SPÓLKI TYPU SPIN OFF I SPIN OUT JAKO PLATFORMA INTEGRACJI NAUKI I BIZNESU

Abstract

Comprehensive analysis of all the issues relating to the functioning of spin-off and spinout businesses exceeds the scope and objectives of this study. The present paper focuses only on explaining the concept and the essence of campus firms, the characteristic of their business models, a description of their inherent strategic potential and a presentation of the opportunities and risks of their progress in the future. However, it seems that even such a modest article gives grounds to believe that the spin-off and spin-out businesses may deserve to be called an innovative business elite and an efficient platform for the integration of science and business. There are many arguments which attest to this thesis. The prime is the fact that campus firms integrate all three, probably the most important strategic factors of competitiveness, namely knowledge, entrepreneurship and innovation. Moreover, global trends in reducing the gap between science and business, development of knowledge-based economies and demand on high technologies are also chances for expansion of campus firms. Furthermore, this study could form the base of elementary information about the spin-off and spin-out businesses and the starting point for further research on the phenomenon of campus firms. [PUBLICATION ABSTRACT]

Dokonywanie zadziwiajacych odkryc jest rzecza latwa. Znacznie trudniej udoskonalic je do tego stopnia, aby mogly znalezc praktyczne zastosowanie.

Thomas Alva Edison

WSTEP

Szeroko rozumiana globalizacja, dynamiczne zmiany ekonomiczno-spoleczne oraz rozwój gospodarek opartych na wiedzy (GOW) doprowadzily w ostatnich kilkudziesieciu latach do glebokich przemian zarówno w systemach organizacji uczelni i instytucji naukowo-badawczych, jak i w modelach funkcjonowania przedsiebiorstw komercyjnych. Z jednej strony osrodki akademickie - dotychczas skostniale w swych strukturach i skoncentrowane w wiekszosci tylko na badaniach podstawowych - otworzyly sie na gospodarke i wspólprace nauki z biznesem, uwalniajac jednoczesnie swój ogromny potencjal oraz rozwijajac aktywny mechanizm komercjalizacji wiedzy i transferu technologii1. Z drugiej zas strony same przedsiebiorstwa zrozumialy, ze dyfuzja wiedzy i doswiadczen miedzy swiatem nauki i biznesu oraz przejscie do interaktywnego lub zintegrowanego modelu innowacji moze byc strategicznym czynnikiem dlugookresowej konkurencyjnosci. W efekcie tych przeobrazen zrodzil sie fenomen spólek typu spin off i spin out2, pretendujacych obecnie do miana innowacyjnych elit biznesu czy nawet przedsiebiorstw przyszlosci, choc jednoczesnie wzbudzajacych liczne obawy i kontrowersje3.

Powyzsze uwagi, a takze wewnetrzne przekonanie o tym, ze pomiedzy swiatem nauki i swiatem biznesu nie musi przebiegac ostra granica, zainspirowaly autorke do napisania niniejszego artykulu. Jego celem jest przyblizenie i uporzadkowanie wiedzy dotyczacej spólek uczelnianych, wyjasnienie zwiazanych z nimi watpliwosci oraz ukazanie ich w swietle efektywnych platform integrujacych nauke i biznes.

Zadeklarowanemu celowi podporzadkowany zostal uklad niniejszej pracy, obejmujacy prezentacje pojecia, istoty i rodzajów firm typu spin off i spin out, specyfikacje i charakterystyke modeli biznesowych tych spólek, opis ich potencjalu strategicznego oraz przeglad szans i barier ich rozkwitu. Calosc opracowania zostala wzbogacona o liczne rysunki ulatwiajace zrozumienie prezentowanych tresci.

POJECIE, ISTOTA I RODZAJE SPÓLEK SPIN OFF I SPIN OUT

Spólki typu spin off i spin out nie sa na swiecie ani niczym nowym, ani nieznanym. Od wielu lat ciesza sie one duzym zainteresowaniem wsród przedstawicieli uczelni i jednostek naukowo-badawczych, przedsiebiorców, instytucji miedzynarodowych i polityków. Niemniej jednak, mimo tego wzmozonego zainteresowania oraz mozliwego do zaobserwowania w praktyce rozwoju firm odpryskowych, do tej pory nie udalo sie stworzyc pelnej, jednolitej i powszechnie akceptowanej definicji tego typu podmiotów.

Z jednej strony w literaturze przedmiotu mozna spotkac sie z bardzo szeroka i dosc ogólnikowa definicja spólek akademickich, zgodnie z która sa to wszystkie przedsiebiorstwa bazujace na wiedzy i tworzone przez pracowników uczelni lub jednostki naukowo-badawczej, jak równiez przez absolwentów uczelni wyzszych4. Z drugiej jednak strony zdecydowanie wieksza popularnoscia i akceptowalnoscia, zarówno wsród teoretyków, jak i praktyków, cieszy sie wezsze rozumienie terminu spólek typu spin off i spin out, choc i tutaj daje sie zauwazyc wiele róznic i rozbieznosci.

Zgodnie z jednym z wezszych ujec, spólki odpryskowe sa to osoby prawne, które zostaly wydzielone z instytucji macierzystej (czyli w tym wypadku albo z uczelni, albo z jednostki naukowo-badawczej) w celu prowadzenia dzialalnosci gospodarczej na bazie technologii dostarczonej przez te instytucje macierzysta oraz wsparte finansowo przez tak specyficzne podmioty, jak np. fundusze venture capital, private equity czy Aniolowie Biznesu5. Rozszerzeniem tej definicji jest coraz bardziej zauwazalny w literaturze przedmiotu poglad, ze fundamentem spólek profesorskich moze byc transfer z organizacji macierzystej dowolnych aktywów intelektualnych, a zatem nie tylko technologii opisanej w formie patentu czy licencji, lecz takze w postaci personelu (tzw. akademików-przedsiebiorców), doradztwa, konsultingu czy pewnych idei, które w przyszlosci dadza sie przelozyc na komercyjny produkt6.

