Türkiye'deki Endoftalmi Etkenlerine Genel Bakis/Causative Agents of Endophthalmitis in Turkey: An Overview

Headnote

Özet

Endoftalmi, humor vitreus ve humor aquosus'un bakteriyel ve fungal infeksiyonlarina verilen addir. Endoftalmi ekzojen ya da endojen yolla mikroorganizmanin bulasmasiyla olusur. Ekzojen yolla bulasmaya travma ve göz cerrahisi neden olurken, endojen yolla bulasmaya mikroorganizmanin göze kan yoluyla ulasmasi neden olur. Steril endoftalmi, operasyonla yerlestirilen kalici dogal lens materyali gibi bir nedene ya da toksik bir ajana bagli olarak gelisir. Çogu endoftalmi olgusu akuttur ve bu akut olgularin tibbi olarak acilen tedavi edilmesi gerekmektedir. Gecikmis ya da yetersiz tedavi, geri dönüsü olmayan görme kaybiyla sonuçlanabilir. Infeksiyon etkeni tanimlandiktan sonra tedavi protokolünün uygulanmasi hastalarin tedavi basarisini artirmaktadir. Özellikle acil tedavi gerektiren hastalarda olasi etkene göre tedavi baslamak önemli bir basamaktir. Medline PubMed, ISI Web, Web of Science, Google Academic ve Türk Medline'da "endoftalmi" ve "Türkiye" anahtar sözcükleri kullanilarak yapilan taramaya göre, Türkiye'den bildirilen ekzojen endoftalmi etkenleri, Burkholderia cepacia, Bacillus cereus, Chlamydia trachomatis, Stenotrophomonas maltophilia, Corynebacterium minutissimum, Staphylococcus epidermidis, S. aureus, Pseudomonas spp., Streptococcus pneumoniae, Propionobacterium acnes, Nocardia asteroides, P. aeruginosa, Acinetobacter spp., Cellulosimicrobium cellulans, Ochrobactrum anthropi, koagülaz-negatif stafilokoklar, S. pyogenes, α-hemolitik streptokoklar, grup G streptokoklar ve Acinetobacter baumannii'dir. Endojen endoftalmi etkenleriyse difteroid çomaklar, Klebsiella pneumoniae ve metisiline duyarli S. aureus'tur. Fungal endoftalmi etkenleri Candida albicans, C. pelliculosa, Fusarium solani, Fusarium spp., Aspergillus ustus, A. flavus ve Scopulariopsis spp.'dir. Türkiye'den bildirilen endoftalmi olgularina bakildiginda etken olarak genis bir bakteri çesitliligi görülmektedir. Bu bakteriler saglikli bir gözde yerlesemezler; ancak gözde yapilan operasyonlar ya da travma nedeniyle ekzojen olarak göze bulasabilirler. Yukarida endoftalmi etkeni olarak sunulan mikroorganizmalarin çogunun ortamda bulunmasi nedeniyle göze uygulanacak manipülasyonlar sirasinda sterilizasyon ve antisepsi kurallarina maksimum özen gösterilmesi endoftalmi olusumunun önlenmesi açisindan büyük öneme sahiptir. Bu derlemenin amaci, endoftalmi türlerinin tanimlanmasi ve Türkiye'den bildirilen endoftalmi olgularindaki etkenlerin ve sikliklarinin degerlendirilmesidir. Klimik Dergisi 2013; 26(2): 44-8.

Anahtar Sözcükler: Endoftalmi, bakteriler, mantarlar.

