TÜRKÇE SÖZLÜK'TE TANIMLAMA VE TANIKLAMA SORUNLARI / THE PROBLEM OF DEFINITION AND EXEMPLIFICATION IN TURKISH DICTIONARIES

Abstract

This research work aims first to investigate the definition methods of words in monolingual Turkish dictionaries and then to evaluate examples given to meanings. In evaluation works on dictionaries, it has numerously been detected that headword definitions sometimes lack sufficiency, while sometimes extensive encyclopedic information is given. Especially, lack of sufficiency and existence of mistakes originating from formation of definitions of terms by non-professionals and other similar problems have been detected. Besides, it has been concluded that in Turkish dictionaries not a common system is applied in arrangement of meanings, some incoordination and disarray exist in them and that the Turkish Dictionary of the Turkish Language Institution includes idioms, phrases and proverbs, while others do not. This evaluation will be presented in the article together with examples. The second part of the research work evaluates exemplification of words. In order to understand the meanings given in dictionaries better, necessarily, words should be exemplified with the aid of example sentence(s). However, dictionaries do not have coordination in this sphere, too. Exemplification in the Turkish Dictionary of the Turkish Language Institution (Türk Dil Kurumu) has mostly been implemented through examples sectioned from various literary works, while desk-based examples from can be seen in the mentioned dictionary rarely. This limitation results with that many words cannot be exemplified, since the whole vocabulary of any language has yet not been able to reflect in literary works. Example sentences chosen from newspapers, magazines, textbooks, scientific works, daily language and even social media would solve this problem. Another matter is differences between dictionaries in selection of example sentences. The TLI Turkish Dictionary presents single example for each meaning, while the Turkish Dictionary with Examples by the Ministry of Education, for instance, sometimes presents even six examples for a meaning. The problem of exemplification in dictionaries can be solved through collected work consisting of scanning of works by hundreds of writers, materials from written media and virtual world.

Bu çalışmada, önce tek dilli Türkçe sözlüklerin maddeleri tanımlama yöntemleri üzerinde durulacak, daha sonra anlamlara verilen örnekler değerlendirilecektir. Sözlükler üzerinde yapılan değerlendirmelerde, madde başı tanımlamalarının kimi zaman yetersiz olduğu, kimi zaman da geniş ansiklopedik bilgi verdiği; özellikle terimlerin tanımlarının alan uzmanlarınca yapılmamasından kaynaklanan eksiklik ve yanlışlıkların bulunduğu vb. sorunlar tespit edilmiştir. Türkçe sözlüklerde anlam sıralamasında aynı sistemin uygulanmadığı, kimi uyumsuzluk ve karışıklıkların bulunduğu, Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük'te deyim ve atasözlerine yer verilirken bazı sözlüklerin bunları almadığı görülmüştür. Makalemizde bu tespitlerimiz örneklerle açıklanacaktır. Çalışmanın ikinci bölümünde maddelerin tanıklanması konusu ele alınacaktır. Sözlüklerde verilen anlamların daha iyi anlaşılması için mutlaka örnek cümle / cümlelerle tanıklanması gerekmektedir. Bu konuda da sözlükler arasında uyum olmadığı görülmektedir. TDK Türkçe Sözlük'te tanıklama çoklukla edebî eserlerden taranmış örneklerle yapılmış, nadiren masa başı örnekler de kullanılmıştır. Bu sınırlama birçok maddenin örneklendirilememesine yol açmıştır. Çünkü bir dilin söz varlığının tamamının edebî eserlerde kullanılmış olması mümkün değildir. Gazete, dergi, ders kitabı, bilimsel eser, konuşma dili hatta sosyal medyadan seçilecek örnek cümlelerle bu eksikliğin giderilmesi mümkündür. İkinci bir husus da örnek cümle seçiminde sözlükler arasındaki farklardır. TDK Türkçe Sözlük, her anlama yalnız bir örnek verirken mesela MEB Örnekleriyle Türkçe Sözlük'te bazen 6 örnek cümlenin yer aldığı görülmektedir. Sözlüklerdeki tanıklama sorunu, yüzlerce yazarın eserlerinin taranması, yazılı basının verileri ve sanal dünyadan oluşturulacak büyük bir derlemden faydalanarak çözülebilecektir.