaya koymaktadir. îlhan'in genelevler ve kadinlarla ilgili açiklamasi §ôyledir:

`Bu menji, uzeñnde dikkatle àrwbnqya tkger.. Oteden bed ka&n:n bir rneta olarak p~yasaya arzj beni EAten ineselelerden biridir. Ben ber kadin: anne olarak ineinlekete en büyük hiymeti yapan mukaddes bir varlik olarak gormek isterim. Bununla beraber her hangi sebeple bu durumda bulunan kadinlara karsi içimde derin bir alaka ve aci vardir. Çünkü her kadimn kalbinde bir kivilcim kadar da olsa annelik hissi ve ana olmak aryusu bulunduguna kaniim.

Gayetelerde sik sik giyli randevu evlerinin meydana çikanldigim okurken genelevlerin kapanmasina "evet" diyemeyecegim. Kontrol ipnin daha siki tutularak sihhî tedbirler alinmasi daha uygundur kanaatindeyim.

Bu hususta bir etüdüm olmadigi ve Belediye Reisligine yeni bapamis bulunmakligim dolayisiyla bu sorunuya verdigim cevap hissidir".59

Bu açiklamalanna kar§in Müfide îlhan'in kisa süren belediye ba§kanligi dönemi, kadin sorunlanna ciddi anlamda egilmesine yeterli degildi.

Müfide ilhan'in belediye bagkanligi döneminde kargilagtigi en önemli sorunlardan biri Mersin Limani'dir. Aslinda Müfide ilhan'in belediye bagkam seçildigi Mersin, 19. Yüzyil içinde hizli geligim gösteren bir liman kenddir. Cumhuriyet döneminde Mersin, 1924 yilinda vilayet merkezi haline gedrilmig, 1933'te ise îçel ve Mersin illeri birlegdrilerek, merkezi Mersin olmak üzere îçel iline dönügtürülmügtür.60 Kent, Çukurova gibi tanmsal üretimde önemli bir bölgenin limani olarak, Cumhuriyet döneminde de geügimini sürdürmügtür. Ancak, gehrin, 1950 yilina gelindiginde hala çôzülmesi gereken pek çok problemi vardir ve Müfide îlhan bu sorunlann üstesinden gelmekte kararlidir. Agilmasi gereken zorluklan ve bunlarm üstesinden nasil gelinecegini 29 Ekim 1950'de Yeni Mersin gazetesinde dile gedrmigtir:

"Biliyorsunu^ ki, kültür, iktisad, bayindirhk ve emsali pierde oldugu gibi sehircilik isleri de Cumhuriyet devrinde eie alinmistir. Bu sebeple sehirciligimifn övünülür bir mertebeye yükselmemis oldugunu esefle itiraf etmek mecburiyetindeyiiç. Belediyeleri, simdiye kadar oldugu gibi vatandasa *yorluk gösteren bir müessese diye tamtmaktan kurtaracak tedbirleri saglamak için Hükümet, Belediye kanun ve niyim konulanm incelemektedir. Biyde, bir kism: çok eski zamanhinii, bir kntrn iLi daba sonralan bazjrlanrnq olan talitnatnatneleñ gözden geçin'nek4yi~. Bu tahtnatnamelen incelerken vatanda1 kütleleri de görüserek ve onlann yapmakta olduklan is ve sanatlanm ilgilendiren emir ve yasaklar hakkindaki düsüncelerini de ögrenerek ona göre hasyrhklarda bulunacagisy Ondan sonra umumun menfaati nayiriitibara alinarak verilecek kararlara boyun egmek ve bu kararlann tatbikinde sehir halkimn emriyle vaffe almis olan Belediye teskilâtimn isini kolaylastirmak hemsehrilerin hepsinin vasyfesi oldugunu hiç unutmamak laspmdir. Karsilikli anlayis göstermek her müskülü ortadan kaldirmaga kifayet eder".61

Belediye Bagkanligi döneminde Müfide îlhan, Türkiye'de geç örgüdenen ve bu yüzden pek çok sorunlan olan belediyecilik çaligmalanni, kurumsal düzlemde geligdrme amacindadir. Bu amaçla, seçilmesinden kisa bir süre sonra 13 Kasim'da Londra'da düzenlenen uluslararasi belediyecilik kongresine katilmigtir.62

Müfide ilhan'in belediye bagkanligiyla ilgili kentin hafizasinda kalan en önemli görüntü; çizmelerini giyip sabahin erken saaderinden idbaren kentte yaptigi çaligmalandir.63 Mersinli bir egitimci olan Kudret Ünal64, Müfide Hamm çipmeleri giyiyordu, sulann içinde evleri dolaçiyor nereyi su basmiçsa arasÿfe onu temifetiyor, böyle sabah erken saatlerde sokaklan gefyor boy le pire gibi dolaçan, kültürlü bir nitelemesiyle anlatiyor ilhan'i. Nazmi Öz'ün hatirladiklan arasinda da benzer ifadeler yer almaktadir: " 1950'liyillarda Mersin''de Amavut kaldinmlan vardi. Her y er sulamrdi. Müfide llhan her gün belediyenin çaliçmalanni denetlerdi. Mersinin 7 mahallesi vardi o yaman ve karylaytigi vatandafara bir fkäyetiniy var mi diye sorar onlan dinlerdi.,,(>s Dönemin bir diger tamgi, o yillarda Düziçi Köy Ensdtüsü mezunu genç bir ögretmen oían Hüsniye Özgür de Müfide ilhan'in, esnafi her sabah denededigini, lokantalann temizlik ve saglik kurallanna uygunlugu konusunda uyardarda bulundugunu belirtmi§dr.66 ilhan'in büyük kizi Gül Önür67 ise hem annesi hem de belediye ba§kani ilhan'i §u cümlelerle anlatiyor:

"Hakikaten ender insanlardandi annemiy Anne olarak alisilmis annelerden degildi. Ama her ihtiyacimiyi, her seyimiyi amnda bilir, okumamiy için y apilan gayretler o yaman Mersin'de bayi imkânlar kisithydi, erkekler, Istanbul'a yollandi, onlann tüm problemleri ile ayn ayn ilgilenmek. Ue biy sabahlan annemiyi göremeydik dogrusu. Sabah 5'te logarían açmaya veyahut hali kontrol etmeye giderdi. Alisagelmis annelerden degildi. Gurur duyduk jSiéjinden. tier sabab çk~meIeñni g~jw, aim istmnde bmtmn twatznm, karde3rlethn d~ye bitap etm~ye ba,cla&j zaman kopar& millet zaten. De&jm gibi abpk olunmqyan bir anne idi. Yani evde de fakat sevgisini, ilgisini hissederdik ber yaman fakat çok fayla kendini yöreye ve halka adadigi içinyüyünü de yor gprürdük. Ama onu hissetmekti çokgüyel tabii.

Hizli gelten kenderde; yol, su, elektrik gibi altyapi hizmederi bugün de üzerinde ugra§ verilen alanlardan biridir. Müfide îlhan'da belediye baçkanligma atandiktan sonra Mersin'in elektrik, yol, su, liman ve toplu ta§ima gibi sorunlanm çôzmek amaciyla hemen çabymalara koyulmu§tur. 68 Özellikle Mersin'de yazm ya§ami zorla§tiran, hem evlerde içme suyu hem de bahçelerin sulanmasi için gereksinim duyulan suyu saglayabilmek için çok çaba sarf etmi§tir.69

Müfide ilhan, kadinlann uzun zaman önce temel yurtta§lik haklanna kavu§mu§ olmakla birlikte, bir türlü dâhil olamadiklan Türk siyasal yaçamma bireysel çabalanyla katkida bulunmaya çali§mi§tir. Ancak siyasetin karma§ik yapisi içinde tek ba§ina mücadele etmesi mümkün olamami§tir. îlhan'm belediye ba§kanligi anlayi§ina yönelik ilk ele§driler, onun muhalefet partisi olan CHP'lilerle de partili aynmi yapmaksizin çaliçmaya devam etmesi olmu§tur. Yeni Mersin Gazetesi'nde, ibrahim Kancaal'in yazismda belirtdgi üzere; Müfide ilhan'in, "Halk Partili sçevatla istiçareler ettigi, kendi partisinden olmayan kimselerin belediye teçkilatinda vafife gprmelerine mani olmadigi"70 yani belediyeye Demokrat Partilileri yerleçtirmedigi dile getirilmi§tir. Kancaal; ele§ finiere kar§i bu durumdan ifdhar edilmesi gerekfigini §u sözlerle ifade etmektedir: "Belediye Baçkammuçin Uterine aldigi vayifeyi; partid yihniyetin basis temayülledne kapilmiyarak baçarmak asçminde oldugu anlaçihyor. Gösterilen çu afim-i dirayet ve çahsiyet karpsmda emniyet hislenmifn bir kat daba kuvvetlendigini iftiharla söylemek, söylenen diger soliere nadaran çok daba uygundur; saninm. "71

Belediye Meclisi içinde ortaya çikan ho§nutsuzluk ve ele§firiler zaman zaman basina da yansimi§ ve giderek artmi§tir. Müfide ilhan'm uluslararasi belediyeler birligi toplantisma katilmak için gitfigi Londra'dan geç dönü§ü, gerekli açiklamayi yapmasma ragmen, belediye meclisine saygisizlik olarak yansitilmi§ti.72 Hatta Yeni Mersin gazetesi, Belediye Meclisinin ilhan'm senelik izinde oldugu dönemde, Çevket Pozcu Çiftliginde kurulmasi planlanan mahallenin proje i§lerinin çali§malanm sürdürmesini, DP Mersin il Örgütünün onun aleyhine bir çaliçmasi olarak degerlendirmi§fir.73 Müfide ilhan'm kendi hal tercümesinde "bazi siyasi çekiçmeler nedeniyle" §eklinde ifade ettigi belediye ba§kanligi görevinden aynlmasi, Aralik 1951 tarihinde gerçekle§mi§fir. 11 Aralik 1951 tarihli Yeni Mersin gazetesinde, Belediye Baçkam Müfide Ilhan'in iskat karan tastik edildr ba§ligiyla verilen haberde, 17 Aralik 1951'de yeni belediye ba§kanmm seçilecegi belirtilmektedir.74 Bu arada Müfide ilhan, sadece belediye ba§kanligi görevinden degil DP'den de aynlmi§tir. Kizi Gül Önür, Müfide ilhan'm ya§ananlar sonrasi çok üzüldügünü ifade etmektedir. Kizimn "çetin ceviy bir kadin" diye tanimladigi ilhan, sonrasmda mücadeleyi birakmami§, "Mücadele" adiyla bir dergi çikarmi§tir.75

