ASLANTAS, Selim, Sirp Knezligi'nde îktidar Mücadelesi: "1838 Turk Anayasasi'nin (Turski Ustav)" îlâni, Büyük Giiçler ve Osmanli Devieti. CTAD, Yil 9, Sayi 17 (Bahar 2013), s. 3-27.
Sirp Knezligi'nde Knez Milos Obrenoviç ile millet reisleri (stamina) arasinda "anayasa" meselesi olarak baslayan mücadele, 18351erde Balkanlar'da uluslararasi siyasetin mühim konulanndan biri haline gelmistir. Bu miicadelede, ìngiltere knezin siyasi gücünü kaybetmeyecegi bir cözümü desteklerken Rusya ve Osmanli devieti knezin otoritesinin bir tur senato olan Sovyet tarafindan sinirlandigi bir idarede israrci olmuslardir. Nihayetinde Arakk 1838'de Rusya ve Osmanli Devleti'nin talebiyle uyumlu bir sekilde Sirplarca "Turski Ustav (Turk Anayasasi)" olarak adlandinlan kanunname ?. Mahmud tarafindan ilan edilmistir. Bu kanunname 1 869'a kadar Sirp Knezligi'nin temei hukuki ve idari belgesi olarak kalmisur. Bu makalede, mezkûr mücadelenin uluslararasi boyutu, Büyük Gücler'in ve Osmanli devletinin bu meseledeki pozisyonlan Osmanli arsiv kaynaklan ve ilgili literatiir kullanilmak suretiyle incelenmektedir.
Anahtar kelimeler. Sirp Knezligi, Anayasa, Büyük Gücler, Osmanli Devieti, Balkanlar
ASLANTAS, Selim, The Struggle for Power in the Serbian Principality: The Proclamation of "the Turkish Constitution (Turski Ustav)" of 1838, the Great Powers and the Ottoman Empire. CTAD, Year 9, Issue 17 (Spring 2013), p. 3-27.
The political struggle that began as "an issue of constitution" between Prince Milosh Obrenovich and the chiefs (staresina) in the Serbian Principality has become one of the most important international issues around 1835 in the Balkans. In this struggle, England gave support to a solution in which the Prince would not lose his power, while Russia and the Ottoman Empire insisted to establish an administration in which the power of prince should be limited by Soviet, a kind of Senate, in the principality. Finally, in accordance with the Russia's and the Ottoman Empire's demands, the kanunname, which is called Turski Ustav (Turkish Constitution) by the Serbs, was promulgated by Mahmud II in the December of 1838. This kanunname remained as the main judicial and administrative document of the Serbian Principality until 1869. In this article, the international dimension of this struggle, the policy of the Great Powers and the Ottoman Empire on this issue have been examined by using the Ottoman archival sources and the related literatures.
Keywords: Serbian Principality, Constitution, Great Powers, Ottoman Empire, Balkans.
Giri§
1804'te Kara Yorgi önderliginde Sumadiya ormanlannda Sirbistan'daki Dayilar rejimine karsi bir ayaklanma olarak balayan Birinci Sirp Isyani, 1806'dan sonra Osmanli-Rus Savasinin da etkisiyle yerel niteligini asarak uluslararasi bir mésele haline gelmisti. 1806-12 Osmanli-Rus Savasi'na son veren 1812 Bükres Muahedesi'nin VIII. Maddesi, o tarine kadar Osmanli devletinin topragi olan Semendire Sancagi'nda (Belgrad Pasaligi) iç islerinde müstakil bir Sirp KnezügTnin (Sirbistan Emareti) önünü acmisü.1 Rusya söz konusu maddeye dayanarak 1826 Akkerman Andlasmasi'yla knezligin müstakil yapisini tahkim etmisti.2 Rusya keza Sirbistan'a yönelik ilgisini daha sonra 1829 Edirne Andlasmasi'na koydurdugu VI. madde ile sürdürmüs ve Osmanli idaresindeki ala nahiyenin Sirp Knezligi'ne ilhakini saglamisu.3
Kne2lik uluslararasi statu ka2anip topraklanni genisletirken, Sirp liderligi de Kara Yorgi'den 1815'te padak veren Ikinci Sirp isyani'nin önderi Milos Obrenoviç'e geçmisti. Kne2 Milos 1815'ten sonra kne2Ügin idaresini flilen eline almis, bu durum, 1830'da Kne2 Milos'un Sirp Kne2iigi'nin bas kne2Ì ilari edildigi fermanla resmiyet ka2anmisti. 4 Kne2 Milos'un kne2Ükte kurdugu idarede bütün iktidan kendinde toplamisti. Kne2in bu despotik idaresi 5 staresinanin muteberan-i millet, riiesâ-yi millet, sö^ sabiplerì)f> hosnutsu2iuguna ve giderek bir siyasi bloklasmaya yol açmisti. Tüccar, üst dÜ2ey memur ya da 2engin köylülerden olusan bir 2Ümre olan ve aslinda çogu Kne2 Milos'un iktidannda ve onun sayesinde güclenen, fakat can ve mal güvenligi bulunmayan staresina, kne2Ükte kendi can ve mal güvenligi ile siyasi ve ekonomik çikanni garanti aluna alacak bir idare tar2i talep etmekteydi. 7 Bilhassa, Milos'un Sirbistan ticareti Ü2erinde kurdugu tekel, o ticaretten beslenen kücük ve büyük staresinamn tepkisini çekmekteydi.8 Hosnutsu2luk ivme ka2anarak Ocak 1835'te önderligini staresinadan Mileta Radoykoviç'in yaptigi Mileta'mn Ibtilalí'ne yol açmis, bu ihtilalin dogrudan bir sonucu olarak da Kne2 Milos, 15 Çubat 1835'te hem alt kesimlere hitap eden hem de staresinamn çikarlanni gÖ2eten bir "Anayasa" Sretenski Ustav) ilan etmek 2orunda kalmisti.9 Fakat bu anayasa Rusya, Avusturya10 ve Osmanli devletinden kabul görmedigi için yasama sansi bulamamisti. Milos'un anayasal tavizi ve uç devletin miidahelesinden sonra iilkedeki anayasa mücadelesi, baska bir mecrada akmaya basiamoti. Ilk anayasanin ha2irlanma sürecinden farkli olarak, 1835 ortalanndan itibaren Knez Milos ve staresina ile birlikte Ingiltere, Rusya, Avusturya ve Osmanli devletinin yer aldigi yeni bir siirec baslamisü. Iç ve dis giiçlerin taraf olmasiyla knezligin hangi duzen üzere idare edilecegi meselesi sadece bir iç siyasi mésele olmaktan çikarak Büyük Guçler'in müdahil oldugu bir uluslararasi problem haline gelmisti.
Rusya, özellikle 1829 Edirne Andlasmasi'yla kendi açisindan Osmanli devletini bir tendit olmaktan çikarmisti.11 Ancak Zayif Komsu Siyaseti'mn. geregi olarak Sirbistan'daki Osmanli varliginin tamamen ortadan kalkmasini da istemiyordu. Ruslar sadece Sirbistan ve Balkanlar'da degil genel dünya siyasetinde Osmanli mevcudiyetini belirli olçulerde savunuyordu. Aktiiel Rus pozisyonunu aynca 1830'lann Misir Meselesi belirlemisti; Mehmet Ali Pasa'nin nüfiiz kazanmasina karsi olmak Osmanli-Rus politikalanni yakinlasûracak ve bu yakinlasmanin zirvesini 1833 Hunkâr Iskelesi Andlasmasi olusturacaktir.
