Solunum Fonksiyon Testleri: Spirometri, PEF Ölçümü, DLCO Endikasyonlari ve Uygulama Teknik Bilgileri

Solunum fonksiyon testleri (SFT) standart cihazlar kullanarak akciger fonksiyonlarmi ölçmeye yönelik yapilan manevralardir. SFT, spirometre adi verilen cihazlarla ölçülür. Solunum testi gereken durumlar:

1. Hastal ara§tirmak,

2. BiHnen bir hastaligin akciger fonksiyonlari üzerine etkisini saptamak,

3. Meslek veya çevresel faktörlerin akciger üzerine etkilerini degerlendirmek,

4. Tedavinin baçarisini degerlendirmek,

5. Ameliyat için risk belirlemek,

6. i| görmezlik veya maluliyet degerlendirmesi,

7. Akciger sagligi veya hastaligi konusunda epidemiyolojik veya klinik ara§tirmalar için kullan

Spirometrelerin, dogru SFT ölçümü yapabilmesi için;

1. Cihazin uygunlugu,

2. Kalibrasyon kontrolü,

3. Ölçüm özellikleri,

4. Kabul edilebilirlik kriterlerine uygunlugu,

5. Tekrar edilebilirligini saglamasi,

6. Refera ns degerlerini içermesi ve degerlendirme olanagi saglamasi gerekmektedir.

Kullan spirometre; ±15sn volüm limitleri içinde ölçümü yapabilmeli, ±8L volümleri ±%3 ya da ±0.050 F dogrulukla ölçebilmeli, 14L/sn akim hizinda toplam direnç <1,5cmH ,Ο/F/sn olmali ve spirometre ve hasta arasmda yer alan tüm parçalarin toplam direnci ölçülebilmelidir.

Ayrica Solunum testi laboratuvarlarinda, kalibrasyon ve testler sirasinda ortam isisi 17-40°C olmali, kabul edilebilirlik±% 3 içinde olmalidir. Ha va kaçaklari her gün kontrol edilmelidir.

Spirometreler ölçüm teknigine göre, volüm ve akim ölçen spirometreler olarak ikiye ayrilsa da, günümüzde volüm ölçen spirometreler sadece çok özel ara§tirma laboratuvarlarinda kullamlmakta ve ticari olarak pazarlanmamaktadir.

Yaygin olarak kullan akim ölçen spirometreler için, ortamdaki nem Ne doymu§ basinç ve sicaklik önemlidir. Sensörler, akima duyarli olup akimi ölçer. Ölçülen akimdan elektronik (analog) veya nümerik (dijital) olarak volüm hesaplan Sensörlerin çali§ma prensipleri: Rezistansa kar§i basinç ölçerler (pneumotach veya orifice), isitilmiç teli sogutarak (anemometre), tirbünin dönü§ü sayan ve ultrasonic tipte olabilirler. Spirometreler, hastan sonuçlarim refera ns degerlerine göre vender. Spirogram ve akim-volüm halkasim içeren sonuçlari ayn anda yazdirabilirler. Akim tip spirometrelerin çogunun temizlenmesi ve dezenfeksiyonu kolaydir. Bazi akim ölçen spirometrelerin sensörleri kullan ve attir. Temizleme ve dezenfeksiyon gerekmez. Her sensörün dogru ölçtü (Accuracy) ve tekrarlanabilirligi (Reprocubility) dogrulanmanladir. BTPS e göre akim ve volüm hesaplari düzeltilir. Kalibrasyon her spirometre için gereklidir. Kalibrasyonun sikligi cihaza ve cihazin kullan sikligma göre degi§ir. Akim tipi spirometreler genellikle her gün kalibre edilmeleri gereklidir. Kalibrasyonun stabilitesi önemlidir. Tüm spirometreler temizlendikten ve dezenfekte edildikten sonra kalibre edilmelidir. Spirometrelerin ölçümü dogru olmalidir. Spirometrelerde volüm, ±0,05 F veya ±%3 limitleri içinde olmali, akim ise ±0,2 L/sn. veya ±%5 limitleri içinde olmalidir.