Sonuç

Türkiye'de kadmlann siyasal alana katilimiyla ilgili koçullar, ilk olarak Osmanli modernleçmesi içinde geli§mi§tir. Osmanli düzeninin geçirdigi degiçim, kadmlann da ya§ammi etkilemi§, onlan ekonomik, sosyal ve kültürel ya§amin bir parçasi haline getirmeye ba§lami§ür. Çikardiklan gazete ve dergiler, kurduklan derneklerle seslerini duyurmaya çaligan kadinlar, medeni ve siyasal hak taleplerini ortaya koymu§ladir. Kadmlar, Cumhuriyet Dönemi'nde kavu§tuklan siyasal haklaa bu tecrübeler ve çabalar sonucu ula§mi§tir. Ancak kadmlann kendi siyasal haklanm eide etmeleriyle ilgili bilinçlenme ve örgüdenmeleri bu sürecin bir parçasi olmakla birlikte, birincisi toplumun daha dar bir kesiminde kendine yer bulabilmiç ve kitleselle§ememi§tir; ikincisi çerçevesinin Cumhuriyet yönetimi tarafmdan çizildigi bir modernleçme sürecine dahil edilmi§tir. Cumhuriyet reformlan, kadmlan kendi modernleçmesinin bir simgesi olarak gôrmü§; toplumsal ve siyasal alanda statülerini geliytirmelerinin ônündeki engelleri yasal olarak ortadan kaldirarak, sosyo-ekonomik ve kültürel degi§imin ônünü açmi§, daha iyi egitim almi§, meslek sahibi, vb. gibi vasiflara sahip kadinlar için kendilerini geliçtirebilmeleri, siyaset yapabilmeleri gibi olanaklar yaratmiytir.

Türkiye'de kadinlar, siyasal haklanna ilk olarak 3 Nisan 1930 tarihinde kabul edilen 1580 sayili yeni Belediye Kanunu ile kavuçtular. Kanun, Türkiye'de belediyelerin yônetsel, toplumsal ve siyasal içlevlerine ek olarak yerel yônetimlere modemleçme i§levi de yüklüyordu. Kanunun modernleçme i§levi, kadmlann kent yönetiminde yer alabilmesinin saglanmasmi da içermekteydi. Böylece kadinlar yerel seçimlerde seçme ve seçilme haklanna kavu§tular. Ardmdan 1933 yilinda muhtar ve ihüyar heyetine seçilme hakki ve nihayet 1934 yilinda anayasada yapilan degiçiklikle milletvekili seçme ve seçilme haklanna sahip oldular. Ancak yasal zeminde engellerin kalkmasi, Türkiye'de kadmlann siyasete "oy verme" edimi di§mda katilimim saglamaya yetmemiçtir. Bunun en somut kaniü, kadmlann hem ulusal hem de yerel yönedmlerde az sayidaki temsilleridir. Tek Partili dönemde sembolik açidan ta§idiklan deger de çok partili dönemin degi§en siyasal ko§ullan içinde eski ônemini yitirmi§tir. Müfide ilhan'm belediye baçkam seçildigi dönem böyle bir tarihsel sürecin sonucudur.

Müfide ilhan'm siyasete katildigi ve seçildigi DP, Türkiye'de tek partili rejimin sona ermesi ve ülkenin demokratikleçme sürecinin önemli bir adimi olarak degerlendirilir. Ancak DP'nin demokrasi ve modernleçme anlayifi, kadm haklanna yeni bir soluk gedrmemi§tir. Ôte yandan Müfide ilhan'm DP'den seçilmesi kendisinin pardye gösterdigi ilginin bir sonucudur.

Türkiye'de, iktidara DP'nin geldigi genel seçimlerin ardmdan 3 Eylül 1950 tarihinde gerçekle§en yerel seçimlerde, Müfide îlhan Mersin'den Belediye Ba§kani seçilmiçtir. Kadmlann yerel yônetimlerde seçme ve seçilme haklanm eide etmelerinin üzerinden yirmi yil geçtikten sonra. Bu açidan bakildigmda Müfide ilhan'm Belediye Ba§kani seçilmesi ve belediye baçkanligi dönemi, Türkiye'de kadmlann siyasal alanda temsili açismdan oldukça ônemlidir. Müfide ilhan'm Belediye Ba§kam seçilmesi hem ulusal hem de uluslararasi basmda yanki bulmu§, Türkiye'nin ilk kadm il belediye ba§kani olarak ilgi gösterilen bir haber olmu§tur.

Müfide ilhan'm Belediye Ba§kani olarak Mersin'den seçilmesi kentin tarihsel, kültürel, ekonomik geliyimiyle de ilgilidir. Bir liman kenti olarak Osmanli son döneminde geliçmeye balayan Mersin, Cumhuriyet Dönemi'nde hizla büyümü§tür. Müfide ilhan'm Belediye Ba§kani seçilmesi kentte olumlu kar§ilanmi§, bu ho§nuduk, dönemin yerel basmmda da ifade edilmi§tir. Aynca daha sonraki dönemlerde de Mersinliler, ilk kadm il belediye ba§kanma sahip çikarak onun hatirasmi §ehirde ya§atmaya çali§mi§tir.