Sirbistan'da "Anayasa" Mücadelesi, Büyük Guçler ve Osmanli Devieti
1830'larda Yakindogu'da bir yandan Rusya lehine bir Osmanli-Rus yakinlasmasi yasanirken diger yandan bir Ingiliz-Rus rekabeti siddedenmekteydi. Zira 19. yiizyilin baslanndan itibaren ingiltere, bölgede gittikçe daha guçlu bir pozisyona sahip olmaya baslamis ve bu baglamda Osmanli devieti üzerinde hem siyasi hem de ekonomik nüfuz kurma hedefine yönelmisti. Bu hedef, Rus yönetimi tarafindan Osmanli devieti ve Balkanlar'daki çikarlanni tehdit edecek nitelikte telakki edildiginden 1830'larda bir ÍngilÍ2-Rus mücadelesine yol açmis, bu mücadelenin bir boyutu kendini 1837-38 yillannda Sirbistan'da göstermisti.12
Rusya'nin 1830'lardaki Sirbistan siyaseti, Osmanli devieti karsisinda 1828-29 savasindan sonra Í2ledigi genel politikasinin bir parçasiydi. Sirp Kne2Ügi'nin gerçek mimari olsa da Osmanli devletinin dagilma sürecini hi2landiracagi endisesiyle Milos'un kne2Ügin Ö2erkligini daha da genisletecek taleplerine müspet yaklasmayan Rusya, bu Ö2erkligin ne daralmasini ve fakat ne de genislemesini istiyor ve kne2Ük ile ilgili meselelerin baska bir devletin (îngiltere) müdahalesi olmaksi2in Osmanli devieti ile birlikte cÖ2Ülmesinden yana tavir aliyordu.13
1815 Viyana Conceri 'inin mimarlanndan oían Rusya'nin 1830'lu yülarda dis siyasetteki önceligi, Avrupa'da ve de Balkanlar'daki liberal ve demokratik fikir ve kalkismalara karsi statükoyu korumakti. 14 Rusya'nin genel siyaseti, Sirp Kne2Ügi baglaminda da degismemisti. Çarlik, kne2Ügi tahripkâr devrimá fikirlerden ve tehlikeli reformlardan korumak gerektigini düsünüyordu. Kne2Ügi bu tehlikelerden korumak için ise, o tehlikeleri besleyen ortami tasfiye etmek gerekiyordu. Bundan dolayí enerjisini, kne2Ükte Kne2 Milos kaynakli istismarlara ve dolayisiyla muhtemel isyanlara son verecek bir idarenin kurulmasina ve bu yolla ülkedeki büyük memnuniyetsÍ2ligi teskin etmeye tahsis etmisti.15 1835 Mileta'nin Ihtilali'nden sonra Rusya, Sirp Kne2Ügi'nde ne tur bir transformasyonun halkín can ve mal güvenligini saglayacagi, köylülere ara2Üeri islemede münasip bir hak taniyacagi, vergi sisteminde istikrar getirecegi ve angaryayí (ku¿uM) kaldiracagí konulan Ü2erinde durmaktaydi. Rus devlet adamlanna göre, bu degisimi gerçeklestirmek için medeni ve ce2a hukukunu içeren bir dÜ2enlemenin yapümasina, hukuk ve mali sistemlerin kurulmasina ve kne2in yargí ve yürütme gücünü sinirlayacak bir tur Senato oían Sovyet'e16 ihtiyaç vardi. Bu tedbirler Sirp halkinin hu2ur ve refahini güvence aluna alacakti.
Avrupa'daki devrimci fikirlerin biçimsi2 bir imitasyonu olarak gördügü 1835 Sretenski Ustai/m^ iptal edilmesinden sonra Rusya, Ha2iran 183 5 'te Bükres Konsolosu Baron Rückmann'i yeni bir anayasa taslagi calumasi yapmak Ü2ere Sirbistan'a gönderdi.18 Baron Rückmann bu misyonu sirasinda Kne2 Milos ve diger Sirplarla görüsmeler yapmisti. Baron, bu görüsmelerde Sirplan Osmanli devletinin tebaasi olduklanni unutmamalan ve Rusya'nin sayesinde saglanan imtiyazlan istismar etmemeleri gerektigi konusunda uyarmisti. Rückmann, Sirplann Rusya ve dostu Avusturya'nin araliksi2 bir sekilde savastigi devrimci fikirleri banndiran bir anayasa yapmalanna sasirdigini da ifade etmeyi unutmamisti. Sretenski Ustav'à& yer alan bazi maddeleri gündeme getirmis bu baglamda bayrak maddesini deginerek knezligin Osmanli devletinin üst otoritesi altinda yasadigini ve bu sebeple "Turk" bayragindan baska bir bayragi olamayacagini açik bir sekilde soylemisti. Aynca knezligin hangi orduyla savasmak için savas bakanligi ve hangi dis siyaseti gütmek için dis isleri bakanligi kurdugunu sormustu. Sirplar kendi görüslerince bazi cevaplar vermislerse de bunlar Baron'u ikna etmemisti.19 Fakat neticede Baron Rückmann, memuriyeti sirasinda hazirlanan bir anayasa taslagini Rus yönetimine iletmeyi kabul etti. Temelde Akkerman Andlasmasi'nin münferit senedi, Edirne Andlasmasi'nin VI. Maddesininve IL Mahmud'un (1808-1839) Sirbistanile ilgili olarak çikardigi fermalann hükümlerine dayanan bu "anayasa"20 taslagi, Sretenski Ustav ile benzerlik gösterdiginden Car Nikola (1825-1855) tarafindan ret edildi. Rus yönetimi "Sirp Anayasasi'nin" tamamen iç isleri düzenlemeyle sinirli olmasi gerektigini düsünmekteydi.21 Rusya'nin plani 1831 'de Memleketeyn için Kont Pavel D. Kiselyof tarafindan yapilan bir "düzenlenmeden" (réglament organique) ibaretti.22
Baron Rückmann'in misyonu, üzerinde uzun zamandir konusulan Knez Milos'un Istanbul seyahatinin hemen öncesine denk gelmisti. Knezin Istanbul seyahati 1835 yazinda gerçeklesti.23 Milos Istanbul'da IL Mahmud tarafindan sicak bir sekilde kabul edildi. Padisahin huzuruna çiktiginda "Sretenski ustav" hakkinda da konusuldu. Milos anayasanin içerigindeki Osmanli devieti açisindan elestirilen yerleri anayasayi kaleme alan Dimitriye Davidoviç'in Ü2erine yikti.24 istanbul'da ikameti sirasinda Milos, Büyük Gücler'in temsilcileri ile de görüstü. Bu cümleden olarak Avusturya elçisi Bartholomäus F. von Stürmer ile birkaç defa bir araya geldi. Bu görüsmelerde diger ba2i meseleler yaninda baslica konu Avusturya'nin Belgrad'da bir konsolosluk açma istegi oldu. YaksiçStranyakoviç'e göre Kne2 Milos buna sicak bakmamasina ragmen açiktan Stürmer'e bu düsüncesini söylememisti. O dogrudan Avusturya'nin konsolosluk açmasina karsi olmamakla birlikte böyle bir gelismenin ingiltere ve Fransa'nin konsolosluk açma taleplerinin tetikleyecegini düsünüyordu. Bu ise ülkeye liberal ve devrimci fikirlerin gelmesine ve bu da Sirbistan'da kendi iktidanna son verecek bir devrime yol açabilirdi (Aslinda bu korkusunun Ingiltere baglaminda yersi2 oldugu görülecektir). Fakat Kne2 Milos bu istege karsi olsa da Bâbiâli'nin Avusturya'nin böyle bir talebini geri çeviremeyecegini düsündügünden açik bir tavir sergilemedi.25
Avusturya yönetimi aslinda çok daha önceden Belgrad'da bir konsolosluk açmayi düsünmekteydi, Sirp Kne2Ügi'nde bir taraftan Rusya ile birlikte hareket edip ingiltere'nin önünü kesmek ama öte taraftan da Rusya'nin gücünü a2altmak Sekunde iki hedef gütmekteydi.26 Sirp Kne2Ügi'nde önemli ekonomik çikarlan olmakla birlikte çevresindeki Slav memleketlerinde kendi siyasi p02isyonunu giiçlendirmeye, liberalÌ2me ve devrimci fikirlere karsi birlikte olsa da Slav baglantisi sebebiyle Rusya'nin etkisini a2altmaya çalisan Avusturya için konsolosluk açmaktaki temei motivasyon ekonomik olmaktan 2iyade siyasiydi. Nihayetinde Bâbiâli'nin de muvafakatini alan Avusturya hükümeti, Eylül 1836'da Hirvat asilli Antun Mihanoviç'i27 Belgrad konsolosu olarak tayin etti. Böylece Sirp Kne2Ügi'nde konsolosluk açan ilk ulke Avusturya oldu. 28 Avusturya artik Kne2 Milos'a yaklasabilir, 29 Rusya'nin etkisini a2altabilir ve kne2Ügin içindeki siyasi gelismelere daha etkin bir sekilde miidahale edebilirdi. Avusturya için aktüel tehlike Sirplarin Code Napoléon modeline göre bir anayasa ha2irlama ihtimalleriydi. Avusturya bu tehlikeyi önlemek için Kne2 Milos'a eski hukuki norm ve adetleri muhafa2a etmesi gerektigini tavsiye etmis ve aynca ya2ili kanunun ha2irlanmasinda Avusturyali hukukçulardan yararlanmasi konusunda yardim önerisinde bulunmustu. Bunun için Milos'un da talebiyle Sirp asilli Yovan Haciç ve Vasiliye La2areviç'i Belgrad'a göndermisti.30 Bu arada Avusturya Basbakani Klemens von Metternich, Sirp Kne2Ügi'ndeki Code Napoléon temelinde gelisen bir kanun hareketinin altinda Balkanlari kanstirmak ve bundan çikar saglamak isteyen gÍ2Ü cemiyetlerin oldugunu Car I. Nikola ne2dinde islemekte ve onun endiselerini daha güclü hale getirmekteydi.31