Abstract

Endophthalmitis is described as bacterial and fungal infections of the vitreous and aqueous humor. It is the result of exogenous or endogenous contamination by microorganisms. Exogenous contamination results from ocular surgery and trauma while endogenous contamination results from microorganisms gaining access via bloodstream. Sterile endophthalmitis may result from various causes such as retained native lens material after an operation or toxic agents. Most of endophthalmitis cases are acute and require urgent medical attention. Delayed or inadequate treatment can result in irreversible loss of vision. Application of the proper treatment protocol against defined infectious agent increases success of the treatment. It is important to start the treatment against possible infectious agents particularly in patients requiring urgent attention. According to the research of Medline PubMed, ISI Web, Web of Science, Google Academic and Turkish Medline with key words including "endophthalmitis" and "Turkey", the exogenous endophthalmitis agents reported in Turkey are Burkholderia cepacia, Bacillus cereus, Chlamydia trachomatis, Stenotrophomonas maltophilia, Corynebacterium minutissimum, Staphylococcus epidermidis, S. aureus, Pseudomonas spp., Streptococcus pneumoniae, Propionobacterium acnes, Nocardia asteroides, P. aeruginosa, Acinetobacter spp., Cellulosimicrobium cellulans, Ochrobactrum anthropi, coagulase-negative staphylococci, S. pyogenes, α-haemolitic streptococci, group G streptococci and Acinetobacter baumannii. Endogenous endophthalmitis agents are diphteroid bacilli, Klebsiella pneumoniae and methicillin susceptible S. aureus. Fungal endophthalmitis agents are Candida albicans, C. pelliculosa, Fusarium solani, Fusarium spp., Aspergillus ustus, A. flavus, and Scopulariopsis spp. There is a wide variety of bacterial agents causing endophthalmitis in Turkey. These bacteria cannot colonize a healthy eye, but they can be transmitted to eye exogenously by operations or trauma. It is important to take maximal sterilization and antisepsis precautions during eye manipulations to prevent from endophthalmitis because microorganisms mentioned above are commonly available in hospital settings. This review evaluated the causative agents of endophthalmitis in Turkey. Klimik Dergisi 2013; 26(2): 44-8.

Key Words: Endophthalmitis, bacteria, fungi.

Giris

Endoftalmi, humor vitreus ve humor aquosus'un bakteriyel ve fungal infeksiyonlarina verilen addir. Viruslar ve parazitler yaygin olarak üveite neden olurlar; ancak endoftalmiye neden olmalari nadirdir. Endoftalmi mikroorganizmanin ekzojen ya da endojen yolla bulasmasiyla olusur. Ekzojen yolla bulasmaya travma ve göz cerrahisi neden olurken, endojen bulasmaya kan yoluyla mikroorganizmanin göze ulasmasi neden olur (1,2). Endoftalmiler, tanimlanmalarinda kaynaktan kaynaga farkliliklar gözlenmekle birlikte, genellikle infeksiyöz ve non-infeksiyöz endoftalmi olarak ikiye ayrilir. Noninfeksiyöz endoftalmi kapsaminda steril endoftalmi vardir ve herhangi bir mikroorganizmanin etken olmadigi, ancak bazi maddelere karsi alerji sonrasi gözlenen inflamasyonla seyreden endoftalmi olarak tanimlanmaktadir (3). Infeksiyöz endoftalmiler ekzojen ve endojen olmak üzere iki ana gruba ayrilir. Ekzojen endoftalmiler de kendi arasinda, katarakt cerrahisi ve postoperatif, bleble iliskili, posttravmatik, kronik psödofakik ve injeksiyon sonrasi endoftalmiler olarak siniflandirilmaktadir. Ayrica endojen ve ekzojen kaynakli fungal endoftalmiler de vardir (3).

Çogu endoftalmi olgusu akut olup bu akut olgularin tibbi olarak acilen tedavi edilmesi gerekmektedir. Gecikmis ya da yetersiz tedavi, geri dönüsü olmayan görme kaybiyla sonuçlanabilir (1,2).

Bu derlemenin amaci, endoftalmi türlerinin tanimlanmasi ve Türkiye'den bildirilen endoftalmi olgularindaki etkenlerin ve sikliklarinin degerlendirilmesidir.

Endoftalmi Tipleri

Katarakt Cerrahisi Sonrasi ve Postoperatif Endoftalmiler: Katarakt cerrahisi en yaygin göz cerrahilerinden biridir. Katarakt cerrahisi sonrasi endoftalmiler akut ve kronik olarak ikiye ayrilir. Akut katarakt sonrasi endoftalmilerde en sik etken, kültür-pozitif olgularin %70'inde koagülaz-negatif stafilokoklar (KNS) olup, %10'unda Staphylococcus aureus, %9'unda streptokoklar, %5'inde diger Gram-pozitif koklar ve %6'sinda Gram-negatif çomaklar etken olarak gözlenmektedir. Kronik katarakt sonrasi endoftalmilerdeyse en yaygin patojen Propionobacterium acnes'tir (1,2).