Müfide ilhan, evli ve yedi çocuk sahibi bir kadmdir. Ancak bu durum onun ya§ama aktif olarak katilmasma engel olu§turmami§tir. ilk olarak; aldigi egitimle özde§le§en egitimci ki^iligiyle ya§ammm büyük bölümünde, hem ögretmenlik meslegini sürdürmü§ hem de egitimle ilgili sivil toplum kurulu§lanna destekte bulunmu§tur. Sosyal sorumluluk bilinci yüksek bir ki§ilige ve bilince sahip bir ki§i olarak Müfide ilhan, pek çok dernegin çali§malanna katdarak destek olmu§tur.

Siyaset de onun ilgi alanlarinm ba§mda yer almi§tir. Müfide ilhan'm, belediye ba§kani seçildikten sonra yaptigi açiklamalarda belediye ba§kanligmi tanimlamasi, daha önce dünyada ve Türkiye'de belediye meclislerine seçilen kadmlardan çok farkli olmami§, belediye-ev benzerligi ve kadmlann geleneksel rolleriyle ili§kilendirilmi§tir. Bu nedenle kentin su, elektrik ve yol gibi temel hizmederinin yerine gedrilmesinde, parasal i§lerin çôzümlenmesinde büyük bir hassasiyet göstererek oldukça ddz davranarak görevinin gereklerini yerine gedrmeye çali§mi§tir. Bundan dolayi kentin belleginde, kadm olmasindan ziyade çaliçkanligiyla yer edinmi^tir.

Müfide ilhan, belediye ba§kanligi döneminde siyasete katildigi Demokrat Pard'yi, çok partili siyasal ya§am içerisinde Türkiye'nin demokradkleçmesinin bir ileri a§amasi olarak degerlendirmektedir. Ancak ilhan'm bu dü§ünceleri pardye bagliligi için yeterli görülmemi§, belediye örgütü içinde "partid' davraniçlan sergilemedigi, kendi pardsinin kadrola§masmi gerçekle§drmedigi için ele§drilmi§tir. Tüm bu ele§driler nedeniyle Müfide ilhan, görev süresi sona ermeden belediye ba§kanligi görevinden aynlmak zorunda birakilmi§tir. Kadm Eserleri Kütüphanesi'nde bulunan özel ar§ivinde belediye ba§kanligi dönemine ait çok fazla bilgiye ula§damami§tir. Bu konuda daha çok dönemin basmi ve tanikliklar yol gösterici olmu§tur. Belediye ba§kanligmdan aynlmasindan sonra ise, Müfide ilhan ismi, genellikle Türkiye'de "ilk kadm il belediye ba§kani" tanimlamalan içinde literatürde yerini almi§tir.

Footnote

1 Rujen Kelep, Yerinden Yönetim ve Siyaset, Genijletilmij 2. Baski, Cem Yayinevi, istanbul, 1992, s. 17; ilhan Tekeli, Belediyecilik Yayilan (1976-1991), Kent Basimevi, istanbul, 1992, s. 3

2 Tekeli, age., s. 3

3 Tekeli, age., s. 10

Footnote

4 TBMM Zahlt Ceridesi, C.l7, Devre: 3, içtima: 37, 20.03.1930, s. 24

5 Artvin'in Yusufeli ilçesine bagli Kiliçkaya (önceki adi Ersis) Beldesi'nde 1930 yilinda Sadiye Hamm'in ilk kadin beide belediye bagkam seçildigi ifade edilmektedir. Bkz., http://www.biyografí.net/kisiayrinti.asp?kisiid=3121.

http://tr.wikipedia.org/wiki/Sadiye Han%C4%Blm. http://blog.milliyet.com.tr/turkiye-nin-ilk-kadin-belediye-baskani-sadiye-hanimin-yegeni-tuncay-ozarslan/Blog/?BlogNo=421476. http://chpkadin.chp.org.tr/wp-content/uploads/2012/03/3nisan.pdf. Ancak sôzü edilen yillara ait tarafimizdan gerçeklegti rilen ulusal basin arajürmasinda iddia edilen bu bilgi dogrulanamamiçtir. Bu baglamda Sadiye Hamm'in belediye bajkanligi dönemi üzerine akademik arajtirmalara gereksinim oldugu anlajilmaktadir.

6 1580 sayih Belediye Kanunu'nun belediye bajkaninin seçilmesiyle ilgili maddesine göre; Reis intihabi Madde 89 - Belediye reisleri meclisten veya bu kanuna göre intihap olunmak hakkim haiz olmak üzere hemgeriler içinden veya hariçten dort sene için gizli rey ile aza adedi mürettebinin ekseriyeti ile meclis tarafindan intihap olunur. ilk intihapta reylerde matlûp ekseriyet hasil olmazsa en çok rey alan üç namzet tekrar intihaba arzolunur. ikinci intihapta bunlardan en çok rey alan intihap edilir. Belediye reisî intihabinda meclise azadan en yaglisi riyaset eder. Kaynak: Resmi Gafete, 4 Nisan 1930;

http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/147 l.pdf&main=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1471 .pdf

Footnote

7 Fatmagül Berktay, "Türkiye'de Kadin Hareketi, Tarihsel Bir Deneyim", Kadm Hareketinin Kurumlaçmasi Firsatlar ve Ri^kolar, Kadin Eserleri Kütüphanesi, Metis Yayinlari, Istanbul, 1994, s. 19-20.