Avusturya bu sekilde kne2Ükte kendi siyasetini tatbike çalisirken Rus yönetimi de "anayasa" konusunda inisiyatif almis ve bir taslak ha2irlamisti. 1 836 Sonbahannda Baron Rückmann tarafindan Milos'un Bükres'teki memuru Mihail German'a verilen, Fransi2ca ha2irlanmis ve Ü2ennde herhangi bir im2a ya da mühür bulunmayan ve "Temei" olarak bilinen bu taslakta, kne2Ügin sadece idari bir dÜ2enlemeye ihtiyaci oldugu, 2aten andlasmalarla ve fermanlarla garanti aluna alinmis siyasi haklann ise yapüacak hukukí dÜ2enlemede yerinin olmadigi vurgulanmaktaydi.32 Kne2 Milos kendine iletilen bu taslaktan memnun olmadi. Konunun daha detayli bir sekilde Î2ahi için Bükres'teki temsilcisini Sirbistan'a çagirdi. German, Kne2e aslinda Car Nikola'nin Sirp Kne2Ügi'nin bir "anayasaya" ihtiyaa olmadigini düsündügünü ancak Milos'un israrlan karsisinda kendi gönderdigi bu "Temei" Ü2erinden bir taslak çikanlmasina Ì2in verdigini söyledi. Milos Ö2ellikle "Temelde"33 nüfti2unun yüksek oldugu Skupstina'dan meclîs-i umûmî) 34 ve kne2Ükte Obrenoviç hanedaninin irsi hakkindan sÖ2edilmemesini kendine karsi bir siyaset olarak degerlendirmisti. Ona göre böyle bir anayasayi ilan etmektense ülkeyi anayasasi2 idare etmek daha iyiydi. German'in da tesvikiyle Rusya'nin Disisleri Bakani Nesselrod'a Rusya'nin Sirbistan misyonu sirasinda Baron Rückmann vasitasiyla yaptigi tavsiyeyi artik anladigini ve gerçekten de kendisinin de Sirbistan'in bir anayasaya ihtiyaa olmadigini düsündügünü ya2di. Bu Kne2in yaptigi çok önemli bir siyasi hataydi. Muhalifler halk Ü2erinde kne2in anayasa istemedigi ve bu sebeple Çann gönderdigi anayasaya temei olacak metni kabul etmedigi Sekunde propaganda yapmaya basladilar.35
Yukanda da ifade edildigi Ü2ere Avusturya'nin konsolos tayini Belgrad'in devletlerarasi siyasetin önemli bir sahnesi haline geliyor olusunun açik bir göstergesiydi. Nitekim çok geçmeden bir yanda anayasa tartismalan yasanirken öte yanda Ingiltere ve Rusya'nin konsolosluk açmalan sÖ2 konusu oldu. Bu konuda harekete ilk ingiltere geçti. Tarn da Rusya ile Kne2 arasinda iliskilerin gerildigi vasatta ingiltere Belgrad'a bir konsolos atadi.
Ingiltere'nin Sirp Kne2Ügi'ne ilgisi Osmanli devieti ile Rusya arasindaki yakin iliskiye karsi gelistirilen bir siyasetin sonucu olarak ortaya cikmisü. 1833 Hünkar iskelesi Andlasmasi'nda Rusya'nin Ö2ellikle Çanakkale Boga2i baglaminda ayncalikli bir konum elde etmesi ingiltere 'yi alarma geçirmisti. 36 Disisleri Bakani Lord Palmerston, Rusya ile mücadelesinin bir parçasi olarak Balkan Slavlan arasinda Rusya'nin nasil bir siyaset güttügünü gÖ2lemlemek maksadiyla Belgrad'a bir konsolos tayininin faydali olacagini düsünerek Albay George Lloyd Hodges'u konsolosluk göreviyle Belgrad'a gönderdi. Hodges'a rutin konsolosluk va2ifesi yaninda Rusya'nin Sirp Kne2Ügi ya da bölgedeki diger ülkeler Ü2erinde herhangi bir sekilde nüfu2unu artirma amaçli uygulayacagi siyaseti çok yakindan takip etme görevi verildi. Hodges, Ruslar ile Kne2 arasinda herhangi bir sürtüsme vuku bulacak olur ise dikkatli bir sekilde bu sürtüsmenin tarafi olmaktan kaçinacak ve Osmanli devletinin varligini devam ettirmesi ve hu2urunu saglamasi konulanyla ingiltere'nin çok yakindan ilgilendigini aklindan çikarmayacakti. Hodges 29 Mayis 1837'de Belgrad'da memuriyetine basladi.37
Hodges, 23 Ha2iran 1837'de Londra'ya gönderdigi konumu2la ilgili önemli bilgiler içeren ilk raporunda Sirp Kne2Ügi'ndeki siyasi man2arayi resmetmekteydi. Buna göre ülkedeki bütün siniflar arasinda Milos rejimine karsi Kne2in can ve mal emniyetini ve serbest ticaret hakkini teminat altina alacak bir kanuni dÜ2enlenme yapmamasindan kaynakli yaygin bir memnuniyetsÍ2Ük vardi. Kne2, kanuna dayali bir yönetim sistemini kurmayi erteledikçe Rusya'nin da dâhil olacagi ve Milos ile onun hanedaninin sonunu getirecek bir devrim kaçinilma2 görünüyordu. Ülkenin ileri gelenleri Hodges'dan bu memnuniyetsÍ2Ügi Kne2 ne2clinde due getirmesini istemisler fakat O, kne2Ügin iç islerine kansmamak adina bu teklifi kibarca geri çevirmis, hatta Kne2in muvafakati olmaksi2in bu konularda konusmaya dahi me2un olmadigini ifade etmisti.38 Hodges raporunda aynca ülkede degil bir anayasa, medeni veya ce2a hukukuna dair herhangi bir kanunun bulunmadigini, ülkenin tamamen Kne2in mudak iradesi ile yönetildigini, onun onayi olmaksi2in hiçbir evliligin dahi geçerli olmadigini ve en kötüsünün de ülkede "kuHuk" sisteminin uygulandigini, köylülerin kendi yurtlanndan 2orla toplanip Kne2in ara2Üerinde zor sartlar altinda angarya hizmeti gördüklerini ifade ediyordu.39
Hodges kisa zamanda özellikle Milos'un hem doktoru hem de sahsi dostu olan B. Kunibert üzerinden Knez ile iliskilerini güclendirmeyi basardi. Kunibert ayni zamanda Hodges'in önemli bir bilgi kaynagi oldu. Hodges, Knezle ve Kunibert'le yaptigi görüsmelerde Knezin içeride gelisen memnuniyetsizlikten duydugu korkuyu ve bu memnuniyetsizligin Hodges'tan bir müddet sonra göreve baslayan Rus konsolosu ile yakin temas halinde oían Rus ajanlan tarafindan körüklendigini düsündügünü fark etmisti. Bu görüsmelerde Milos Hodges'tan Rusya'nin baskisi karsisinda Ingiltere'nin destegini de talep etmisti.40 Hodges da Knezi etkilemek için îngiliz gemilerinin Osmanli sultanina Sirbistan'in isteklerini kabul ettirecek bir güc oldugu ve Rusya'nin ise buna gücünün yetmeyecegi Sekunde propaganda yapmis, eger Knez ingiltere tarafinda yer alirsa onu bütün dünyaya karsi koruyacagi vaadinde bulunmustu.41 Hodges, Rusya'nin gayesinin Milos'u üyelerinin Rus taraftarlanndan olusacagi bir Senato ya da Konsül'ün tesekkülüne zorlayarak bu organ sayesinde Sirbistan'da kendi çikarlanni garanti aluna almak oldugunu Lord Palmerston'a yazmisü. Onun düsüncesine göre bu, Osmanli devieti için çok tehlikeli bir gelisme olacakü. Bu nedenle iktidann tamamen Milos'un elinde kalmasi Knezin mütereddit mizací ve samimiyetine gölge düsüren kurnaz kisiligi sebebiyle bazi zorluklan beraberinde getirecek olsa da daha tercihe sayan bir siyasetti.42 Hodges'a göre Milos'un Balkan Hiristiyanlan arasindaki prestiji çok yüksekti. Bu presti) Rusya aleyhine kullanilabilirdi. Bu sebeple Rusya'nin muhalifi ve Osmanli devletinin bütünlügünden yana oían bütün güclerin Milos'u desteklemeleri ve böylece Rusya'nin knezlik üzerinde Senato kanaliyla nüfuz tesis etmesinin önüne geçmeleri gerekmekteydi. Bâbiâli de kendini bu siyasete vermeliydi. Milos'un bagliligini Osmanli devieti iyi degerlendirmeliydi. Milos'a destek Rusya'nin Bulganstan, Eflak-Bogdan ve Rumeli üzerindeki nüfuzunu azaltacakti.43