Obecnie jednak najczesciej przytaczana i stosowana w praktyce definicja spólek odpryskowych jest ta, która glosi, ze sa to "nowe przedsiebiorstwa, które zostaly zalozone przez co najmniej jednego pracownika instytucji naukowej lub badawczej (osoba ze stopniem naukowym co najmniej doktora) albo studenta badz absolwenta uczelni w celu komercjalizacji innowacyjnych pomyslów (wiedzy) lub technologii"7, przy czym spólka typu spin off jest w pewnym stopniu (organizacyjnie, formalnoprawnie i/lub finansowo) zalezna od organizacji macierzystej, a spin out jest w stosunku do niej calkowicie autonomiczna8 (patrz rys. 1).

Liczne rozbieznosci w rozumieniu terminu spólek akademickich, róznice w stopniu zaangazowania w nie uczelni lub jednostki naukowo-badawczej oraz odmienne spojrzenie na relacje takich strategicznych czynników jak: czlowiek, organizacja macierzysta czy powiazania kapitalowe, doprowadzily do wyróznienia trzech rodzajów firm profesorskich.

Pierwszym z wyodrebnianych modeli jest model ortodoksyjny, zakladajacy nierozerwalnosc "akademika-wynalazcy" z transferowana przez niego do spólki wiedza i technologia. Oznacza to, ze autor dóbr intelektualnych nie jest tylko dawca (sprzedawca) idei naukowej, lecz bierze czynny udzial w komercjalizacji swojego pomyslu oraz w zarzadzaniu firma typu spin off lub spin out, a takze partycypuje we wszystkich korzysciach i kosztach plynacych z podjetej dzialalnosci.

Drugi - skrajnie odmienny - model technologiczny - zaklada, ze spólka odpryskowa bazuje jedynie na technologii przeniesionej z uczelni lub jednostki naukowo- badawczej, a pomyslodawca nie ma zadnego powaznego wplywu na losy podmiotu, poza mozliwoscia swiadczenia uslug doradczych wobec campus firmy lub posiadaniem w niej udzialów9.

Rozwiazaniem posrednim jest model hybrydowy, w którym spólka profesorska "bazuje na transferowanej technologii, podczas gdy akademicy (wszyscy zaangazowani w projekt lub tylko niektórzy) moga nadal pozostac w ramach uczelni, pelniac w spólce funkcje doradcze (rada naukowa) albo kontrolne (rada nadzorcza)" 10.

MODELE BIZNESOWE SPÓLEK ODPRYSKOWYCH

Przedstawiona powyzej typologia spólek spin off i spin out jest niezwykle prosta i w praktyce biznesowej malo uzyteczna, gdyz rozpatruje zjawisko firm odpryskowych tylko w ujeciu akademickim, tj. pod wzgledem okreslenia roli naukowców w powstajacej spólce. Wydaje sie jednak, ze duzo wazniejsza klasyfikacja jest podzial campus firm z punktu widzenia nauk o zarzadzaniu, tzn. ze wzgledu na miejsce przyszlej spólki profesorskiej w lancuchu tworzenia wartosci i ze wzgledu na charakter innowacji11. Patrzac na zjawisko firm odpryskowych z tej perspektywy, mozna wyróznic dla tych podmiotów az dwanascie modeli biznesowych, co zostalo przedstawione na rysunku 2.

Charakterystyke wymienionych modeli nalezy rozpoczac od tych form spólek akademickich, które glówny nacisk klada na rynek, tzn. takich, gdzie pierwotnym czynnikiem jest identyfikacja potrzeby rynkowej, a wtórnym zaspokojenie tej potrzeby za pomoca dzialan podejmowanych w ramach firmy spin off czy spin out.

Pierwszym z takich modeli jest model odkrywania rynków. Ta forma spólki profesorskiej charakteryzuje sie tym, ze wszelkie jej dzialania wywodza sie z odkrywania niezagospodarowanych rynków czy nisz o duzym potencjale oraz rozpoznawania ich potrzeb. Dopiero po przeprowadzeniu doglebnej analizy zidentyfikowanych chlonnych rynków zbytu poszukuje sie w ramach campus firmy srodków i sposobów na ich zapelnienie wlasnymi produktami, innowacyjnymi uslugami czy nowatorskimi rozwiazaniami technologicznymi. Omawiany tutaj model odkrywania rynków jest jednym z najlepszych podejsc biznesowych dla spólek spin off i spin out, gdyz gwarantuje potencjalnie duze korzysci ekonomiczne i stosunkowo niewielkie (jak na firme odpryskowa) ryzyko komercyjne12.

Zblizony do niego forma jest model rozwiazywania kluczowego problemu, polegajacy na identyfikacji priorytetów i najistotniejszych trudnosci, z którymi borykaja sie glówni decydenci i gracze rynkowi, a nastepnie na dostarczeniu im przez spólke uczelniana gotowych rozwiazan13. Korzysci ekonomiczne z takiego modelu biznesowego firmy profesorskiej na ogól sa bardzo duze, a przede wszystkim dlugofalowe, gdyz przedsiebiorstwa stale zmagaja sie z róznymi problemami, a zeby utrzymac sie na rynku, musza je rozwiazywac szybko oraz w skuteczny i innowacyjny sposób.