Footnote

8 Daha genij bilgi için bkz., Serpil Çakir, Osmank Kadin Hareketi, Metis Yayinlan, Istanbul, 1994, s. 22-42; Çefîka Kumaz, U. Me?rutiyet Döneminde Türk Kadim, MEB Yayinlan, Istanbul, 1997.

9 Çakir, age., s. 43; Kumaz, age., s. 193- 237.

10 Berktay, agm., s. 21.

11 Bugiin artik, Osmank kadin hareketinin Cumhuriyet dönemine önemli bir miras biraktigim yapilan çalijmalardan çok daha iyi ögrenebiliyoruz. Serpil Çakir'in Osmanh Kadin Hareketi adk çalijmasi bajta olmak üzere çok önemli çalijmalar mevcut. Omegin, Yaprak Zihnioglu, Kadinsi^ Inkilap, Metis Yayinlari, Istanbul, 2003; Aygegül Baykan, Belma Ötüj-Baskett, Nettie Muhittin ve Türk Kadim 1931 (Türk Femini^minin Düfünsel Kökenleri ve Feminist Tarih Yagicihgindan Bir Ömek), iletidm Yayinlari, Istanbul, 1999. Aynca bu konuda Kadin Eserleri Kütüphanesi'nin katkilanndan söz etmek gerekir. Bkz., Kadmlann Bellegi Dizisi.

http://www.kadineserleri.org/yayinlar vakif yayinlari kadinlarin bellegi.asp.

12 Zehra Toska, "Cumhuriyet'in Kadm ídeali: Ejigi Aganlar ve Ajamayanlar," 75 Yilda Kadmlar ve Erkekler, Tarih Vakfi Yayinlari, Istanbul, 1998, s. 81.

Footnote

13 Tanzimat Dönemi'nde Namik Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Çemseddin Sami ba?ta olmak üzere devrin önde gelen aydinlan kadmlann egitimi, tek eglilik gibi konularda tarn 5 malara öncülük etmijlerdir. II. Mejrutiyet Dönemi'nin zengin fikir ortaminda daha çok ki§i bu tarüjmalara katilmigür. Çeçitli fikir akimlanna mensup aydinlar tarafindan farkk görüjler ileri sürülmüjtür. Baticilann önde gelen isimlerinden Celai Nuri ileri'ye göre, kadin ve erkek, gerek fizyolojik gerekse psikolojik olarak birbirine egittir. Türkçülerin yaklajiminda ise, Islamiyet öncesi Türk geleneginde oldugu ifade edilen, kadin erkek egitügi vurgusu yer almaktadir. Daha aynntili bilgi için bkz., Kumaz, age., s. 20-76

14 Serpil Sanear, Türk Modemleçmesinin Cinsiyeti -Erkekler Derlei, Kadmlar Aile Kurar, 2. Baski, iletigim Yayinlan, Istanbul, 2013, s. 84-92.

Footnote

15 Berktay, agm., s. 22.

16 Aktaran; Deniz Kandiyoti, Cariyeler, Baalar, Yurttagar, Üçüncü Basum, Metis Yay., Istanbul, 2011, s. 74.

17 Çirin Tekeli, Kadinlar ve Siyasal Toplumsal H ayah, Birikim Yayinlan, Istanbul, 1982, s. 208-209.

18 Tekeli, age., s.212-218.

19 Ayje Güneg-Ayata, "Laiklik, Güç ve Katilim Üçgeninde Türkiye'de Kadin ve Siyaset", 75 Yilda Kadinlar ve Erkekler, Tarih Vakfi Yayinlari, Istanbul, 1998, s. 237.

Footnote

20 Yejim Arat, "Türkiye'de Kadin Milletvekillerinin Degijen Siyasal Rollen, 1934-1980", 75 Yilda Kadmlar ve Erkekler, Tarih Vakfi Yayinlan, îstanbul, 1998, s. 257.

21 Türkiye'de Toplumsal Cinsiyet Eptsi^ligi: "Kadin-Erkek Ejitligine Dogru Yürüyüj: Egitim, Çalijma Yajami ve Siyaset" Raporunun Güncellemesi, Yayin No. TÜSÍAD-T/2008-07/468, Yayin No. KAGÍDER-001, îstanbul, 2008, s. 235-236.

22 Ayten Alkan, Yerel Yönetimler ve Cinsiyet Kadmlann Kentte Görünme% Varhgi, Dipnot Yayinlan, Ankara, 2005, s. 62.

23 Alkan, age., s. 59- 62.

24 TBMM Zahlt Ceridesi, C. 18, Devre: 3, Içtima: 43,03. 04.1930, s. 7.

Footnote

25 Kadin adaylarin siyasal katilima ilgisi, sadece CHP ve SCP'ye kaülmak ve bu partilerden aday olmak jeklinde degildir. 1930 yilinda Istanbul belediye seçimlerinde Sabiha Zekeriya Sertel gehir meclis üyeligi için bagimsiz aday olmujtur. "$ehir Meclisine Nam^etligimi Niçin Koyuyorum?" baglikli propaganda brojüründe; CHP ve SCP adina aday olmadigim, Istanbul'un çogunluk tejkil eden amele, fakir kôylü, küçük esnaf, küçük memuru temsil eden halk adina koydugunu ifade etmektedir. Aktaran; Sanear, age., s. 110.