Kalibrasyon §iringasi da sertifiye edilmi§ olmali ve 3 L. yi dogru gösterdiginden emin olunmalidir. Ci haz farkli sicaklikta olan bir ortama ta§indiginda BTPS degi§eceginden bir süre beklenmeli, yeni ortama göre kalibre edilmeli ve kalibrasyon §inngasi da cihazla ayn ortamda bulunmalidir. Kalibrasyon kayitlari düzenli tutulmalidir. Düzenli servis bakimlari yapilmali ve kayit edilmelidir.

Spirometre manevrasinda ki§i, spirometre agizligina normal tidal volümde nefes alip verir. Sonra derin nefes almasi ve hizla derin nefes vermesi istenir. Nefes verme süresi kesintisiz olarak en az 6 saniye sürmesi gerekmektedir. Teknisyen tarafindan yapilan üç kabul edilebilir spirogramda, en yüksek iki FVC arasindaki fark < 0.150 L, en yüksek iki FEV1< 0.150 F olmalidir.

PEF (Peak Expiratory Flow) ölçümü, standart spirometreler Ne yapildigi gibi ta§inabilir, ucuz, kullan kolay PEF metreler Ne de yapilabilmektedir. Bu el tipi cihazlar ki|ilerin hava çiki§ hizim takip etmek için kullanilirlar. PEF metre ölçümünde ibre sifira getirilir. Agiz kismi, dudaklar Ne iyice sarilmalidir. Derin bir nefes alip ani ve hizli üflenir. ibrenin gösterdigi sayi okunur. Bu i§lem üç kez tekrarla-n mr, en yüksek deger takip formunda ayrilan yere kayde- dilir. PEF metreler astim te§hisinde, astimin agirligimn tespiti ve tedaviye cevabin degerlendirilmesi, astim nöbetlerinin §iddetinin ölçülmesi için siklikla kullamlmaktadir. Her astimli hastanm bir PEF metresinin olmasi ve kullanmasi, hastaligin takibi açisindan önemlidir. Bu, hipertansiyonu olan hastan evinde tansiyon aleti bulundurup kendi tansiyonun kontrol edebilmesi gibi; astimli hastan da kendi hastaligim izleyebilmesine imkân verir.

El tipi PEF metrelerin çogu herhangi bir kalibrasyon gerektirmez. Ancak hastalarin takibinde beklenmedik degerler gözlendiginde veya cihazin ölçüm degerlerinde §üphe oldugunda laboratuvar teknisyeni tarafindan bizzat kendi akciger akim/volümleri ile ölçerek veya 3 L lik kalibrasyon §inngasi ile kontrol edilebilir. Cihazin güvenilirligi ve dogru ölçüm yapip yapmadigi, cihazin dogru kullan kullamlmadigina ve bakiminda baglidir. 0 nedenle PEF metreler kullan talimatlarina uygun kulla-n niImali, saklama ko§ullari önerildigi gibi olmalidir. En sik hatalar, cihazlarin uygun yöntemler ve solüsyonlarla temizlenmemesinden kaynaklanmalidir [1].

Akcigerlerin Karbonmonoksit Difüzyon

Kapasitesi

* DLCO: Karbonmonoksidin akcigerde diffüzyon kapasitesidir. Akcigerlerin, inhale edilen bir gazin alveollerden akciger kapillerlerine transport etme özelligini ölçer. Oksÿenin, akcigerlerin hava keseciklerinden kana geçi|inin göstergesidir. DLCO ölçümü, alveolar-kapiller membranin özelliklerine, hemoglobin konsantrasyonuna ve kardiyak ouptut'a baglidir.

DLCO, astim i amfizemden ayirmada, restriktif akciger hastaligi tamsi ve agirligin degerlendirmede, pulmoner hipertansiyonun erken evrelerinin tamsinda kullan Akcigerin birçok hastaliginda DLCO azalir. Bunlar; obstrüktif akciger hastall klari (Amfizem, Kistik fibroz), parankimal akciger hastall klari (inert veya biyolojik tozlara bagli), sarkoidoz, sistemik hastaliklarin akciger tutulumu (SLE, progresif sistemik skleroz, mikst bag dokusu hasta-l liklari, romatoid artrit, dermatomiyozit, polimiyozit, Wegener granülomatosisi, inflamatuvar barsak hastaliklari, kardiyovasküler hastall klar (akut miyokard infarktüsü, mitral stenoz, primer pulmoner hipertansiyon, pulmoner ödem, pulmoner tromboemboli)), diger (anemiler, kronik böbrek yetmezligi, kronik hemodiyaliz, akut ve kronik alkol kullan kokain, veya marihuana gibi madde kullan sigara içimi, BOOP) dur. DLCO nun arttigi durumlar; Polisitemi ile g iden hastallklar, alveolar hemorajiler (Goodpasture sendromu, Wegener granülomatozusu), pulmoner kan akiminm arttigi durumlar ( solsag kalp içi §antlar), astim ataklari, egzersiz, supin pozisyon, obezite ve Müller manevrasidir.