Hodges, Milos ile ilgili düsüncelerini Belgrad'dan geçtigi strada Mustafa Resid Pasa ile yaptigi görüsmede de aktarmis ve sunlan ifade etmisti: Milos'un insanlik hukukuna aykin bir sekilde zulümler yapiyor olmasindan dolayi insanlan bu zulümden kurtarmak için Osmanli devieti tarafindan Sirplara verilen imtiyazlar çerçevesinde bazi kanuni düzenlemelerin yapümasi gerekmekteydi. Fakat bu düzenlemelerin staresinanin istedigi sekilde olmasi ve Sovyet'in kurulmasina kadar genislemesi büyük sorunlara yol açardi. Sovyet'e seçilecek üyeler belli oldugundan ve bunlar da Rusya taraftan olduklanndan, kne2Ügin tamamen Rusya'nin kontrolüne geçmesi kaçinilma2di. Milos her ne kadar Osmanli devietine sadik ise de böyle bir gelisme olmasi durumunda elinde bir giiç kalmayacagindan hiçbir seye muktedir olamayacaku. Bu sebeple Milos'un nüfii2nnu tamamen ortadan kaldirmayacak bir yolun bulunmasi gerekliydi.44
Kne2 ile Hodges arasinda iliskiler gelisirken Ekim 1837'de Rusya, Sirp Kne2Ügi'ndeki kanun meselesini cÖ2mek ve Ingiltere'nin Kne2 Milos Ü2erindeki etkisini kirmak için Kne2 Vasili A. Dolgoruki'yi memur tayin etti.45 Rusya bu memuriyeti Bâbiâli'ye iki devlet arasinda yapilan andlasmalara dayanarak Osmanli hükümetine tabi Sirbistan'in staresinadan gelen Kne2 Milos'la ilgili sikâyetleri yerinde dinlemek, Kne2e nasihat etmek ve eger Osmanli devieti ile Rusya'nin nasihaderine uyma2 ise bunun sonuçlanna katlanacagini bildirmek Ü2ere Kne2 Dolgoruki'nin memur tayin edildigi seklinde haber verdi. 46 Kraguyevats'ta ikameti sirasinda Kne2 Dolgoruki, Rusya'ya Milos aleyhine yÜ2lerce sikâyet geldigini bundan sonra kanunname ilaninin ertelenmesine firsat verilmeyecegini ve staresina ile ittifak halinde ha2irlanacak kanunnameyi beraber alip götürecegini Kne2 Milos'a ifade etti. Milos ise te2 elden kanun yapip ortaya çikarsa icbarla yaptiginin 2annedilecegini ve millet Ü2erinde hiçbir itibar ve nüfu2unun kalmayacagini öne sürüp üc aya kadar kanunnameyi ha2irlayacagi taahhüdünde bulundu ve bu kanunnameye temei olacak bir senet tan2Jm etti. Dolgoruki ha2irlanacak kanunnamenin bir suretini Osmanli devietine ve bir suretini Rusya'ya göndermesi ve iki devlet arasinda kanunname içerigi Ü2erinde anlasildiktan sonra ferman seklinde ilanini kabul ettigine dair Milos'tan bir de taahhüt senedi aldi.47 Kanunnameye temei olacak senette haysiyet ve mülkiyet dokunulma2ligi, tarn ticaret serbestisi, kamu yollan ve köprüleri yapimi disinda angaryanin kaldinlmasi, verginin ayni kalmasi ve sadece nakit ödenmesi, ha2inenin kontrolünün Sovyet tarafindan saglanmasi hususlan vardi. 48 Dolgoruki bu memuriyeti sirasinda muhalefetin onde gelen isimleriyle de cecidi görüsmeler yapti. Dolgoruki'nin misyonu Rus diplomasisinin Ö2ellikle ingiltere'nin etkisini kirma beklentisini karsilamadi. Fakat Milos'un muhalifleriyle Rusya arasindaki bagí daha da güclendirdi.49
Dolgoruki'nin memuriyetinin somut bir sonucu Rusya'nin da Avusturya ve ingiltere gibi Sirbistan'a bir konsolos göndermesi oldu. Belgrad'da degil de Avusturya topragí oían Orsova'da ikamet edecek ve faaliyetini Bükres konsolosluguna bagli bir sekilde sürdürecek oían50 Konsolos Gerasim V. Vasçenko'nun baslica görevleri, kne2Ükte Rusya'nin po2isyonunu konsolide etmek, Avusturya ve ingiltere'nin konsoloslannin nüfu2lanni a2altmaya çalismak, Kne2 Milos ve staresinamn Rusya'ya bagliliga ve Sultana itaate devam etmeleri için ugrasmakü.51 Vasçenko memuriyetinin hemen basinda Belgrad Muhafi2i Yusuf Pasa ile yaptigi mülakatta Kne2 Milos'un halka yaptigi haksi2Üklardan dolayí daha once Kne2 Dolgoruki'nin Sirbistan'a gelerek Kne2e nasihat ettigini ve mutlaka kanun yapmasi gerektigini söyledigini ancak Milos'un taahhüt etmesine ragmen bunu yerine getirmedigini, bu sebeple simdi devleti tarafindan kendisinin görevlendigini ifade etmisti. Vasçenko devamla Milos'un ba% müfúdlerin igvasiyla kibirkndigni ve kimsenin emri aluna girmek istemedigini, istiklal davasina düstügünü, eger bu harekederine devam ederse iki devletin (Rusya ve Osmanli devleti) isin çaresine bakacagini ve halki Milos'un 2ulmünden kurtaracaklannin muhakkak oldugu söylemisti.52
Bu arada muhalefetin gücü artarken Milos'un durumu kötüye gitmekteydi. Ö2ellikle Kne2Ín kardesi Yevrem Obrenoviç ve staresinamn önemli isimlerinden Toma Vuçiç Perisiç'in muhalefet cephesine geçmesi kritik önemi haÍ2di. Muhalefet edenlerin kendi bölgelerinde güclü isimler olmasi da Milos'u epeyce 2ora sokmaktaydi. Bu iki isimden baska 1835 ihtilalinin lideri Mileta Radoykoviç, Avram Petroniyeviç (Avram Kahya), Milosav Zdravkoviç Resavats, Coree Protiç, Stoyan ve Aleksa Simiç, Stefan Stefanoviç Tenka, Ranko Maystoroviç, Prota Matiya Nenadoviç gibi staresinadan isimler Milos'a karsi muhalefet yapmaktaydilar. Muhalefetin gücü Ö2ellikle Avusturya ve Rusya konsoloslannin göreve baslamalanyla daha da artti.53 Anayasa mücadelesinin keskinlestigi ortamda muhalefetin ba2i önemli isimleri ülkeyi terk etti. Stoyan Simiç Bükres'te yasiyordu. Coree Protiç, Eflak, Avusturya ve Osmanli devietine seyahat yapti, buralarda Milos ve onun rejimi aleyhine propaganda faaliyeti yürüttü. Bir ara Kne2e ki2an kardesi Yevrem ve Vuçiç de ülkeden aynldilar.54
Staresina ile Kne2 arasindaki çatismanin boyudanni Milos karsiti cephenin önemli ismi Stoyan Simiç'in Osmanli devietine gönderdigi sikâyet mektuplanndan görmek mümkündür.55 Bunlann ilkinde Simiç, Knez Milos'u halka büyük zulüm yapmakla, padisahin Sirp halkina ihsan ettigi imtiyaz ve haklan engellemekle ve kendini padisahtan da üstün görmekle suçlamaktadir.56 ikincisinde sözünü ettigi zulmün daha somut örneklerini sunmaktadir. Buna göre; Milos, Sirp milletinden aldigiyla yetinmemekte, halkin Osmanli devletinin tanidigi hakka dayanarak serbest ticaret yapmasina engel olmaktadir. Sirp tüccarlar Milos'tan korktuklan için daha önce yapmis olduklan ticareti de birakmislardir. Milos ortaklanyla beraber Sirbistan'a istedigi mali ithal ve istedigi mall ihraç etmektedir. Tarn bir ticaret tekeli kurmustur. Kendi degirmenlerine yakin olan degirmenleri kapattirmakta, baskasinin degirmenlerine gidenleri tehdit etmekte onlar da korkulanndan Milos'un degirmenlerine gitmek zorunda kalmaktadirlar. Insa ettirdigi bina ve dükkanlarin kereste, döseme ve sair malzemelerini hiçbir Ödeme yapmadan zorla "fukaraya" tasitürmaktadir. Zavalli insanlar seslerini çikarmamakta Milos da bunu kendine itaat ettikleri Sekunde yorumlamaktadir. Hosuna giden bakire kizlan ailelerinden zorla çekip almakta ve bu zulme kimse karsi çikamamaktadir. Belgrad'da Sava Nehri mahallesinin disinda birkaç konak yaptirmak istemis ve buradaki yerlilere kendi evlerini yikmalanni söylemis, çok az bir zaman geçer geçmez kizarak gidecek baska yeri olmayan bu insanlann evlerini atese vermistir. Mileta'nin Ihtilali sirasinda halk toplaninca Eflak kaçmak üzereyken sonradan bir sekilde staresina ile mesveret etmis ve hatami bilirim diyerek artik "Gospodarlik" istemem demis ama verdigi sözleri tutmamistir.57