26 Leyla Kaplan, Cemiyetlerde ve Siyasi Te§kilatlarda Türk Kadim (1908-1960), Atatürk Arajürma Merkezi Yayinlan, Ankara, 1998, s. 192-193.

27 Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980, Hil Yaymlan, Istanbul, 1994, s. 23-24; aynca bkz., Cem Erogul, Demokrat Parti Tarihi ve Ideolojisi, Imge Kitabevi, Ankara, 2003, s. 18-19.

Footnote

28 Erogul, age., s. 18-19.

29 Ahmad, age., s. 24.

30 Ahmad, age., s. 29.

31 Erogul, age., s. 31.

Footnote

32Demokrat Parti Programi 1946,

http://www.tbmm.gov.tr/evavin/GAZETELER/WEB/KUTUPHANEDE

33 Dilara Koçer, "Demokrat Parti Dönemi (1950-1960) Kadin Dergilerinde Kadin imaji", Zeitschriftfür die Welt der Türken, Journal of World of Turks, Ed. Necati Demir, 2 no. 1 (2009), 140141. http://www.dieweltdertuerken.org/index.php/ZfWT/article/viewFile/67/kocer

Footnote

34 Sanear, age., s. 238.

35 Cumhuriyet, 5 Eylül 1950.

36 Erogul, age., s. 103.

37 Ibrahim Bozkurt, "Demokrat Parti'nin îçel Örgütü ve Adnan Menderes'in Mersin'de Karçilanijina îliçkin Bazi Notlar", Türk Tarihinde Adnan Menderes, C.I, Adnan Menderes Üniversitesi Yayinlan, Aydin, 2012,s. 294.

38 Müfide îlhan "Hai Tercümesi", Kadin Eserleri Kütüphanesi, Müfide îlhan Ôzel Koleksiyonu.

39 Bozkurt, agm., s. 300

Footnote

40 Müfide ilhan'in kendi yazdigi hal tercümesi esas alinmigtir. Kaynak: Kadin Eserleri Kütüphanesi, Müfide ilhan Özel Koleksiyonu. Müfide ilhan'in önceki evliliginden iki, eji Faruk ilhan'in da önceki evliliginden bir çocugu vardir. Müfide ve Faruk ilhan'in evliliklerinden dort çocuklan olmujtur. Kudret Unal, Müfide Ilhan, Türkiye'nin llk Kadin II Belediye Bafkani, Tarsus Belediyesi Kültür Yayinlan, Tarsus, 2013, s. 15,19.

Footnote

41 Etem Çaligkan, Evlerinin Önü Mersin, Mersin Liselileri Dernegi Kültür Yaymlari, Mersin, 1987, s. 54.

42Geri Zekâli Çocuklari Koruma Dernegi Genel Merkezi, Genel Yöneüm Kurulu Bajkani Fahreddin Duatepe'nin Müfide ilhan'a gönderdigi yazi. Kaynak: íCadin Eserleri Kütüphanesi, Müfide ilhan Özel Koleksiyonu.

43 Ömegin Mersin Liseliler Dernegi 16.11.1989 tarihli yazisinda Müfide ilhan'a demege iki milyon lira bagijladigi için tegekkür etmektedir. íCaynak: Kadin Eserleri Kütüphanesi, Müfide ilhan Özel Koleksiyonu.

44 Kadin Eserleri Kütüphanesi, Müfide ilhan Özel Koleksiyonu.

45 Türkiye Göz Bankasi Dernegi Bajkani Prof. Dr. Süreyya Gördüren, Ankara, 19.09.1963. Kaynak: Kadin Eserleri Kütüphanesi, Müfide ilhan Özel Koleksiyonu

46 Hakimiyet, 28 Eylül 1983.

Footnote

47 Müfide Îlhan, arçivinde, hem kendi dilekçelerinin yayinlandigi Hakimiyet Gazetesi'ni, hem de MDP'nin kendisinin milletvekili olma istegini reddettigi yaziyi saklamigür. Kaynak: Kadin Eserleri Kütüphanesi, Müfide îlhan Özel Koleksiyonu.

48 Ünal, age., s. 55.

49 Mersin Yenipehir Belediye Meclisi 18/10/1995 tarihli ve 167 sayik karan. Kaynak: Kadin Eserleri Kütüphanesi, Müfide îlhan Özel Koleksiyonu.

50 Yeni Mersin, 8 Eylül 1950.

Footnote

51 Yeni Mersin, "Yeni Çehir Belediye Meclisi üyeleri toplandi. Müfide ilhan ittifakla Belediye Bajkani seçildi," 9 Eylül 1950.

52 The Tipton Daily Tribune, "TURKEY MAYOR," November 8,1950.

53 The Radne Journal Times, "First Woman Mayor In Turkey Is Confident," December 29, 1950.

54 Zafer, " îlk Kadin Belediye Reisimiz," 15 Eylül 1950.

55 "Müfide ilhan,

U%ak degil Mersinin mafisi, tarihçesi.

Yü% seneden beridirgeliyorgü%el sesi.