DLCO ölçüm cihazlarimn da spirometre cihazlarinda oldugu gibi ATS/ERS standartlari vardir. Bu standartlar, Volüm ölçümünde kesinlik (Dogruluk): ATS/ERS standartlari (%0.5 hata limitleri içinde kalan test §iringasi kullan rak (litre gaz hacminde %3.5 lik dogruluk), Gaz analizörleri (tüm ölçüm sürecince %0.5 lik linearite ve %0.5 den daha az sapma ve stabil kalma), Devre rezistansi (6 L.s-1 akim hizinda, <0.5 cmH O-L1), Talep valf duyarliligi: valf ve devreden geçen 6L.s-1 akim için 10 cm H .O (basinçli gaz kaynagi kullamliyorsa) ve Zamanlayici (Timer): 10 saniyede (100 milisaniyede) %1 smirlan içinde kalmali ve aparat valf ölü bo§luk hacmi (<0.350 L) olmalidir.

DLCO ölçümlerinde de spirometre ölçümlerinde oldugu gibi, donan kalite kontrolü yapilmalidir. Her test öncesi ve sonrasi gaz analizörü sifirlanmali, volüm dogrulugu günlük olarak kontrol edilmeli, en azindan haftada bir akciger fonksiyonlari bilinen bir ki§i veya simülatörlerle testler Ne kontrol edilmeli, her üç ayda bir gazin linearite testi yapilmali, zamanlayici her üç ayda bir kontrol edilmelidir.

DLCO ölçümünde en sik kullan yöntem tek nefes CO yöntemidir. Gaz konsantrasyonlari, ba§langiç ve 10. san iye sonunda ölçülmektedir. Test yapilan ki§i önce rezidüel volüm düzeyine kadar nefesini bo§alttiktan sonra, sistemde bulunan gaz kari§imindan (%0.3 CO, %10 He, %21 O-, ve kalan N) olu§ur, bazi laboratuarlarda CO ve He yaninda normal oda havasi eklenir, bu durumda O2 konsantrasyonu yakla§ik %18 olur. Ki§i total akciger kapasitesine kadar bu gaz kari§imini inspire eder ve bu düzeyde solugunu 10 san iye tutar. Daha sonra da maksimum ekspirasyon yapar. CO içeren kari§imin inspirasyonundan sonra alveoldaki konsantrasyonu, kapiller kana geçmesi nedeni Ne hizla dü§er. Difüzyona u g rayan CO, volume inspire edilen gaz volümünün ba§langiç ve biti§ CO konsantrasyonundan hesaplan DLCO için kabul edilebilir test kriterleri; uygun kalite kontrol sisteminin kurulmu| olmasi, dört san iye içinde inspire edilen volümün alinan vital kapasitenin %85'ni olu§turmasi, nefes tutma süresi 10±2 san iye olmasidir. Ayr ica sistemden kaçak, Valsalva ve Mueller manevralari olmamalidir. Ekspirasyon dört san iye içinde (örnek toplama 3 saniye içinde) olmalidir [2, 3].

References

KAYNAKLAR

1. Miller MR, Hankinson J, Brusasco V et al. Standardisation of spirometry. Eur Respir J 2005; 26: 319-38.

2. MacIntyre N, Crapo RO, Viegi G et al. Standardisation of the single-breath determination of carbon monoxide uptake In the lung. Eur Respir J 2005; 26: 720-35.

3. Demir T. Difüzyon Testi. Ed. Nurhayat Yildirim. Akciger Fonksiyon Testleri. Fizyolojiden Klinik Uygulamaya. Istanbul 2004: 146-153.