Ostatnia z przedstawionych na rysunku 2 form biznesowych spólek akademickich, kladacych glówny nacisk na rynek, jest model technologicznego podporzadkowania rynku. Firmy spin off i spin out przyjmujace taki ksztalt skupiaja sie zazwyczaj na prowadzeniu badan zamawianych o kolosalnie duzym znaczeniu technologicznym, optymalizacyjnym lub organizacyjnym, które moglyby zrewolucjonizowac przemysl czy róznego rodzaju uslugi. Do tego typu prac mozna zaliczyc badania dotyczace niekonwencjonalnych zródel energii i napedu, nowych technologii obronnych czy przebudowy tradycyjnych lancuchów wartosci14. Taka forma biznesowa spólki odpryskowej jest obarczona bardzo wysokim ryzykiem finansowym i technologicznym, ale z drugiej strony daje szanse znacznego sukcesu komercyjnego.

W kolejnym kroku, na rysunku 2 zostaly wymienione modele biznesowe firm uczelnianych, które klada szczególny akcent na odkrycia akademików-wynalazców. Tym razem (odwrotnie niz w modelach opisanych powyzej) pierwotnym czynnikiem jest odkrycie w ramach spólki spin off lub spin out nowatorskiej technologii czy niestandardowego rozwiazania organizacyjnego, a wtórnym identyfikacja rynków, gdzie moglyby byc one zaaplikowane.

Pierwsza z takich form jest model odkrywania nisz, w którym "zespól badawczy opracowuje innowacyjne rozwiazanie, a nastepnie dla powstajacych rezultatów prowadzonych badan (patentów, rozwiazan technicznych czy technologii) poszukiwane sa rynki, dla których opracowane innowacje beda oferowac istotna uzytecznosc"15. Taki model dzialania firmy profesorskiej moze byc w wielu przypadkach skazany na niepowodzenie, gdyz oparcie oferty produktowo-uslugowej na innowacjach, dla których jeszcze nie zidentyfikowano praktycznych zastosowan, jest niejako sprzeczne z zasadami ekonomii, a juz na pewno z regulami gry marketingowej16.

Bardzo podobnym modelem jest model odkrywania innowacji, polegajacy na opracowywaniu w ramach spólki odpryskowej nowych rozwiazan kluczowych problemów, a dopiero potem poszukiwaniu przez nia zastosowan praktycznych i sposobów aplikacji tychze rozwiazan. Podobnie jak w poprzednim przypadku, taka forma prowadzenia dzialalnosci gospodarczej obarczona jest ogromnym ryzykiem komercyjnym i ma sens tylko wtedy, gdy firma uczelniana ma szeroki dostep do kapitalu wysokiego ryzyka (tj. funduszy venture capital, private equity czy Aniolów Biznesu). Jezeli natomiast spólka profesorska oparta jest na innym (bezpieczniejszym) modelu biznesowym i z czasem zaczyna dodatkowo wlaczac w swe struktury równiez model odkrywania innowacji, moze miec ona w przyszlosci zdecydowanie wieksze szanse na sukces rynkowy, w szczególnosci zas szanse na uzyskanie przewagi konkurencyjnej na danym rynku dzieki dostepowi do swoich pionierskich rozwiazan17.

Ostatnia z przedstawionych na rysunku 2 form biznesowych spólek akademickich, kladacych glówny nacisk na odkrycia, jest model kreowania rynku i produktu, wymagajacy ogromnej aktywnosci ze strony campus firmy. Ta wzmozona aktywnosc oznacza, ze w modelach tego typu konieczne jest podejmowanie w ramach spólki spin off lub spin out dzialan skoncentrowanych na tworzeniu innowacji oraz na jednoczesnym kreowaniu nowych potrzeb (rynków), które przez te innowacje moglyby byc zaspokojone. Oznacza to, ze równolegle z procesem opracowywania nowatorskiego rozwiazania, firma odpryskowa musi prowadzic intensywna promocje nieistniejacego jeszcze produktu lub uslugi tak, aby moment wprowadzenia na rynek innowacji wywolal prawdziwy "wybuch" tego rynku i gwaltowne jego rozszerzanie18.

Wsród modeli biznesowych spólek uczelnianych przedstawionych na rysunku 2 pozostaly jeszcze do omówienia formy kladace glówny nacisk na uczelnie badz jednostke naukowo-badawcza.

Pierwsza z takich form jest model zagospodarowania potencjalu uczelni lub osrodka naukowo-badawczego, polegajacy na wykorzystaniu przez campus firme tych zasobów instytucji naukowo-badawczych, które moga stanowic wartosc dla potencjalnego klienta, w szczególnosci zasobów materialowych, sprzetowych czy zwiazanych z wyposazeniem laboratoriów19. W modelu tym "istniejace wolne rozwiazania, nie wdrozone do produkcji czy tez niewykorzystane potencjaly B+R sa zagospodarowywane, glównie poprzez swiadczenie uslug dla podmiotów zewnetrznych" 20, zglaszajacych okreslone potrzeby.

Swiadczeniem uslug wobec firm zewnetrznych zajmuje sie równiez spólka akademicka prowadzona zgodnie z modelem outsourcingu lub modelem komercjalizacji uslug eksperckich. Pierwszy z nich polega na tym, ze wydzielona z uczelni lub jednostki naukowo-badawczej campus firma wykonuje dla innych przedsiebiorstw czesc badan w ramach outsourcingowanej dzialalnosci B+R, zapewniajac wysoka jakosc swych uslug, potwierdzona prestizem wchodzacej w sklad spólki uczelnianej kadry uniwersyteckiej. Model ten ma ponadto charakter "organizacji uczacej sie" i nabywajacej kompetencje, co w przyszlosci moze przelozyc sie na umiejetnosci oferowania na rynku wlasnych produktów i uslug21. Z kolei wspomniany juz model komercjalizacji uslug eksperckich polega na opracowywaniu przez firme odpryskowa na rzecz instytucji zewnetrznych licznych ekspertyz, w których tworzenie zaangazowani sa pracownicy uczelni lub jednostki naukowo-badawczej22.