Türkiye'den yapilan çalismalar incelendiginde, Örnek ve arkadaslari (4) bir olguda ve Eser ve arkadaslari (5) iki olguda Burkholderia cepacia'nin etken oldugunu bildirmislerdir. Katarakt cerrahisi sonrasi endoftalmi gelisen 88 gözün degerlendirildigi bir çalismada üreyen izolatlarin %35.1'inin Gram-negatif bakteriler oldugu bildirilmistir (6). Altiparmak ve arkadaslari (7) degerlendirdikleri 4 hastanin tümünün kültürlerinde Bacillus cereus üredigini ve ayni zamanda direkt floresans analiziyle de Chlamydia trachomatis varligini gösterdiklerini bildirmistir. Bir çalismada katarakt cerrahisi sonrasi Stenotrophomonas maltophilia'nin etken oldugu 6 olgu bildirilmistir (8). Nadir gözlenen bir etken olarak Corynebacterium minutissimum'un neden oldugu bir endoftalmi olgusu sunulmustur (9). Karadayi ve arkadaslari (10) 13 yillik bir süreçte degerlendirdikleri 26 endoftalmi olgusunun 9'unda S. epidermidis'in, 4'ünde S. aureus'un, 2'sinde Pseudomonas spp.'nin, birer olguda da viridans streptokoklar, S. peumoniae ve P. acnes'in neden oldugunu; 8 olguda üreme olmadigini bildirmislerdir. Alti yillik bir sürede 20 endoftalmi olgusunun degerlendirildigi bir çalismada etken olarak 5 olguda S. epidermidis, 1 olguda α-hemolitik streptokoklar, 3 olguda S. aureus, 1 olguda S. pneumoniae, 1 olguda Nocardia asteroides, 5 olguda P. aeruginosa, 1 olguda B. cepacia ve 1 olguda Acinetobacter spp.'nin etken olarak izole edildigi, 2 olguda birden fazla etkenin üredigi saptanmistir (11).

Türkiye'den postoperatif endoftalmilerle ilgili olarak bildirilen yayinlarda çesitli etkenler tanimlanmistir. Akçakaya ve arkadaslari (12), 3 olgudan etken olarak Cellulosimicrobium cellulans ve 1 olgudan S. maltophilia izole edildigini, ancak 4 olgunun örneklerinde üreme olmadigini belirtmislerdir. Bir olguda etken olarak metisiline dirençli S. epidermidis'in izole edildigi bildirilirken (13), postoperatif endoftalminin nadir etkeni olarak 2 olguda S. maltophilia'ya bagli endoftalmi olgusu sunulmustur (14). Yine Türkiye'den bildirilen nadir etkenlerden biri olarak, bir olguda endoftalmi etkeni olarak Ochrobactrum anthropi tanimlanmistir (15). Postoperatif endoftalmi olgularinda kültür sonuçlarinin degerlendirildigi bir çalismada, 130 olgunun 130 gözünden alinan kültür örneklerinin 56'sinda üreme saptanirken, 74'ünde herhangi bir üreme gözlenmemistir. Çalismada, en yaygin olarak Gram-pozitif koklar (basta metisiline duyarli KNS) ve ikinci sirada Gram-negatif çomaklar (basta P. aeruginosa) izole edilmistir (16).

Bleble Iliskili Endoftalmiler: Glokom hastalarinda tedavi amaciyla filtrasyon blebi kullanilmaktadir. Olgularin yarisinda etken S. pneumoniae ve viridans grubu streptokoklardir. Diger etkenler, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis, S. aureus ve KNS'dir (1,2).