Sirp Knezligi'nde agirliginin çok önemli bir kismini yitirmis olmasina ragmen knezlikle ilgili her meselede su veya bu sekilde bir roi oynayan Osmanli devieti bütün bu gelismeleri dikkatle izlemekteydi. Burada hemen ifade etmek gerekir ki 1830'larda Osmanli devletini mesgul eden esas konu Mehmed Ali Pasa ve Misir Meselesi idi. Bundan dolavi Sirp Knezligi'nde cereyan eden hadiseler ikinci derecede önemi haizdi. Fakat bir büyük devlet olarak hâlâ çok önemli çikarlannin bulundugu Sirbistan'i uzaktan seyretmesi de düsünülemezdi. Sirbistan'daki bu meselelerin büyümesi Balkanlar'da sonu kestirüemeyen siyasi komplikasyonlara yol açabilirdi. Bâbiâli daha 1835 Mileta'nin Ihtilali sirasinda hemen harekete geçmis bu ihtilalin ne sebeple meydana geldigini, sonuçlannin nereye uzanacagini ögrenmek ve ona göre siyaset gelistirmek için meseleyi tahkik edecek özel bir memur görevlendirmisti. Bu ihtilalin dogrudan bir neticesi olan Sretenski Ustaifi daha yürürlüge girmeden iptal etmisti. Burada Avusturya ve Rusya'nin müdahalesi önemli olmakla birlikte böyle bir anayasanin Osmanli devletinin çikarlarina tamamen ters oldugunu ve bu yÜ2den iübar görmedigini unutmamak gerekir. Bâbiâli Ö2ellikle anayasa mücadelesinin iyice keskinlestigi 1837 sonlanndan itibaren Sirbistan Ü2erindeki dikkatini iyice yogunlastirmis ve bölgedeki pasalara gizli bir sekilde Kne2 Milos'un durumunu ve muhalefet ile aralannda neler yasanmakta oldugunu arastirmalan için emirler göndermistir.58
Bu emirlere istinaden bölgedeki pasalar istihbarat toplamaktaydilar. Bu baglamda Hodges'un Kne2 Milos'la iliskilerine dair Avram Kahya (Petroniyeviç) tarafindan Vidin Muhafi2i Hüseyin Pasa'ya verilen istihbarat raporuna deginmek faydali olacaktir: Bu rapora göre Konsolos Milos'a cesarei vermis, buna dayanan Kne2 staresinaya ingiltere ve Fransa devleti ister açiktan ister gizli olsun her bir meselede kendisine yardima hazir oldugunu bu sebeple bundan sonra Osmanli devietine ve Rusya'ya ihtiyaa kalmadigini, artik "müstakil gospodar" olacagini, baska bir kimsenin nasihat ve tembihlerini dinlemeyecegini ve hükmü aluna girmeyecegini ifade etmisti. Rapora göre Hodges, Kneze milletiyle knez arasindaki soguklugunun günden güne artmakta oldugunu ve bunun nihayetinin "nedameti mucib" bir hai doguracaginin açik oldugunu, Knezin yersiz hareketlerinin Ingiltere ve Fransa devletince ögrenilmesi üzerine ïngiltere'yi asaleten ve Fransa'yi da vekâleten gereken nasihati teblig için geldigini söyleyerek iki devletin tembihlerinin su sekilde oldugunu ifade etmistir:
Sen elindeki fermanhr ve beratkr çerçevesinde kalma% ve bunkrin hükümkñni uygukma% ¿sen sonra is Osmanli devkti ve Rusya arasmda çotçulmeye gider. Bu durumL· senin nüfu^un a^alir ve bir seye gücün yetmet^ olur. Bunu ¿se ne Ingiltere ne de Fransa istemektedir. Eger senin millenne karsi muhabbetin ariana sen de rahata erersin ve milletin ü^erinaeki kuwetìn de artar. Iki tic seneye kalma% Sirbistan i finde bulunan kaleleri tahliye ettirìp sana teslim ederì^P
Avram'a göre Knez Milos, Hodges'in sözlerine kanip hükümdarlik sevdasina düsmüstür. Ama aslinda Ingiltere'nin niyeti knezligi Milos'tan alip "Efrenç taifesinden" birine vermektir. Avram bu durumda simdiye kadar Padisah sayesinde mevcut olan huzur ve asayisin kaybolacagini ülkenin büyük bir kansikliga düsecegini düsünmektedir. Kendisinin simdiye kadar padisahin birçok inayetine mazhar oldugunu ve bu nimete nankörlük etmemek için bunlan tafsilatlica yazmaya mecbur kaldigini ifade etmektedir. Ona göre Sirbistan'daki kanun meselesinin Osmanli devieti ve Rusya arasinda cözülmesi en iyi yoldur. Eger Osmanli devieti Rusya'yi bu ise kanstirmaz da sadece kendi basina cÖ2mek isterse o 2aman Kne2 Milos'a bahane yaratilacagini, elinde hayli miktar para olan Milos'un bu paralarla haydut ve eskiyayi yanina alip Sirbistan'a yakin yerlerde ihtilal çikaracagi konusunda Osmanli devletini uyarmaktadir.60
1838'e girerken Sirp Kne2Ügi'ndeki bu anayasa mücadelesinin sahnelendigi mekân Sirbistan'dan Istanbul'a tasinmistir.61 1837 Kasiminda Dâhiliye Na2in Akif Pasa ingiltere'nin Istanbul Büyükelcisi Lord Ponsoby ile yaptigi gayn resmi bir miilakatta Kne2 Milos'un bu anayasa meselesini ç02mek için istanbul'a bir heyet göndermesi hakkinda görüs beyan etmisti. Bu fikir Ponsoby tarafindan hemen Konsolos Hodges vasitasiyla Ocak 1838 Milos'a iletilmis ve Milos da istanbul'da Ìngiltere ve Fransa'nin destegini almak umuduyla bundan memnun olmustu.62
Sirbistan'daki gelismelerin analÌ2Ìni Bâbiâli'nin ne sekilde yaptigi konusunda bÍ2leri aydinlatacak bilgiler mevcuttur: Bâbiâli'ye göre Milos ile millet (kasit staresinadir) arasinda çatismanin esas sebebi Milos'un haksi2 yere insanlann traína tasallut etmesi ve mallanni gasp etmesidir. Buna karsin staresinanin amaci da daha once Osmanli devieti tarafindan kendisine verilen imtiya2lan kaybetmemek ve bunlan kuweden fiile geçirmektir. Bu baglamda Rusya'mn siyaseti ise imtiya2lar açisindan çok ileri gitmemek kaydiyla bir kanunun vücuda gelmesini saglamak ve bu sekilde Sirplan kendine çekmektir. Rusya'nin bu kanun için Sirbistan'a memurlar gönderdigi, Sirplara talimatiar verdigi bir ortamda Osmanli devletinin buna seyirci kalmasi ve meydam tamamen Rusya'ya birakmasi uygun bir siyaset degildir. Hatta Osmanli devieti herkesten ewel müdahale etmelidir. Knez Milos artik kanunname yapúmadan Sirbistan'da iktidanni koruyamayacagini iyi bilmektedir. Bu sebeple yapilacak kanuna riza gösterecegi açiktir. Bunlar göz önüne alindiginda "hem ta'dîl-i kavanîn ile Milos'u bir kat dahi îsindinp fart-i serbestiyyete olan mehâziri dahi def etmek hem böyle çok seyin millet-i mersûmeye icrâsi ile onlan celb ve Rusyaliya ilticâdan beri eylemek zimninda maslahatin ortasini bulmaya say' olunmasi" gerekir. Andlasmalar çerçevesindeki imtiyazlan genisletemeden bir düzenleme yapilarak bu sekilde her iki taraf da himaye ediliyormus görünmek en uygun yoldur. 63 Osmanli devletinin bu meselede izleyecegi siyaset ne Milos'u ne staresinayi tutmak ve iki tarafi da kullanmaktir. Taraflann istediklerinin ortasini bulmak Osmanli devietine en fazla yarar saglayacak yoldur.64