Spólki profesorskie moga takze dzialac na zasadach modelu komercjalizacji idei lub eksploatacji niszowej. Pierwsza z wymienionych tutaj form opiera sie na komercyjnej eksploatacji wyników prac naukowo-badawczych, których jednostka macierzysta nie potrafila przelozyc w oferte uzytkowa dla przemyslu badz szeroko rozumianych uslug albo nie byla taka komercjalizacja zainteresowana. Wyodrebniona z uczelni lub osrodka naukowo-badawczego campus firma, dzialajaca wedlug modelu komercjalizacji idei, pomaga w takich sytuacjach w przeobrazaniu rozwiazan koncepcyjnych, ideowych i prototypowych w konkretna oferte rynkowa, o okreslonej uzytecznosci i potencjale przychodowym23. Z kolei podobny do niego model eksploatacji niszowej polega "najczesciej na wykorzystaniu [przez spólke odpryskowa] istniejacych rozwiazan technicznych czy technologicznych i eksploatacji istniejacych nisz rynkowych w sposób lepszy i bardziej skuteczny niz czyni to uniwersytet"24. W tym miejscu trzeba jeszcze dodac, ze obie formy prowadzenia dzialalnosci w ramach firmy uczelnianej maja sens wtedy, gdy obslugiwane rynki sa chlonne i gdy stale trzeba im zapewniac rosnaca dostawe innowacyjnych produktów i uslug.

Ostatnia z przedstawionych na rysunku 2 form biznesowych spólek akademickich jest model poddostawczy, gdzie spólka profesorska bierze na siebie obowiazek produkowania wyrobów maloseryjnych albo wymagajacych duzej precyzji, na rzecz duzych przedsiebiorstw, dla których taka dzialalnosc bylaby nisko oplacalna lub wrecz nierentowna25.

Oczywiscie poza modelami biznesowymi firm odpryskowych przedstawionymi na rysunku 2 i omówionymi powyzej w praktyce gospodarczej mozna sie takze spotkac z rozwiazaniami hybrydowymi.

POTENCJ AL STRATEGIC ZNY ORAZ SZANSE ROZWOJU SPÓLEK UCZELNI ANYCH

W czasie, gdy trwa ozywiona dyskusja na temat koniecznosci ewoluowania gospodarek od tradycyjnych modeli przemyslowych do modelu gospodarki opartej na wiedzy (GOW), spólki uczelniane urastaja do rangi technologicznych elit biznesu czy nawet przedsiebiorstw przyszlosci. Dzieje sie tak dlatego, gdyz integruja one w sobie trzy, obecnie chyba najwazniejsze, strategiczne czynniki konkurencyjnosci podmiotów gospodarczych, tj. wiedze (ucielesniona w pracownikach, studentach i doktorantach uczelni oraz w jednostkach naukowo-badawczych), przedsiebiorczosc (reprezentowana glównie przez srodowisko biznesmenów-inwestorów) oraz innowacyjnosc (przejawiajaca sie w ideach, odkryciach i nowoczesnych technologiach akademików-wynalazców). Dodatkowo przedstawiciele wszystkich trzech srodowisk, wchodzac do spólki odpryskowej, dostarczaja jej jeszcze innych zródel przewagi konkurencyjnej (co zostalo zaprezentowane na rys. 3), które razem daja efekt synergii.

Zgodnie z powyzszym rysunkiem akademicy-przedsiebiorcy, budujac trzon firm typu spin off i spin out, wnosza do spólki know-how, nowe technologie, modele uzytkowe oraz pomysly racjonalizatorskie i patenty, a takze projektuja i wdrazaja innowacje produkcyjne i uslugowe, które nastepnie (za posrednictwem campus firmy) wprowadzaja do praktyki gospodarczej26. Mozna zatem powiedziec, ze sila i konkurencyjnosc spólek uczelnianych - dzieki wchodzacym w ich struktury akademikom-wynalazcom - zasadza sie na samodzielnosci w tworzeniu oraz pierwszenstwie w dostepie do przelomowych odkryc, nowych technologii czy niestandardowych rozwiazan organizacyjnych. Dodatkowym zródlem przewagi konkurencyjnej firm odpryskowych jest dostarczane przez akademików-przedsiebiorców doswiadczenie w zakresie realizacji B+R oraz specjalistyczne umiejetnosci kreacji nowych produktów, uslug, technologii i systemów zarzadzania badz doskonalenia wczesniejszych koncepcji. Trzeba jednoczesnie podkreslic, ze rezultatami prac akademików-wynalazców sa zazwyczaj produkty i uslugi o wysokiej wartosci dodanej, takie jak: nowoczesne instalacje i urzadzenia produkcyjne, nowatorskie metody badawcze, urzadzenia pomiarowe i analityczne wysokiej techniki, opracowania dokumentacji technicznej i technologicznej oraz zbiory oprogramowania systemów operacyjnych27, co równiez nalezy uznac za determinante sukcesu spólek uczelnianych.