Türkiye'den bleble iliskili endoftalmi bildirimi oldukça azdir. Bleble iliskili 2 endoftalmi olgusunun birinde etken olarak S. aureus ve digerinde S. pneumoniae saptanmistir (17). Bir olguda bleble iliskili endoftalmi hastasinin kültüründe üreme olmadigi bildirilmistir (18). Dört endoftalmi olgusunun 2'sinde S. pneumoniae ve 2'sinde de S. pyogenes etken olarak izole edilmistir (19).

Posttravmatik Endoftalmi: Penetran travmalar sonrasinda gözlerin %3-14'ünde endoftalmi gelisir. Posttravmatik endoftalminin en sik nedeni B. cereus olup fülminan endoftalmiye neden olur ve genellikle körlükle sonuçlanir. Posttravmatik endoftalminin diger nedenleri, KNS, streptokoklar, Klebsiella ve Pseudomonas türlerini içeren Gram-negatif çomaklardir (1,2).

Çakir ve arkadaslari (20) çalismalarinda 7 çocuk hastanin 4 gözünde posttravmatik ve 3 gözünde postoperatif endoftalmi gelistigini ve bunlarin 2'sinde etken olarak α-hemolitik streptokoklar ve 1'inde KNS üredigini; digerlerinde etken izole edilmedigini bildirmislerdir. Ölümcül silah yaralanmasina maruz kalan 186 hastanin 199 gözünün degerlendirildigi bir çalismada 18 hastanin 19 gözünde kültürle kanitlanmis endoftalmi tanisi konulmustur. Çalismada, 2 gözde etken olarak Acinetobacter spp.; digerlerinde yaygin olarak S. epidermidis'in etken oldugu Gram-pozitif bakteriler izole edilmistir (21). On alti yillik bir süreçte travma sonrasi tedavi edilen 810 hastanin incelendigi çalismada 64 hastada endoftalmi gelistigi belirtilmistir. Bu hastalardan kültür alinma oraninin %32.8 oldugu ve alinan kültürlerden 14'ünde üreme olmadigi, üreme olan 7 kültürden dördünde S. pyogenes ve kalan üçünde S. aureus üredigi belirtilmistir (22).

Kronik Psödofakik Endoftalmi: Intraoküler lens yerlestirilen katarakt cerrahisi sirasinda gözlenen, nadir görülen bir endoftalmi türüdür. Hemen hemen her zaman etkeni P. acnes'dir. Kültür-pozitif olgularin hemen hemen hepsinde P. acnes üretilirken, bazi olgularda S. epidermidis, difteroidler ve diger mikroorganizmalar da etyolojide rol oynar (1,2).

Türkiye'den yapilan bir bildirimde Koç ve arkadaslari (23) 28 olguyu incelemislerdir. Olgularin %85'inde mikrobiyolojik inceleme yapilmis ve %58'inde üreme gözlenmistir. Çalismada, izole edilen en yaygin mikroorganizmanin izolatlarin %50'sini olusturan S. epidermidis oldugu bildirilmistir.

Injeksiyon Sonrasi Endoftalmiler: Bevasizumab, ranibizumab ve pegaptanib gibi anti-vasküler endotelyal büyüme faktörleri intravitreal injeksiyonla uygulanmaktadir. Son yillarda bu göz içi injeksiyonlarin artisi, injeksiyon sonrasi endoftalmi gelisiminde de artisa neden olmustur. Kültür-pozitif olgularin %95'den fazlasinda Gram-pozitif bakteriler izole edilmektedir. Olgularin %60'inda KNS, %25'inde viridans streptokoklar etken olarak karsimiza çikmaktadir (1).

Türkiye'den bildirilen bir çalismada, Artunay ve arkadaslari (24), 1822 göz ve bu gözlere yapilan 3022 intravitreal injeksiyon (bunlarin 1200'ü injeksiyon tekrari) sonrasi endoftalmi gelisimini arastirmislardir. Yalnizca 3 hastanin 3 gözünde endoftalmi tanimlanmis ve 2 olguda kültürde üreme olurken, birinde olmamistir. Intravitreal ranibizumab injeksiyonu sonrasi grup G streptokoklara bagli bir endoftalmi olgusu (25) ve bir de A. baumannii endoftalmi olgusu bildirilmistir (26). Özkiris ve arkadaslari (27) çalismalarinda yapilan 305 injeksiyondan birinde endoftalmi gelistigini ve etkenin KNS oldugunu bildirmislerdir.