1950 de oldu Müfide ilhan,

Jinn, gü%el Mersinin tekden kiraliçesi". Bkz. Yeni Mersin, "Hayal Çiçekleri, Portreler," 21 Ekim 1950.

56 Fotograf için Bkz., Ek I.

Footnote

57 Cumhuriyet, "îlk Kadin Belediye Reisile Mülakat", 11 Eylül 1950.

58 Ayten Alkan, Yerel Yönetimler ve Cinsiyet adli çalijmasinda belediyelerde kadinlann yer almalanyla ilgili yaklajimlardan birinin, yerel düzeyin iktidardan çok hizmetle, dolayisiyla kadinlann geleneksel rolleriyle daha kolay baglantilandinlabilmesi, bir baçka deyigle "kadinlara daha çok yaki§tmlmasi"yla ilgili oldugunu beürtir. Verdigi ömekler göyledir; "Nitekim Fransa'da yüsyihn ilk yansinda belediye yönetimlerinde gàrev almak isteyen kadinlar, 'evi temipedikleri gibi kenti de temipeyebilecekleri' savsöpiyle hareket ediyorlardi. Türkiye'nin 1930 belediye sepmlerinde Istanbul ÇehirMeclisi üyeligini kayanan Tarife Bekir'in 'belediyeälik her çeyden önce büyütülmüç bir ev idaresi demektir'yorumu da geleneksel toplumsal rinsiyet rolleriyle yerel yönetime etkin katilim arasinda kurulan bu bagi dogrular". Alkan, age., s. 88.

59 Cumhuriyet, "îlk Kadin Belediye Reisile Mülakat," 11 Eylül 1950.

Footnote

60 Ibrahim Bozkurt, Tanpmat'tan Cumhuriyet'e Mersin Tarihi, Mersin Büyiikpehir Belediyesi Kültür Yayinlan, Mersin, 2012, s. 34-35.

61 Yeni Mersin, "Belediye Bajkani Müfide ilhan'in Gazetemize Demeci," 29 Ekim 1950.

62 Yeni Mersin, "Belediye Bagkammiz Londra'ya Gidiyor," 2 Kasim 1950; Milliyet, 25 Kasim 1950.

63 Neyahat Zengin ve Yüksel Eren. Görüjme Tarihi, 15 Mayis 2014.

64 Ünal, age., s. 33.

Footnote

65 Naymi Öy. Görüjme Tarihi, 5 Kasim 2010.

66 Hüsniye Öygür. Görüjme Tarihi, 12 Kasim 2010.

67 Müfide ilhan ile ilgili radyo programi, Gül Önür, 5 Arakk 2008.

http://www.trt.net.tr/Radyo/HaberDetay.aspx?HaberKodu=4753e7d7-ef61-41bc-ab2b3106flcca631

68 Yeni Mersin, "Belediye Bajkam Müfide ilhan'in Gazetemize Demeci" 29 Ekim 1950; 1 Kasim 1950.

69 Yeni Mersin, "Sulama içi," 28 Eylül 1951; "Belediye meclisi dün toplantisina bajladi," 2 Ekim 1951.

Footnote

70 Ibrahim Kancaal, "Müfide ilhan ve bagansi," Yeni Mersin, 29 Aralik 1950.

71 Kancaal, agm.

72 Yeni Mersin, "Belediye Meclisi dün ilk toplanüsini yaptt Belediye Bagkani Müfide Ilhan'in Londra seyahatinin görügülmesi tamgmali oldu," 5 Çubat 1951.

73 Yeni Mersin, "Belediye Meclisi Toplandi", 16 Ekim 1951.

74 Yeni Mersin, " Belediye Bagkam Müfide ilhan'in iskat karan tastik edildi," 11 Aralik 1951.

75 Müfide ilhan ile ilgili radyo programi, Gül Önür, 5 Aralik 2008.

References

Kaynaklar

Ar§iv ve Resmi Yaymlar

Kadin Eserleri Kütüphanesi, Müfide ilhan Özel Koleksiyonu

TBMM Zabit Ceridesi

Süreli Yayinlar

Cumhuriyet

Hakimiyet

Milliyet

Resmi Gafete

Tbe Racine Journal Times.

The Tipton Daily Tribune

Yeni Mersin

Zafer

Kitap ve Makale

AHMAD Feroz (1994) Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980, Hil Yayinlan, Istanbul.

ALKAN Ayten (2005) Yerel Yönetimler ve Cinsiyet Kadinlann Kentte Görünme% Varligi, Dipnot Yayinlan, Ankara.

ARAT Ye§im (1998) "Türkiye'de Kadin Milletvekillerinin Degiçen Siyasal Rolleri, 19341980", 75 Yilda Kadmlarve Erkekler, Tarih Vakfi Yayinlan, Istanbul, s. 249-266.

BAYKAN Ay?egülBelma ÔTÜÇ-BASKETT (1999) Nesjhe Muhittin ve Türk Kadim 1931 (Türk Feminigminin Düsünsel Kökenleri ve Feminist Tarih Yagiciligindan Bir Omek), iledyim Yayinlan, Istanbul.

BERKTAY Fatmagül (1994) "Türkiye'de Kadin Hareketi, Tarihsel Bir Deneyim", Kadin Hareketinin Kurumlasmasi Firsatlar ve Risiko lar, Kadin Eserleri Kütüphanesi, Metis Yayinlan, Istanbul, s. 18-28.