W podmiotach typu spin off i spin out ta innowacyjnosc oraz inne zródla przewagi konkurencyjnej pochodzace od akademików-wynalazców podbudowane sa jednoczesnie bardzo silnym potencjalem przedsiebiorców-inwestorów (patrz rys. 3). Jest to o tyle wazne, ze we wspólczesnych realiach biznesowych nawet koncepcje o bardzo duzym znaczeniu technologicznym, które moglyby zrewolucjonizowac swiat, sa niewiele warte dopóty, dopóki nie znajdzie sie dla nich segment, dla którego rozwiazania te bylyby uzyteczne. Przedsiebiorcy-inwestorzy, przystepujac do spólki uczelnianej, dzieki swej znajomosci rynku oraz bogatemu doswiadczeniu i kontaktom biznesowym sa w stanie znalezc chlonne nisze rynkowe, dla których opracowane innowacje beda oferowac istotna uzytecznosc i dadza sie efektywnie skomercjalizowac lub nawet potrafia wykreowac nowe segmenty rynkowe dla aplikacji tych rozwiazan28. Nie bez znaczenia jest tutaj takze potencjal organizacyjny i menedzerski tkwiacy w przedsiebiorcach-inwestorach. Mówiac o zródlach przewagi konkurencyjnej wnoszonych do firm odpryskowych przez przedsiebiorców-inwestorów, nie wolno pominac znacznego kapitalu (i to kapitalu wysokiego ryzyka) dostarczanego przez nich zarówno w fazie tworzenia spólek typu spin off i spin out, jak i na etapach ich rozruchu czy rozwoju. Potencjal finansowy jest bowiem fundamentem kazdej dzialalnosci gospodarczej, a dla firm obarczonych duzym ryzykiem finansowym i komercyjnym (tak, jak w przypadku spólek uczelnianych) uzyskanie dostepu do finansowania jest wrecz sprawa kluczowa.

Trzecia grupa zródel przewagi konkurencyjnej spólek akademickich pochodzi od uczelni badz jednostek naukowo-badawczych (patrz rys. 3). Przewaga ta polega przede wszystkim na skumulowanej w tych instytucjach wiedzy i mocnym fundamencie naukowym, ale równiez na posiadaniu poteznej bazy infrastrukturalnej dla dzialalnosci B+R. Uczelnie oraz osrodki naukowo-badawcze, wchodzac do firm odpryskowych, moga oddawac im do dyspozycji (oczywiscie na podstawie okreslonych umów) swój sprzet, urzadzenia badawcze, laboratoria, budynki czy bazy wiedzy, tworzac tym samym dla spólek akademickich zaplecze infrastrukturalne, na które nie moglaby sobie pozwolic zadna inna mala lub srednia firma. Ponadto potencjal uczelni i jednostek naukowo-badawczych nierzadko tkwi równiez w ich marce, prestizu czy wysokiej renomie, która campus firma moze wykorzystywac przy budowaniu swej tozsamosci rynkowej29. W tym miejscu nalezy równiez wspomniec o jeszcze jednym zródle przewagi konkurencyjnej, do którego spólki profesorskie maja dostep dzieki uczelniom i osrodkom naukowo-badawczym, a mianowicie o finansowaniu publicznym (glównie poprzez róznego rodzaju projekty ministerialne czy programy Unii Europejskiej skoncentrowane na dotowaniu lub wspólfinansowaniu szeroko pojetej przedsiebiorczosci akademickiej oraz wspieraniu dyfuzji wiedzy i doswiadczen miedzy swiatem biznesu a swiatem nauki).

Poza potencjalem strategicznym, tkwiacym wewnatrz spólek typu spin off i spin out, na ich korzysc dzialaja równiez liczne zjawiska i tendencje zewnetrzne. Wsród szans rozwoju tych podmiotów nalezy wymienic przede wszystkim zywe zainteresowanie opracowywaniem i wdrazaniem projektów majacych na celu wzmocnienie pozycji campus firm na arenie gospodarczej. Programy te koncentruja sie po pierwsze na rozbudowie infrastruktury materialnej w postaci (akademickich) inkubatorów i akceleratorów przedsiebiorczosci, parków naukowo- technologicznych, biur transferu technologii czy uslugowych centrów laboratoryjnych, jak równiez na zwiekszaniu dostepnosci infrastruktury niematerialnej w formie specjalistycznego doradztwa niezbednego do przygotowania projektu i uruchomienia spólki odpryskowej30. Ponadto programy te skupiaja sie takze na oferowaniu specyficznych srodków finansowych niezbednych w poczatkowych etapach rozwoju firm profesorskich (tzw. seed money czy start up money) i dostepnych dla nich na warunkach bardziej dogodnych niz pozyskiwanie kapitalu z rynku. Dodatkowo, omawiane tu projekty sa równiez wzbogacone o liczne szkolenia z zakresu ksztaltowania postaw przedsiebiorczosci i poglebiania kultury badan komercyjnych w srodowisku naukowym31.

Na zakonczenie nalezy takze wspomniec, ze szansa na rozwój spólek uczelnianych moze byc równiez szybko rosnace zapotrzebowanie na nowe technologie (zwlaszcza w sektorach biotechnologii, farmacji czy informatyki), powszechny trend zmniejszania luki miedzy badaniami naukowymi a aplikacja rynkowa czy powolna, acz systematyczna poprawa jakosci nauczania w szkolach wyzszych (rozumiana jako wzrost pragmatyzmu)32.

BARI ERY ROZWOJU SPÓLEK SPIN OFF I SPIN OUT

Pomimo ogromnego potencjalu tkwiacego w firmach uczelnianych, wysokiej ich konkurencyjnosci oraz niewatpliwych szans rozwoju w przyszlosci zjawisko powstawania spólek spin off i spin out wciaz nie ma charakteru powszechnego33. Przyczyna tego stanu rzeczy sa liczne bariery, na które spólki te natrafiaja zarówno w fazie ich powolywania (tj. na poziomie preinkubacji), jak i na etapie ich finansowania czy zarzadzania nimi (tzn. w fazach inkubacji i akceleracji). W szczególnosci mozna tu wymienic bariery strukturalne, mentalno-kulturowe, kompetencyjne, finansowe i inne34 (patrz rys. 4).