Endojen Bakteriyel Endoftalmi: Endojen bakteriyel endoftalmi, bakteriyemiye bagli olarak etkenin göze ulasmasiyla olusur. Bakteriyemi kaynagi endokardit, intraabdominal apseler, üriner sistem infeksiyonlari, kalici santral venöz kateter, damar içi ilaç kullanimi ve endoskopi islemleridir. Bununla birlikte geçici bakteriyemiler de nadiren endoftalmiye neden olabilirler. S. aureus ve streptokoklarin neden oldugu endokarditler, ABD'de endojen endoftalmilerin %40'indan sorumludur. S. aureus, streptokoklar ve Gramnegatif çomaklar gibi endojen endoftalmi etkenleri gözde akut inflamasyona neden olurlar. Bati ülkelerinde etken %25 S. aureus, %30-50 streptokoklar ve %30 Escherichia coli gibi Gram-negatif çomaklardir (1,2).

Türkiye'den yapilan çalismalar incelendiginde, bir olguda endoftalmi etkeni olarak genellikle nonpatojen kontaminan bir bakteri olan difteroid çomaklar bildirilmistir (28). Yogun bakim ünitesinde yatan bir hastada endojen kaynakli Kleibsiella pneumoniae endoftalmisi saptanmistir. Bu hastanin hem kanindan hem endotrakeal tüpünden hem de korneal ve intraoküler örneklerinden K. pneumoniae izole edilmistir (29). Intramüsküler injeksiyon sonrasi gelisen bir endoftalmi olgusunda hem kan hem de gözden alinan parasentez materyalinde metisiline duyarli S. aureus izole edildigi bildirilmistir (30).

Fungal Endoftalmiler: Fungal endoftalmiler, Candida endoftalmileri ve küf mantari endoftalmileri olarak iki gruba ayrilmaktadir. Candida endoftalmileri küf mantari endoftalmilerinden daha yaygindir. Candida endoftalmileri genellikle endojen kaynakliyken, küf mantarina bagli endoftalmiler hemen hemen daima ekzojen kaynaklidir. Candida endoftalmileri kandideminin bir komplikasyonudur. Ekzojen Candida endoftalmileri nadir görülüp genellikle cerrahi sonrasi gelisir. C. albicans oküler kandidiyazin en sik nedeni olarak görülürken, C. tropicalis bunu takip etmektedir (1,2). Endojen kaynakli endoftalmi etkeni olarak bir olguda C. albicans tanimlanmistir. Hastanin ayni zamanda C. albicans'a bagli endokarditi oldugu da belirtilmistir (31).

Küf mantarlarina bagli endoftalmiler genellikle ekzojen kaynaklidir ve göz cerrahisi ya da travmasi sonucu olusur. Endojen kaynakli endoftalmiler nadirdir ve fungemili immünosüprese hastalarda ya da damar içi ilaç kullanicilarinda olusur. Bati ülkelerinde küf mantarlarinin neden oldugu endoftalmilerde en sik etken Aspergillus, Fusarium ve diger küf mantarlaridir (1,2).

Türkiye'den yapilan çalismalarin çogunda fungal endoftalminin genellikle katarakt cerrahisi sonrasinda gelistigi gözlenmektedir. Dokuz hastada katarakt cerrahisi sonrasi F. solani salgini ortaya çikmistir (32). Yine Fusarium türlerinin neden oldugu 8 olguluk bir salgin daha bildirilmistir (33). Ayrica katarakt cerrahisi sonrasi A. ustus'un neden oldugu bir fungal endoftalmi olgusu da gözlenmistir (34). Aydin ve arkadaslari (35), A. flavus ve Scopulariopsis spp.'nin neden oldugu postoperatif iki endoftalmi olgusu bildirmistir.

