Content area
Full Text
WPROWADZENIE
Instytucja społecznych krajowych obserwatorów wyborów, stanowi novum w polskim prawie wyborczym. Rozwiązanie to ustawodawca zdecydował się wprowadzić na mocy - rewolucjonizującej Kodeks wyborczy - ustawy z dnia 11 stycznia 2018 roku o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych1. Bez wątpienia instytucja ta, obok znanych polskiemu prawu mężów zaufania oraz międzynarodowych obserwatorów wyborów, stanowić ma instrument społecznej kontroli procesu wyborczego. Wskazać więc należy, że społeczni krajowi obserwatorzy - z założenia - mają stać się ogniwem przyczyniającym się do zwiększania rzetelności i uczciwości wyborów. Tym samym, uznając za wartą uwagi koncepcję Grzegorza Kryszenia o możliwości wyodrębnienia osobnej podstawowej zasady prawa wyborczego, jaką jest zasada uczciwości wyborów, instytucję tą uznać należy, za jedną z jej kluczowych gwarancji2. Wydaje się bowiem słuszne, że „uczciwość" wyborów można potraktować jako dobro samo w sobie, a jednocześnie standard wpływający na demokratyczny przebieg procesu wyborczego. Aby jednak ów standard był implementowany w praktyce, ważne jest stworzenie właściwych gwarancji instytucjonalnych. Jedną z nich mogą stać się społeczni obserwatorzy krajowi.
Społeczni obserwatorzy - ogólnie rzecz ujmując - powinni czuwać nad prawidłowością przebiegu wyborów, przy czym - zgodnie z kodeksem - mogą zostać wyznaczeni do komisji działających ad hoc, a zatem powoływanych na potrzeby zarządzonych wyborów3. Inaczej niż mężowie zaufania, z założenia nie są oni stronnikami poszczególnych kandydatów, czy komitetów wyborczych. Ponadto, w odróżnieniu od instytucji międzynarodowych obserwatorów wyborów, wprowadzonych do polskiego prawa wyborczego w 2011 roku, są wyznaczani przez zarejestrowane w Rzeczypospolitej Polskiej stowarzyszenia i fundacje, nie zaś organizacje międzynarodowe czy inne organizacje posiadające siedzibę poza granicami Polski.
Przedmiotem niniejszego artykułu będzie omówienie konstrukcji instytucji społecznych krajowych obserwatorów wyborów, przy uwzględnieniu standardów wynikających z aktów i dokumentów międzynarodowych. Warto przy tym odnotować, że wprowadzenie do polskiego Kodeksu wyborczego tej instytucji postulowane było od kilku lat. Szczególnie intensywnie postulat ten przebrzmiewał w raportach Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie podsumowujących polskie akcje wyborcze w 2011 i 2015 roku. W artykule przeanalizowana zostanie regulacja dotycząca społecznych obserwatorów przyjęta w 2018 roku, w tym jej konsekwencje w kontekście możliwości zwiększenia zarówno uczciwości procesu wyborczego, jak i sprawności jego przebiegu.
GENEZA INSTYTUCJI SPOŁECZNYCH OBSERWATORÓW WYBORÓW W POLSKIM PRAWIE WYBORCZYM
Potrzeba ujęcia w polskim Kodeksie wyborczym instytucji społecznych krajowych obserwatorów dostrzegana była od dłuższego czasu. Szczególnie zauważalna dyskusja...