Bariery strukturalne, jakie napotykaja campus firmy, polegaja przede wszystkim na braku tradycji i niedostatku wypracowanych wzorców wspólpracy miedzy biznesem a swiatem nauki, co wynika glównie z róznic w podejsciu do swojej dzialalnosci przez przedstawicieli obu srodowisk. Przedsiebiorcy daza bowiem do tego, by technologia uniwersytecka byla niezawodna i nie wymagala znacznych nakladów inwestycyjnych, a takze by szybko i tanio zostala przelozona na atrakcyjny rynkowo produkt, zapewniajacy wysokie i pewne zyski juz w krótkim horyzoncie czasowym. Z kolei naukowcy czy akademicy-wynalazcy zazwyczaj nie odczuwaja przezywanej tak silnie przez biznesmenów presji czasu lub zysku i koncentruja sie w swej pracy w szczególnosci na jej walorach naukowych, precyzji oraz poszukiwaniu nowych, niestandardowych rozwiazan35. Dodatkowo uczelnie czy instytucje naukowo-badawcze, podejmujac decyzje odnosnie do realizowanych przez siebie badan, rzadko kieruja sie kryterium ich uzytecznosci i aplikacyjnosci, przez co nie odpowiadaja na potrzeby rynku (patrz wskazania 1, 4 i 7 na rys. 4). Ten brak wzajemnego zrozumienia i wspólnego jezyka miedzy biznesem i nauka wynika równiez z ograniczonego kontaktu tych dwóch srodowisk. Nieczesto sa bowiem organizowane targi czy konferencje o charakterze naukowo-biznesowym, gdzie mogloby dojsc do swobodnej wymiany mysli, doswiadczen i wizytówek. Dodatkowym problemem jest takze fakt, iz uczelnie i osrodki badawcze niechetnie informuja opinie publiczna o swoich dzialaniach, stad tez przedsiebiorcy nie maja wiedzy na temat prowadzonych tam badan. W tej sytuacji równiez biznesmeni nie sa bez winy, gdyz sami rzadko poszukuja rozwiazan swoich problemów na uczelniach czy w jednostkach naukowo-badawczych, co skutkuje niska chlonnoscia innowacyjnych rozwiazan36. Zachowania te z pewnoscia nie wplywaja pozytywnie na integracje i podejmowanie wspólpracy na linii nauka-biznes.

Z opisanymi powyzej przeszkodami strukturalnymi bardzo scisle wiaza sie bariery mentalno-kulturowe, lezace zwlaszcza po stronie naukowców i badaczy. Glównym problemem zdaje sie tutaj dosc powszechne jeszcze przekonanie srodowiska akademickiego, iz praca naukowa winna byc sztuka sama w sobie i ze powinna byc postrzegana wylacznie przez pryzmat budowania potencjalu naukowego uczelni, a nie tworzona i wykorzystywana w celach komercyjnych. Ten brak akceptacji srodowiska, a nawet ryzyko wykluczenia z pewnych elit naukowych, czesto skutecznie zniecheca pracowników uczelni i jednostek badawczych do prób komercjalizacji wyników swoich badan przez powolanie spólki profesorskiej37. Dodatkowa demotywacja do podejmowania dzialalnosci gospodarczej wsród naukowców i badaczy jest takze poczucie bezpieczenstwa, jakie daje im zatrudnienie na uczelni lub w macierzystej instytucji naukowo-badawczej oraz ogólne zadowolenie z dotychczas wykonywanej pracy (wskazanie 3 na rysunku 4).

Kolejna grupa czynników hamujacych masowy rozwój spólek uczelnianych sa bariery kompetencyjne. Przede wszystkim polegaja one na tym, ze firmy odpryskowe tworzone sa (zgodnie ze swa definicja) przez ludzi nauki, którzy czesto nie posiadaja odpowiednio szerokiej i aktualnej wiedzy z zakresu prowadzenia dzialalnosci gospodarczej ani bogatego doswiadczenia w tej dziedzinie. Napotykaja oni zatem szereg trudnosci zwiazanych z kwestiami rachunkowymi, podatkowymi, prawnymi, marketingowymi oraz sprzedazowymi, jak i z sama procedura zarzadzania spólka (patrz wskazania 2 i 5 na rys. 4). Ponadto naukowcy i badacze nierzadko maja mylne przekonanie, ze skoro opracowane przez nich rozwiazania sa "dobre", to niejako same sie wypromuja i znajda nabywców. Takie "niemenedzerskie" myslenie skazalo juz na porazke niejedna campus firme, nawet z najbardziej odkrywczym pomyslem czy wynalazkiem38.

Wreszcie jedna z najwiekszych przeszkód stojacych przed akademikami- -przedsiebiorcami jest bariera finansowa (patrz wskazania 6, 8 i 10 na rys. 4). Dzieje sie tak dlatego, gdyz spólki typu spin off i spin out (jako nowe podmioty oparte na innowacyjnych technologiach) obarczone sa bardzo wysokim stopniem ryzyka finansowego i komercyjnego. W tych warunkach firmy akademickie napotykaja na powazne problemy w uzyskaniu "zwyklego" kredytu na rozruch swej dzialalnosci i przy braku wystarczajacych srodków wlasnych musza szukac tak specyficznych zródel finansowania zewnetrznego jak: venture capital, private Equity, aniolowie biznesu czy subwencje i granty rzadowe, choc i te formy kapitalu obcego sa ograniczone, a przy tym jeszcze wciaz malo znane. Dodatkowo obawa przed porazka nieraz oznacza dla naukowców-przedsiebiorców utrate calego swojego dorobku materialnego, co w wielu przypadkach skutecznie zniecheca do zakladania spólek profesorskich39.

Dodatkowo wsród barier rozwoju campus firm wymienia sie równiez dosc czesto: funkcjonowanie tzw. szarej strefy uczelnianej, zbyt mala wiedze na temat ochrony wlasnosci intelektualnej, duza konkurencje ze strony duzych zagranicznych przedsiebiorstw oraz spore luki w ustawodawstwie regulujacym dzialalnosc gospodarcza tego typu podmiotów.