Steril Endoftalmiler: Genel olarak mikroorganizmaya bagli olmayan, bazi maddelere karsi gelisen alerji sonrasi olusan inflamasyon olarak tanimlanmaktadir. Çok yaygin görülmemekle birlikte Türkiye'den bildirilen birkaç yayin bulunmaktadir. Yayimlanan olgularin ikisi intravitreal bevasizumab injeksiyonu sonrasi görülmüstür. Olgularin birinde steril endoftalmi ikinci doz injeksiyonu takiben gelismistir (36,37). Sönmez ve Öztürk (38) çalismalarinda intravitreal triamsinolon asetonid tedavisi sirasinda gelisen komplikasyonlari degerlendirdiklerinde, 111 gözün birinde steril endoftalmi gelistigini gözlemlemislerdir.

Tani

Endoftalminin tanisi genellikle hastanin öyküsünün alinmasindan sonra yapilan muayene ve sonrasinda kültürle etkenin izole edilmesiyle konulur. Kültür için humor vitreus daha az olarak da humor aquosus kullanilir. Bununla birlikte yapilan kültürlerin yaklasik %30'unda herhangi bir etken üretilememektedir. Son yillarda etken gösterme sansini artirmak için moleküler tani yöntemlerinin de kullanilmaya baslandigi görülmektedir. Polimeraz zincir reaksiyonu (PCR)'nun kültür yöntemlerinden daha duyarli oldugu belirtilmektedir (1).

Endoftalminin steril inflamasyonla ayirici tanisinin yapilmasi önemlidir. Steril inflamasyon postoperatif ilk günde cerrahiye reaksiyon olarak gelisirken, endoftalmi genellikle ikinci gün ya da daha sonra gelisir (1).

Ancak çalismalar incelendiginde taninin daha çok klinik bulgu ve belirtilerle konularak hizlica tedaviye baslandigi görülmektedir. Bu çalismalarda hastalarin tümünden kültür alinmadigi ve alinmis olanlarda da her zaman etken üretilemedigi görülmektedir. O nedenle endoftalmi tanisinda klinik bulgu ve belirtilerle birlikte mikrobiyolojik yöntemlerin de uygulanmasi tani açisindan önemlidir.

Sonuç

Türkiye'den bildirilen endoftalmi olgularina bakildiginda etken olarak genis bir bakteri çesitliligi görülmektedir. Etken olarak bu kadar çok bakteri çesidi, muhtemelen saglikli bir gözde yerlesemeyen bu bakterilerin göze uygulanan islemler ya da travma gibi durumlarla genellikle ekzojen yolla bulastirilmalari nedeniyle karsimiza çikmaktadir. Bu mikroorganizmalarin çogunun ortamda bulunmasi nedeniyle, göze uygulanacak manipülasyonlar sirasinda sterilizasyon ve antisepsi kurallarina maksimum özen gösterilmesi endoftalmi olusumun önlenmesi açisindan büyük önem tasir. Ayrica olgu sunumu seklinde bildirilen endoftalmilerde karsilastigimiz etkenlerin belirli periyodlarla derlemeler seklinde bir araya getirilip sunulmasi olasi etkenlere karsi önlem almada yardimci olacaktir.

Çikar Çatismasi

Yazarlar herhangi bir çikar çatismasi bildirmemislerdir.

References

Kaynaklar

1. Durand ML. Endophthalmitis. Clin Microbiol Infect. 2013; 19: 227- 34. [CrossRef]

2. Durand ML. Endophthalmitis. In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R, eds. Mandell, Douglas, and Bennett's Principles and Practice of Infectious Diseases. 6th ed. Philadelphia: Churchill Livingstone, 2005: 1406-13.

3. Read RW (Kazokoglu H, çeviren). Üveit ve diger intraoküler yangilar. In: YanoffM, Duker JS, eds. (Bavbek T, çev. ed.) Oftalmoloji. Istanbul: Hayat Tip Kitapçilik Yayinlari, 2007: 1152-7.