Bâbiâli kanun hazirlanmasi ile ilgili konulan müzakere etmek için heyetin nasil olmasi ve nasil çagnlmasi gerektigi konusunu da degerlendirmistir. Buna göre, Knez Milos Rusya'ya yakin gibi görünmekte ise de bu durum korkusundan kaynaklanmaktadir. Aksine staresinanin çogunlugunun Rusya'ya temayülü vardir. Bunun en açik kaniti Avram Kahya'mn raporlannda yapilacak kanun düzenlemesine hep Rusya'nin da katilmasini açik açik yazmasidir. Avram'in gelecek heyette yer almasini istemek (Bâbiâli Milos'a böyle bir talimat göndermisti) onun sadakatinden degil heyet içinde staresina ve knez arasinda bir denge olmasini saglamaktan ileri gelmektedir. Eger knezler karsit cephelerden seçilirse bütün taraflann niyetinin gerçekte ne oldugunu ögrenmek daha kolay olur.65 Aynca knezlerin îstanbul'a gelmeleri ve meselenin îstanbul'da karara baglanmasi daha iyi olacagindan bu gelismeyi engelleyecek bir harekete firsat vermemek gerekir.66
1838 bahannda artik meselenin Istanbul'da çozulecegi kesinlesmisti. Milos, Bâbiâli'ye Hariciye Nazin Mustafa Resid Pasa tarafindan kendisine gönderilen talimat ve Belgrad muhafizinin sözlü tebligine göre kanunname düzenlemesinin istanbul'da yapilacaginin anlasildigini ve bundan kendisinin de çok memnun oldugunu belirtip bir haftaya kadar heyetin yola çikacagini haber verdi.67 Nihayet Knez Milos, Avram Kahya, çok güvendigi sir-katibi ve Milos'un gizli konulanna vakif (Yakov) Jivanoviç ve yine kendi taraftarlanndan Bögürdelen kapudanligi yapmis olan Yovança (Spasiç) olmak Ü2ere üc kne2i Istanbul'da görüsmelerde bulunacak heyete üye tayin etti. Kne2 Yovança'yi Türkce bilmeyen has adami Jivanoviç'e Türkce mÜ2akereleri çevirmek için heyete dâhil etmisti.68 Bâbiâli, Avram Kahya'nin mudaka heyette olmasini istemesine ragmen Milos kendine muhalif oldugu için önce göndermeyi ar2u etmemis ve fakat staresinadan gelen israr Ü2erine heyete dâhil etmek 2orunda kalmisti.69
Burada Mayis 183 8 'in basinda istanbul'a gelen Sirp heyetinin ne tür bir faaliyet yürüttügüne dair ba2i bilgiler vermek yararli olacaktir. Yukanda da ifade edildigi Ü2ere heyetin üyelerinin amaçlan birbirinden farkli oldugu için istanbul'a gelir gelme2 aralannda tartismalar basladi. Cesidi entrikalann içine girdiler. Entrika konusunda en aktif olan Kne2 Milos'un taraftan Jivanoviç'ti. Daha heyet Sirbistan'dan aynlmadan önce Kne2 Milos Jivanoviç'e Osmanli idarecilerine vermek suretiyle onlan kendi tarafina çekmek için belli miktar para vermisti. Fakat Jivanoviç'in bu konudaki girisimleri netice vermedi.-70 Öte taraftan Milos'un muhalifi Avram Petroniyeviç ise Rus elçisi ile gizli temas halindeydi.71
Meselenin istanbul'a tasinmasi Belgrad'da kne2, staresina, Belgrad muhafi2i ve konsoloslar Ü2erinden devam eden devlederarasi siyasetin simdi imparatorlugun baskentinde yogunlasmasi demekti. Ingiltere'nin temei amaci Bâbiâli Ü2erindeki etkisini kullanip bir sekilde Rusya'yi Sirbistan'da 2ayiflatacak bir ç02ume ulasmakti. Bu ise günden güne Ingiltere'ye yaklasan Kne2 Milos'un iilkedeki otoritesine halel getirmeyecek bir kanunnamenin ya2ilmasina dayaniyordu. Buna karsin Rusya ise artik kesin bir sekilde Ingiltere taraftan olduguna kanaat getirdigi Milos'un gücünü en a2a indirmek ve büyük çogunlugu kendi taraftan olan staresinayi ülkenin yönetiminde sÖ2 sahibi yapmak için ugrasiyordu. Bâbiâli ise yukanda da vurguladigimi2 gibi hem kne2i hem staresinayi tutmak istiyor ve iki taraf arasinda her halükarda Osmanli devletinin çikarlanna hÌ2met edecek bir dengenin olusmasini ar2uluyordu.
Bâbiâli'nin Ingiltere ve Rusya ile iliskilerine gelince imparatorlugun asil giindem maddesi Misir Meselesi oldugundan ve bu iki devlet de bu meselede önemli rol oynadigindan ikisini de kirmadan ama kendi siyasetini de tamamen onlann ellerine birakmadan kanunname meselesini bitirmek istiyordu. Bâbiâli, Ingiltere elçisiyle bu meselenin hiçbir sekilde konusulmamasindan bir fayda mulaha2a etmedigi için ba2i hususlarda görüsme yapmaya karar vermis ve bu siyasetini uygulamis, bu goriismeleri de Rus misyonuna bildirmek suretiyle o tarafi da incitmemistir.72
Bu iki devlet arasinda Sirbistan baglaminda hiç süphesiz avantajli olani Rusya idi. Yukanda da ifade edildigi üzere 1812 Bükres Andlasmasi'ndan beri bu meselenin hukuken içinde oldugundan manevra alani Ingiltere'ye göre daha fazlaydi. Nitekim Rusya, Bâbiâli'ye kanunname hazirlanmasi baglaminda Sirbistan'dan knez çagnlmasini çok iyi karsiladigini, bu karann Knez Dolgoruki'nin misyonu ile tamamen uyustugunu, kanunnamenin mudaka andlasma ve verilen fermanlar çerçevesinde kalmasi gerektigini, ingiltere devletinin bu meseleye kansmasinin hukuken mümkün olmadigini, Rusya'nin buna katiyen müsaade etmeyecegini ve Osmanli idarecileñnin Sirbistan'da nüfuz tesis etmek için bu konuya girmeye çalisan ingiltere'nin bu siyasetine karsi basirede hareket etmesi gerektigini bildirmisti.73
Ingiltere Rusya'nin çekincelerini hakli çikaracak sekilde sadece Istanbul'daki elçisi Ponsoby ile degil Hodges'la da anayasa mücadelesinde aktif sekilde roi almaktaydi. Nitekim Hodges anayasa konusunda Knez Milos lehine bir karar çikartilmasina yardimci olmak amaciyla Istanbul'a gelmis,74 23 Temmuz'da Bâbiâli'ye meseleyle ilgili bir takrir vermisti. Bu takrirde Sirbistan ve Osmanli devletinin birbirlerine olan karsilikli bagimliligindan, Knez Milos'un Balkan Hiristiyanlan üzerindeki nüfuzundan ve Sirbistan'in Osmanli devletinin isine yarayacak yer alti zenginliklerinden bahsediyor ve Sirbistan'daki muhalefetin sanildigi kadar guçlu olmadigini öne sürüyordu. Hodges, Bâbiâli'ye kendi menfaati için Rusofil olarak tanimladigi Belgrad Muhafizi Yusuf Pasa'yi görevden almasini, Rusya ve Avusturya'nin Sirbistan islerine karismalannin önlemesini salik veriyordu. Görüsmede Mustafa Resid Pasa'ya Osmanli devletinin Belgrad'i 30-40.000 pound mukabili tahliye etmesi teklifini de yapmis fakat Mustafa Resid Pasa padisahin bunu kesinlikle kabul etmeyecegini söylemisti.75
1838 yazi Bâbiâli için yogun giindemli bir mevsimdi. Bir yandan bu kanunname meselesi ile ilgili çalismalar yapilmaktayken diger yandan Ingiltere ile önemli bir ticaret andlasmasinin müzakereleri yapilmaktaydi. Nihayet 16 Agustos'ta bu andasma (Baltalimani) imzalanmisü. Mustafa Resid Pasa'nin Londra elçiligine tayin edilmesi ve 18 Agustos'ta Istanbul'dan aynlmasi üzerine Sirbistan'in kanunname meselesiyle Hariciye Nazin Vekili Nuri Mehmed Efendi (Agustos 1838)76 ve Istefanaki Bey mesgul oldular.