ZAKO?CZENIE

Wyczerpujace omówienie wszystkich zagadnien dotyczacych fenomenu funkcjonowania spólek typu spin off i spin out daleko wykracza poza ramy i cele niniejszego opracowania. Przedstawiony powyzej szkic zagadnien skupia sie jedynie na wyjasnieniu pojecia i istoty firm uczelnianych, charakterystyce ich modeli biznesowych oraz na opisie tkwiacego w nich potencjalu strategicznego, tudziez szans i zagrozen rozkwitu tych podmiotów w przyszlosci.

Wydaje sie jednak, ze nawet tak skromny objetosciowo artykul daje podstawy do twierdzenia, iz spólki profesorskie moga zaslugiwac na miano innowacyjnych elit biznesu oraz efektywnych platform integracji nauki i biznesu. Swiadczyc o tym moze chociazby fakt jednoczesnego skupienia w campus firmach wszystkich trzech, obecnie chyba najwazniejszych, strategicznych czynników konkurencyjnosci podmiotów gospodarczych, tj. wiedzy, przedsiebiorczosci i innowacyjnosci. Szans rozwoju tych spólek w przyszlosci mozna upatrywac takze w róznorodnosci ich form biznesowych oraz w przewadze swiatowych trendów zmniejszania luki miedzy swiatem nauki i biznesu nad barierami wspólpracy tych dwóch srodowisk.

Jednoczesnie przedstawiony tutaj artykul moze stanowic baze podstawowych informacji na temat firm odpryskowych oraz punkt wyjscia dla dalszych studiów nad zjawiskiem funkcjonowania tych podmiotów na rynku, a takze przyczynek do badan empirycznych pokazujacych rzeczywiste efekty tej nowej formy przedsiebiorczosci, zarówno z punktu widzenia efektów produkcyjnych, jak i naukowych40.

Sidebar

SPIN-OFF AND SPIN-OUT BUSINESSES AS A PLATFORM FOR THE INTEGRATION OF SCIENCE AND BUSINESS

SUMMARY

Comprehensive analysis of all the issues relating to the functioning of spin-off and spinout businesses exceeds the scope and objectives of this study. The present paper focuses only on explaining the concept and the essence of campus firms, the characteristic of their business models, a description of their inherent strategic potential and a presentation of the opportunities and risks of their progress in the future.

However, it seems that even such a modest article gives grounds to believe that the spin-off and spin-out businesses may deserve to be called an innovative business elite and an efficient platform for the integration of science and business. There are many arguments which attest to this thesis. The prime is the fact that campus firms integrate all three, probably the most important strategic factors of competitiveness, namely knowledge, entrepreneurship and innovation. Moreover, global trends in reducing the gap between science and business, development of knowledge-based economies and demand on high technologies are also chances for expansion of campus firms.

Furthermore, this study could form the base of elementary information about the spin-off and spin-out businesses and the starting point for further research on the phenomenon of campus firms.

Footnote

1 Na podstawie G. Banerski, A. Gryzik, K. Matusiak, M. Mazewska, E. Stawasz, Przedsiebiorczosc akademicka (rozwój firm spin-off, spin-out) - zapotrzebowanie na szkolenia sluzace jej rozwojowi. Raport z badania, Polska Agencja Rozwoju Przedsiebiorczosci, Warszawa 2009, s. 6.

2 W literaturze przedmiotu spólki typu spin off i spin out czesto nazywane sa takze spólkami odpryskowymi, firmami akademickimi, spólkami uczelnianymi, firmami profesorskimi lub campus firmami. W dalszej czesci niniejszego opracowania okreslenia te - jako tozsame wobec siebie - beda stosowane zamiennie. Wyjatek bedzie stanowilo rozróznienie miedzy spólkami typu spin off i spin out, przedstawione w dalszej czesci artykulu.

3 Na podstawie P. Tamowicz, Przedsiebiorczosc akademicka. Spólki spin-off w Polsce, Polska Agencja Rozwoju Przedsiebiorczosci, Warszawa 2006, s. 9.

4 Por. MIT, The Impact of Innovation, Bank of Boston, March 1997; P. Tamowicz, op. cit., s. 11.

5 Por. E.B. Roberts, D.E. Malone, Policies and structures for spinning out new companies from research and development organizations, "R&D Management" 1996, 26(1), s. 18; N. Nicolaou, S. Birley, Academic networks in trichotomous categorisation of university spinouts, "Journal of Business Venturing" 2003, 18, s. 335.

6 Por. S. Birley, Universities, Academics, and Spinout Companies: Lessons from Imperial, "International Journal of Entrepreneurship Education" 2002, 1(1), s. 136; E.B. Roberts, D.E. Malone, op. cit., s. 19; P. Tamowicz, op. cit., s. 11.

7 D. Dec, K. Litynski, Przewodnik komercjalizacji dóbr intelektualnych poprzez spólki spin-off, RCIiTT, PFP, Szczecin 2008, s. 6.

8 Przedstawiona definicja firm odpryskowych oraz zaprezentowane rozróznienie miedzy spólkami typu spin off i spin out bedzie stosowane w dalszej czesci niniejszego opracowania.

9 Na podstawie P. Tamowicz, op. cit., s. 12.

10 Ibidem.

11 Na podstawie P. Kulawczuk, Konstruowanie modeli biznesowych wspólpracy nauki i biznesu w realizacji dzialalnosci badawczo-rozwojowej, [w:] Budowa wspólpracy nauki z biznesem, red. P. Kulawczuk, Instytut Badan nad Demokracja i Przedsiebiorstwem Prywatnym, Warszawa 2010, s. 54-55.

12 Na podstawie P. Kulawczuk, Modele biznesowe spólki spin off, [w:] Modele biznesowe budowy i rozwoju firm spin off na podbudowie szkoly wyzszej, red. M. Bak, P. Kulawczuk, Instytut Badan nad Demokracja i Przedsiebiorstwem Prywatnym, Warszawa 2010, s. 205.