4. Örnek K, Özdemir M, Ergin A. Burkholderia cepacia keratitis with endophthalmitis. J Med Microbiol. 2009; 58(11): 1517-8. [CrossRef]

5. Eser I, Altan T, Stahl JE, et al. Two cases of Burkholderia cepacia endophthalmitis. Br J Ophthalmol. 2006; 90(9): 1211. [CrossRef]

6. Altan T, Acar N, Kapran Z, et al. Acute-onset endophthalmitis after cataract surgery: success of initial therapy, visual outcomes, and related factors. Retina. 2009; 29(5): 606-12. [CrossRef]

7. Altiparmak UE, Özer PA, Özkuyumcu C, Us AD, Aslan BS, Duman S. Postoperative endophthalmitis caused by Bacillus cereus and Chlamydia trachomatis. J Cataract Refract Surg. 2007; 33(7): 1284-7. [CrossRef]

8. Karakurt A, Abdik O, Sengün A, et al. Stenotrophomonas maltophilia Endophthalmitis after cataract extraction. Ocul Immunol Inflamm. 2006; 14(1): 41-6. [CrossRef]

9. Arsan AK, Sizmaz S, Özkan SB, Duman S. Corynebacterium minutissimum endophthalmitis: management with antibiotic irrigation of the capsular bag. Int Ophthalmol. 1995-1996; 19(5): 313-6. [CrossRef]

10. Karadayi K, Ersanli D, Sönmez M, et al. Ön segment cerrahisi sonrasi gelisen endoftalmilerde tedavi yaklasimi ve sonuçlarimiz. Türk Oftalmol Gaz. 2005; 35(4): 325-9.

11. Altan T, Acar N, Ünver YB, Eser I, Kapran Z. Katarakt operasyonlari sonucu gelisen endoftalmilerde etken patojenler. Türk Oftalmol Gaz. 2008; 38(3): 204-7.

12. Akçakaya AA, Sargin F, Erbil HH, et al. A cluster of acute-onset postoperative endophthalmitis over a 1-month period: investigation of an outbreak caused by uncommon species. Br J Ophthalmol. 2011; 95(4); 481-4. [CrossRef]

13. Çekiç O, Çakir M, Yazgan S, Yilmaz ÖF. Acute endophthalmitis following 23-gauge sutureless transconjunctival vitrectomy. Indian J Ophthalmol. 2011; 59(2): 160-2. [CrossRef]

14. Benian O, Alimgil L, Erda N. Two cases of Stenotrophomonas maltophilia endophthalmitis. Ophthalmic Surg Lasers. 2002; 33(3): 253-6.

15. Bayraktar Z, Kapran Z, Okaygün E, et al. Pars plana vitrektomi sonrasi Ochrobactrum anthropi endoftalmisi. Retina-Vitreus. 2005; 13(3); 235-7.

16. Yurttaser Ocak S, Altan T, Ocak OB, Kapran Z. Postoperatif endoftalmilerde kültür sonuçlari. Istanbul Medical Journal. (Baskida).

17. Akova YA, Bulut S, Dabil H, Duman S. Late bleb-related endophthalmitis after trabeculectomy with mitomycin C. Ophthalmic Surg Lasers. 1999; 30(2): 146-51.

18. Gedik S, Akova YA, Akman A, Demireller T. Trabekülektomi sonrasi geç dönem komplikasyon: blebit ve hipotoni. Türk Oftalmol Gaz. 2004; 34(4): 251-4.

19. Eser I, Eren H, Bayraktar S, Bayraktar Z, Kapran Z, Yilmaz ÖF. Trabekülektomi sonrasi streptokoklara bagli gelisen dört geç endoftalmi olgusu. Glokom-Katarakt. 2006; 1(3): 221-3.

20. Çakir M, Çekiç O, Pekel G, Yilmaz ÖF. Pars plana vitrectomy results of exogenous endophthalmitis in children. Eur J Ophthalmol. 2010; 20(2): 424-8.

21. Sabaci G, Bayer A, Mutlu FM, Karagül S, Yildirim E. Endophthalmitis after deadly-weapon-related open-globe injuries: risk factors, value of prophylactic antibiotics, and visual outcomes. Am J Ophthalmol. 2002; 133(1): 62-9. [CrossRef]

22. Gül A, Yasar T, Çaglar Ç, Esmer O. Van ve yöresinde delici göz yaralanmalari sonrasi endoftalmi görülme sikligi. Turk J Ophthalmol. 2010; 40(6): 359-62.