Sirbistan için ha2irlanacak kanunnamenin en can alia noktasi ya2ilacak kanunnamede Sovyet'in üyelerinin tayin ve a2Ülerinin nasil olacagi meselesiydi. Zaten Milos ile staresina arasindaki anlasma2lik konusu da bu noktada dügümleniyordu. 1830 fermaninda Sovyet ve üyelerinin a2Üyle ilgili kisim su sekildeydi:
"...millet-i mersûme knezligi kendiiye [Kne% Milo fa] ve familyasina tahsîs birle kne^-i mersûm umûr-? dâhiliye-ji memleketi taraf-i Devlet-i Aliyyem'den idâre ve bi'1-cümle millet-i mersûmenin mesâlih-i vaki'alanm millet muhtârlanndan oían medís ma hfetiyle icrâ eyleyecegine. . . medís ta 'bir olunan muhtarkrin nezd-i Devlet-i Aliyje'mize birgûne ciirm ve kabahatlan ve kanûn ve käide-ji memlekete muhâlif hareketleri miibeyjin olmadikça bilâ-mucib 'a%l ve tebdîl olmamakn. . . '77
Sovyet'in kurulmasi ve üyelerinin de keyfi bir sekilde a2ledilemeyecekleri fermanda yer alan açik bir hükümdü. Buna ragmen Bâbiâli ingiltere'nin tesvikiyle Sovyet üyelerinin a2Ülerinde Kne2in sÖ2 sahibi oldugu bir kanunname taslagi ha2irladi.78 Yukanda da ifade ettigimÍ2 Ü2ere Rusya hukuken meselenin tarafi oldugu için bu taslak Ekim 18 38 'de Rusya elçiligine gönderildi ve elçiligin mütalaasi istendi. Gelen cevap ya2isinda Rus elçisi Butenyef79, taslaktaki iyi niyeti ve Sirbistan halkinin ihtiyaçlarini gÖ2eten maddeleri takdir ettikten sonra 1830 fermaninin en önemli kismi olan "muhtârân-i medís-i sûrâ bendi galiba sehven den ve tesyâr olunmamif diyerek Sovyet'in kurulmasinin ve üyelerinin Osmanli devietine veya mevcut kanun ve nÌ2amnamelere karsi bir suçlan olmadigi takdirde a2ledilemeyeceklerinin kanunnamede apaçik bir sekilde kelimesi kelimesine yer almasini talep etti. Butenyef aynca Skupstina'nin ve Kne2 Dogoruki'ye Milos'un verdigi senetteki hususlann kanunnameye ya2ilmasinin münasip olacagini ifade etti ve bir ke2 daha bu meseleye ücüncü bir tarafin müdahalesine Rusya'nin asla müsaade etmeyecegini ya2di. 80 Rus elçisinin itira2larina karsilik Bâbiâli eger Sovyet üyelerinin kayd-i hayat sartiyla tayinleri SÖ2 konusu olursa ülkeyi idare eden kne2in iktidanna rakip bir iktidar merke2Ì dogacagi ve bu durumda ülkede hu2ur ve asayisin saglanamayacagi, aynca bir kere seçilecek üyelerde herhangi bir hata yapilir ise bunun telafisinin mümkün olamayacagi seklinde cevap verdi. Skupstina'nin kanunnamede yer almasina gelince Osmanli devieti bu tur bir meclisin Sirbistan'in durumunu gÖ2 önüne alarak muvafik olmadigini düsünmekteydi. Bâbiâli'ye göre bu tur meclisler fesat ve nifak çikaracaklara elverisli ortam sunacagindan sakincaliydi.81
Bütün taraflann bu meselenin artik halledilmesini arzulamalannin da etkisiyle Aralik baslannda kanunname konusunda nihai karara ulaglldl: 8 Aralik 18 38 'de Nuri Efendi ile Butenyef 12 saat süren bir görüsme yaptilar. Bu görüsmede kanunnamede yer alacak hususlar tek tek ele alindi. Kanunnamenin yapisi ortaya çikti. Ya2ilan metin en son olarak Osmanli memurlan ve Rus elçisi yam sira istanbul'a gelen Sirp heyetine gösterildikten sonra ferman halinde yayinlanmaya ha2ir haie getirildi.82
Sirp Kjiezligi'nin 1869 'a kadar hukuki ve idari anlamda temei metni haline gelecek 83 söz konusu ferman84 Belgrad Kalesi'nde Milos ve staresinanin hazir bulundugu vasatta Kurban Bayraminin ikinci gününe denk gelen 25 Çubat 1839'da yaklasik 10.000 kisilik kalabaliga ilan edildi. 85 Milos ve staresina Metropolid nezaretinde kanunnameye sadik kalacaklanna dair yemin ettiler.86 Kaleden 21 pare top atildi. Osmanli askeri tarafindan ates talimi yapildi ve geçit resmi icra edildi. 87 Milos (hiç süphesiz kendisi hiç memnun olmasa da) Bâbiâli'ye, yapilan kanunnameden dolayi kendisinin ve milletin memnuniyetini belirten ve ülkenin bu kanunname üzere idare edilecegini ve her zaman milletinin ve kendisinin Osmanli devietine muti kalacagini beyan eden mahiyette bir sükran mektubu gönderdi.88
Sonuç
Kanunnamede Rusya özellikle knezligin Obrenoviç ailesine tahsis edilmesinin önüne geçmeye çalismasina ragmen ferman ve beradarda açikça zikredildigi için bunda basanli olamadi. 89 Bu önemli konunun disinda iiç hususta Bâbiâli, Rusya'nin isteklerini degil kendi siyasetini uyguladi. Bunlardan birincisi yukanda da zikrettigimiz üzere Rusya istemis olmasina ragmen Skupstina'ya, ikincisi Milos'un Kne2 Dolgoruki'ye verdigj senette yer alan dort hususa, ücüncüsü ise 1830 fermaninda ifade edilmesine ragmen Bâbiâli istanbul'da bir Sirp temsilciliginin açilmasina dair bir hükme kanunnamede yer verilmemis olmasidir. 90
Bu anayasa ilani sürecinde taraflar arasinda en önemli konu olan Sovyet ve üyelerinin durumu meselesine gelince, burada ka2anan taraflar Milos'a muhalefet eden staresina ve Rusya oldu. Kanunnameyle birlikte Sovyet açik sekilde kne2le iktidan paylasan bir odak haline geldi. Sovyet tarafindan kabul ve tasdik edilmeyen hiçbir dÜ2enlemenin icra edilemeyeceginin kanuna açik bir sekilde ya2ilmasi91 Ö2ellikle önemlidir. Öte taraftan Sovyet üyelerinin 1830 fermaninda ifade edildigi Ü2ere sebepsi2 yere a2ledilemeyecekleri kanunnameye girdi.92 Sovyet üyelerinin a2ledilemeyecek olmasi hükmü hiç süphesÍ2 Rusya 'nin Bâbiâli ne2dinde agirligini koymasinin bir sonucudur.93 Cünkü Bâbiâli'nin asil istedigi üyelerinin Istanbul tarafindan a2ledilebilecegi bir hükmü kanunnameye koymakti. Fakat yukanda da ifade edildigi Ü2ere 1830 fermanin açik hükmü buna engeldi.