13 Na podstawie P. Kulawczuk, Konstruowanie modeli, s. 57.

14 Ibidem, s. 56.

15 P. Kulawczuk, Modele biznesowe, s. 204.

16 Historia zna jednak przypadki firm odpryskowych dzialajacych zgodnie z modelem odkrywania nisz, które odniosly sukces rynkowy. Przykladem moze tutaj byc szerokie wykorzystanie technologii opracowanych w ramach malo uzytecznych badan kosmicznych dla celów cywilnych.

17 Na podstawie P. Kulawczuk, Konstruowanie modeli, s. 57.

18 Ibidem, s. 57-58.

19 Na podstawie P. Kulawczuk, Modele biznesowe, s. 200.

20 Idem, Konstruowanie modeli, s. 56.

21 Na podstawie P. Kulawczuk, Modele biznesowe, s. 204-205.

22 Ibidem, s. 206.

23 Ibidem, s. 205.

24 P. Kulawczuk, Konstruowanie modeli, s. 55.

25 Na podstawie idem, Modele biznesowe, s. 207.

26 Na podstawie W. M. Grudzewski, I. K. Hejduk, Transfer technologii z osrodków akademickich do malych przedsiebiorstw innowacyjnych, [w:] Przedsiebiorstwo przyszlosci, red. W. M. Grudzewski, I. K. Hejduk, Difin, Warszawa 2000, s. 257-258.

27 Ibidem, s. 258.

28 Na podstawie P. Kulawczuk, Modele biznesowe, s. 204-206.

29 Ibidem, s. 207.

30 Na podstawie P. Tamowicz, op. cit., s. 15.

31 Ibidem.

32 Ibidem, s. 18.

33 Spólki profesorskie powstaja przede wszystkim w krajach najbardziej rozwinietych gospodarczo. Jednakze równiez i w tych krajach widac ogromna asymetrie tego zjawiska, polegajaca na tym, ze campus firmy skoncentrowane sa w wiekszosci wokól kluczowych osrodków naukowych o najwiekszej renomie i najszerszej aktywnosci badawczej. Szerzej na ten temat P. Tamowicz, op. cit., s. 12-14 i 17.

34 Por. L. Frydrych, Sciezki/modele wchodzenia w dzialalnosci typu spin-off/spin-out, http://www. innowacyjnybiznes.org.pl/?lukasz-frydrych-materialy-szkoleniowe,88.

35 Na podstawie P. Gredysa, Bariery wspólpracy miedzy biznesem i osrodkami naukowymi - okiem przedsiebiorcy, "Magazyn Kompas Innowacji" 2010, nr 2, s. 7.

36 Ibidem, s. 6-7.

37 Na podstawie artykulu opracowanego w ramach projektu "Spinka" pochodzacego ze strony internetowej http://spinka.ecwm.org.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=59&Itemid= 56.

38 Ibidem.

39 Ibidem. 40 Szerzej na temat pierwszych prób przeprowadzania tego typu badan w Polsce zob. G. Banerski, A. Gryzik, K. Matusiak, M. Mazewska, E. Stawasz, op. cit., s. 55-79.

References

BIBLIOGRAFIA

Banerski G., Gryzik A., Matusiak K., Mazewska M., Stawasz E., Przedsiebiorczosc akademicka (rozwój firm spin-off, spin-out) - zapotrzebowanie na szkolenia sluzace jej rozwojowi. Raport z badania, Polska Agencja Rozwoju Przedsiebiorczosci, Warszawa 2009.

Birley S., Universities, Academics, and Spinout Companies: Lessons from Imperial, "International Journal of Entrepreneurship Education" 2002, 1(1).

Cooperation between research system and industry to promote innovative firms, European Commission, "Innovation Paper" 2003, No. 27.

Dec D., Litynski K., Przewodnik komercjalizacji dóbr intelektualnych poprzez spólki spin-off, RCIiTT, PFP, Szczecin 2008.

Frydrych L., Sciezki/modele wchodzenia w dzialalnosci typu spin-off/spin-out, artykul dostepny na stronie http://www.innowacyjnybiznes.org.pl/?lukasz-frydrych-materialy- -szkoleniowe,88 (10 maja 2011 r.).

Gredysa P., Bariery wspólpracy miedzy biznesem i osrodkami naukowymi - okiem przedsiebiorcy, "Magazyn Kompas Innowacji" 2010, nr 2.

Grudzewski W.M., Hejduk I.K., Transfer technologii z osrodków akademickich do malych przedsiebiorstw innowacyjnych, [w:] Przedsiebiorstwo przyszlosci, red. Grudzewski W.M., Hejduk I.K., Difin, Warszawa 2000.

Kulawczuk P., Konstruowanie modeli biznesowych wspólpracy nauki i biznesu w realizacji dzialalnosci badawczo-rozwojowej, [w:] Budowa wspólpracy nauki z biznesem, red. Kulawczuk P., Instytut Badan nad Demokracja i Przedsiebiorstwem Prywatnym, Warszawa 2010.

Kulawczuk P., Modele biznesowe spólki spin off, [w:] Modele biznesowe budowy i rozwoju firm spin off na podbudowie szkoly wyzszej, red. Bak M., Kulawczuk P., Instytut Badan nad Demokracja i Przedsiebiorstwem Prywatnym, Warszawa 2010.

MIT, The Impact of Innovation, Bank of Boston, March 1997.

Nicolaou N., Birley S., Academic networks in trichotomous categorisation of university spinouts, "Journal of Business Venturing" 2003, 18.

Roberts E. B., Malone D. E., Policies and structures for spinning out new companies from research and development organizations, "R&D Management" 1996, 26(1).

Tamowicz P., Przedsiebiorczosc akademicka. Spólki spin-off w Polsce, Polska Agencja Rozwoju Przedsiebiorczosci, Warszawa 2006.