23. Koç F, Sen E, Demirbay P, et al. Factors influencing treatment results in pseudophakic endophthalmitis. Eur J Ophthalmol. 2002; 12(1): 34-9.

24. Artunay O, Yüzbasioglu E, Rasier R, Sengül A, Bahçecioglu H. Incidence and management of acute endophthalmitis after intravitreal bevacizumab (Avastin) injection. Eye (Lond). 2009; 23(12): 2187-93. [CrossRef]

25. Kugu S, Sevim MS, Kaymak NZ, Erdogan G, Kandemir B, Dogan OK. Exogenous group G Streptococcus endophthalmitis following intravitreal ranibizumab injection. Clin Ophthalmol. 2012; 6: 1399-402.

26. Çankaya C, Cumurcu T, Doganay S. Intravitreal ranibizumab enjeksiyonu sonrasi gelisen Acinetobacter baumannii endoftalmisi. Retina-Vitreus. 2013; 21(1): 59-62.

27. Özkiris A, Evereklioglu C, Ilhan Ö, Erkiliç K. Intravitreal triamsinolon asetonid enjeksiyonu sonrasi endoftalmi. Türk Oftalmol Gaz. 2005; 35(6): 519-22.

28. Esen E, Sizmaz S, Incekalan T, Demircan N. Endogenous endophthalmitis caused by diphtheroid bacillus. Ocul Immunol Inflamm. 2013; 21(6): 488-90. [CrossRef]

29. Erkalp K, Teker MG, Ozdemir H, Taskapili M, Kocabora MS. Endogeneous endophthalmitis by Klebsiella pneumoniae complicated with corneal perforation in Intensive Care Unit. Minerva Anestesiol. 2013; 79(2): 210-1.

30. Cumurcu T, Demirel S, Doganay S. Iris abscess as an unusual presentation of endogenous endophthalmitis after intramuscular injection. Ocul Immun Inflamm. 2010; 18(3): 190-1. [CrossRef]

31. Dinç UA, Tatlipinar S, Yenerel M, Görgün E, Alimgil L, Basar D. Fungal endoftalmi saptanan bir olgunun tedavisi ve klinik seyri. Türk Oftalmol Gaz. 2009; 39(1): 52-5.

32. Güngel H, Eren MH, Pinarci EY, et al. An outbreak of Fusarium solani endophthalmitis after cataract surgery in an eye training and research hospital in Istanbul. Mycoses. 2011; 54(6): 767-74. [CrossRef]

33. Çakir M, Imamoglu S, Çekic O, et al. An outbreak of early-onset endophthalmitis caused by Fusarium species following cataract surgery. Curr Eye Res. 2009; 34(11): 988-95. [CrossRef]

34. Yildiran ST, Mutlu FM, Saraçli MA, et al. Fungal endophthalmitis caused by Aspergillus ustus in a patient following cataract surgery. Med Mycol. 2006; 44(7): 665-9. [CrossRef]

35. Aydin S, Ertugrul B, Gültekin B, Uyar G, Kir E. Treatment of two postoperative endophthalmitis cases due to Aspergillus flavus and Scopulariopsis spp. with local and systemic antifungal therapy. BMC Infect Dis. 2007; 7: 87. [CrossRef]

36. Yenerel NM, Dinç UA, Görgün E. A case of sterile endophthalmitis after repeated intravitreal bevacizumab injection. J Ocul Pharmacol Ther. 2008; 24(3): 362-3. [CrossRef]

37. Hazirolan D, Ünlü N, Acar MA Üney GÖ, Sungur G, Duman S. Intravitreal bevacizumab sonrasi gelisen agir bir steril endoftalmi olgusu. Retina-Vitreus. 2010; 18(4): 330-2.

38. Sönmez K, Öztürk F. Complications of intravitreal triamcinolone acetonide for macular edema and predictive factors for intraocular pressure elevation. Int J Ophthalmol. 2012; 5(6): 719-25.