BOZKURT ibrahim (2012) "Demokrat Parti'nin îçel Örgütü ve Adnan Menderes'in Mersin'de Karçilamçina îliçkin Bazi Notlar", Türk Tarihinde Adnan Menderes, C.I, Adnan Menderes Üniversitesi Yayinlan, Aydin, s. 289- 306.

BOZKURT ibrahim (2012) Tangimat'tan Cumhuriyet'e Mersin Tarihi, Mersin Büyükçehir Belediyesi Kültür Yayinlan, Mersin.

ÇAKIR Serpil (1994) Osmanli Kadin Hareketi, Metis Yayinlan, îstanbul.

ÇALIÇKAN Etem (1987) Evlerinin Önü Mersin, Mersin Liselileri Dernegi Kültür Yayinlan, Mersin.

EROGUL Cem (2003) Demokrat Parti Tarihi ve îdeolojisi, îmge Kitabevi, Ankara.

GÜNE§-AY ATA Ayçe (1998) "Laiklik, Güç ve Kaülim Üçgeninde Türkiye'de Kadin ve Siyaset", 75 Yilda Kadmlarve Erkekler, Tarih Vakfi Yayinlan, îstanbul, s. 237-248.

KANDÎYOTÎ Deniz (2011) Cariyeler, Bacilar, Yurttaslar, Metis Yayinlan, îstanbul.

KAPLAN Leyla (1998) Cemiyetlerde ve Siyasi Teskilatlarda Türk Kadim (1908-1960), Atatürk Araçtirma Merkezi Yayinlan, Ankara.

KELEÇ Ru§en (1992) Yerinden Yönetim ve Siyaset, Geniçletilmiç 2. Baski, Cem Yayinevi, îstanbul.

KURNAZ ßefika (1996) II. Mesrutiyet Döneminde Türk Kadim, MEB Yayinlan, îstanbul.

SANCAR Serpil (2013) Türk Modemlesmesinin Cinsiyeti -Erkekler Devlet, Kadmlar Aile Kurar, 2. Baski, îletiçim Yayinlan, îstanbul.

TEKELÎ ilhan (1992) Belediyecilik Yacían (1976-1991), Kent Basimevi, Istanbul.

TEKELÎ $irin (1982) Kadinlar ve SiyasalToplumsal Hayat, Birikim Yayinlan, îstanbul.

TOSKA Zehra (1998) "Cumhuriyet'in Kadin îdeali: Eçigi Açanlar ve Açamayanlar", 75 Yilda Kadinlar ve Erkekler, Tarih Vakfi Yayinlan, îstanbul, s. 71-88.

Türkiye'de Toplumsal Cinsiyet Esitsigligi: 'Kadin-Erkek Esitligine Dogru Yürüyüf Egitim, Calima Y as ami ve Siyaset" Raporunun Güncellemesi (2008) Yayin No. TÜSÎADT/2008-07/468, Yayin No. KAGÎDER-001, îstanbul.

ÜNAL Kudret (2013) Müfide îlhan, Türkiye'nin îlk Kadin il Belediye Baçkam, Tarsus Belediyesi Kültür Yayinlan, Tarsus.

ZÎHNÎOGLU Yaprak (2003) Kadinsy Inkilâp, Metis Yayinlan, îstanbul.

internet Sayfalan

Demokrat Parti Programi 1946

http://ww.tbmm.gov.tr/eyayin/GAZETELER/WEB/KUTUPHANEDE

http: / /blog.milliyet.com.tr / turkiye-nin-ilk-kadin-belediye-baskani-sadiye-haniminyegeni-tuncay-ozarslan/Blog/?BlogNo=421476.

http://chpkadin.chp.org.tr/wp-content/uploads/2012/03/3nisan.pdf.

http://tr.wikipedia.org/wiki/Sadiye Han%C4%Blm.

http://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=3121 ,

Kadrn Eserleri Kütüphanesi,

http://www.kadineserleri.org/yayinlar vakif yayinlari kadinlarin bellegi.asp.

KOÇER Dilara (2009) "Demokrat Parti Dönemi (1950-1960) Kadin Dergilerinde Kadin îmaji", Zeitschrift für die Welt der Türken, Journal of World of Turks, No. 1 http://www.dieweltdertuerken.org/index.php/ZfWT/article/viewFile/67/kocer

Müfide Ilhan ile ilgili radyo programi, Gül Onür, 5 Aralik 2008 http://www.trt.net.tr/Radyo/HaberDetay.aspx?HaberKodu=4753e7d7-ef61-41bcab2b-3106flcca631

Resmi Gamete, 4 Nisan 1930;

http://www.resmigazete.gov.tr/ main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv /1471.pdf&main=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1471.

Sözlü Tarih Görügmeleri

ÖZ Nazmi (Mersin, 1935). Gôrüçme Tarihi, 5 Kasim 2010.

ÖZGÜR Hüsniye (Mersin, 1928). Gôrüçme Tarihi, 12 Kasim 2010.

ZENGÎN Nezahat (Mersin, 1931). Gôrüçme Tarihi, 15 Mayis 2014.

EREN Yüksel (Mersin, 1933). Gôrüçme Tarihi, 15 Mayis 2014.