Bütün bunlara ragmen Bâbiâli'yi kesinlikle ka2ananlar tarafina ya2mak gerekir. Imparatorlugun 1830'lar sonuna dogru içinde bulundugu çok na2ik duruma ragmen Osmanli devieti bu anayasa tartismalarindan kendisi için a2ami faydayi saglamayi basarmistir. Her seyden once U2un bir müddetten beri agirliginin sembolik bir dÜ2eye indigi Sirbistan'da yeniden bir siyasi aktör olma vasfini ka2anmistir. Sadece "anayasanin" bir kanunname formunda nesredilmesi dahi bunun güclü bir delili olmaya yeter. Zaten kanunnamenin Sirplarca "Turk Anayasasi" olarak adlandinlmasi da yine bu vasfin bir tur tescili olarak degerlendirilmelidir. Vasa Çubriloviç, bu anayasa ile birlikte Bâbiâli'nin Sirbistan'in iç islerine kansma hakkini elde ettigini ve kendisinin vassali olan kne2Ük Ü2erinde çok önemli bir nüfÜ2a sahip oldugunu ya2ar.94
Meselenin Istanbul safhasinda Rusya ve Ingiltere kadar etkin olmamissa da nihayetinde kendi çikarlanna muvafik bir sonuç ortaya çiktigi için ka2ananlar tarafina Avusturya'yi da eklemek icap eder.
Son olarak bu kanunnamenin ka2anani hiç süphesiz Sirplar olmustur. Her ne kadar çagdas yönetimin kurulmasi ve demokrasiye geçis açisindan Sovyet'ten çok daha mühim oían Skupstina kanunnamede yer almamis ve Milos'un despotik iktidan demokratik degil oligarsik bir yapi tarafindan sinirlanmis olsa da 19. Yüzyilin ortasinda yazili kanuna dayali yönetim sistemine geçis Sirplann bu alandaki tarihi birikimine çok ciddi katki yapmistir. 95 Bu baglamda angaryanin hukuken de olsa kaldinlmasi,96 can, mal, îrz ve dini inanisin garanti altina alinmasi, yargilama yapilmaksizin hiçbir cezanin verilememesi,97 verilen hükme bir üst mahkemede temyiz hakki, miisaderenin yasaklanmasi ve cezanin sahsiligi prensibinin konulmasi,98 gibi önemli hususlar zikredilebilir.
Kaybedenlere gelince, kendisinin ve neslinin bas knezligi kanunnamede yer alsa da iktidan fiilen Sovyet'le paylasacak olmasi 1815'ten beri ülkede iktidan sinirsiz bir sekilde kullanan Knez Milos'a agir bir darbe olmustur. Nitekim Knez Milos çikan kanunname kendi çikarlanna uymadigi için bir sekilde halki tahrik edip kanunnameyi iptal yolunu denemis fakat kanunname staresinanin arzusunu büyük oranda karsiladigi için bunda muvaffak olamamistir. " Milos, Bâbiâli nezdinde kanunnameyi degistirmeyi ve bu amaçla Istanbul'a gitmeyi de düsünmüs ama bu düsüncesini kuweden fiile geçirmemistir.100 Kisa bir süre sonra da (13 Haziran 1839) oglu Milan lehine ülkenin yönetiminden çekilmek zorunda kalmistir. Milan Temmuz'da ölünce yerine Milos'un kücük oglu Mihail geçmis ama onun idaresi de 1842'de sona ermistir. Bu tarihten sonra 1858'e kadar Obrenoviçler hanedaninin yönetimine Sirbistan'da uzun bir ara verilecek ve staresinanin önderliginde Anayasa Savunuculan Rejimi (1842-1858) kurulacaktir.
Ingiltere Sirbistan'daki anayasa meselesini lokal ve ikincil önemi haÌ2 bir mésele olarak görmüstür. Nitekim Lord Palmerston ingiltere'nin sadece Sirbistan hesabina Rusya'yla bir savasa giremeyecegini açikça ifade etmistir. Milos'un yaninda duran Ingiltere umdugunu bulamadigi gibi Sirbistan politikasi Rusya'yi harekete geçirmis ve Rusya'nin Sirbistan'daki nüfuzunu konsolide etmesine yol açmistir. ingiltere'nin Hodges vasitasiyla Sirbistan'in iç islerine kansmasi ve Kne2Ì desteklemesi Sirbistan'da ingiltere'nin halkin Ö2gürlüklerine karsi bir güc oldugu imajini dogurmustur. Metternich'in de ingiltere'nin Viyana'daki maslahatgüzanyla yaptigi bir görüsmede ifade ettigi Ü2ere güclü liberal bir gelenege sahip ingiltere'nin Milos'un despotik idaresini desteklemesi büyük bir çeliski olmustur. 101
1 Andlasma'nin Vili. Maddesinde geçen ve özerklige temei olan kisim su sekildedk ".. .[Osmanli] mustâhfiz 'askeri tarafindan hukük-i ra'iyyete menâfi Sirp milleti 'aleyhine bk vechle zecr ve te'addi vukü' bulmamak icün Devlet-i 'Aliyye nfken ve sefakaten bu bâbda lâzim oían esbâb-i emn ü istirnâletlerini ve gerek Devlet-i 'Aliyye'nin ba'zi Cezâyir-i Bahr-i Sefîd ve mevâki'-i sâ'irede olan re'âyâsinin nâ'il oldugu fevâ'id misillii millet-i mezkùreye dahi musâ'ade ve âsâr-i sefikâne-î 'aliyyesine mazhar olmalanna miisâ'afe birle onlara kiyasen umûr-i dâhiHyyelerinin kendi taraflarindan idâresi ve vergilerinin ber-vech-i maktù' lede't-tahsîs kendilerinin kabz ve teslîmi misillü millet-i mezkûrenin taraf-i Devlet-i 'Aliyye'den olacak istid'alarini Devlet-i 'Aliyye Sirp milleti ile tanzîm eyleye." Mahmud Mesud Pasa (haz), Muâhedât Mecmûasi, IV. Glt, Tipkibasim, Ankara, TTK, 2008, s. 53-54; Nihat Erim, Devlederarasi Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, I, Ankara, TKK, 1953, s. 252.
2 Akkerman Andlaçmasi'nm V. Maddesinde geçen pekistirici hüküm su sekildedk "Devlet-i Aliyye gerek niyyât-i dostânesinin ve gerek Bükres Ahidnârnesi surûtunun tamamen ve kâmilen icrâsina kemâl-i itinâ ve dikkatinin 'alâîm-i celîlesini Rusya devienne izhâr ve isbât içûn mâtakaddamdan berii Devlet-i Aliyye'nin cizye-guzâr re'âyâsi olup, herhâlde mazhar-i âsâr-i sefkat ve semâhat-i seniyye olmasi sezâdar görülen Sirp milleüne dâ'ir Bükres Ahidnâmesi'nin sekizinci maddesinde mesrùh cem'i-i mevâsiki bilâ-telûr icrâ ve ifâ edecegine binâ'en,. . ." Mahmud Mesud Pasa, age., s. 60-61; Erim, age., s. 265.
3 Edirne Andlasmasi'nin VI. maddesinde aynlacak nahiyeler meselesi su sekilde geçmektedk "Akkerman Ahidnâmesi'nin in'ikâdindan berii vukû'a gelen ahvâl cihetiyle mu'âhede-i mezkûrenin besinci mâddesine mülhak olup Sirpkya dâ'ir olan sened-i münferidde münderic olan olan surûtun derhâl icrâsina taraf-i Devlet-i 'Aliyye'den tesebbüs olunamadigindan surût-i mezkûrenin bila-teliìr ve kemâl-i i'tinâ ve dikkat ile icrâsini ve Sirp memleketinden münfek olmus olan alü 'aded nâhiyenin derhâl reddine mûbâdereti resmen ve 'aleñen ta'ahhüd eder. . ." Mahmud Mesud Pasa, age., s. 74; Erim, age., s. 282. Nahiyeler meselesi hakkinda bkz. Selim Aslantas, "The Russian Influence on the Ottoman Empire in the Context of the Expansion of Serbian Autonomy According to the Ottoman Archival Documents (1829-1833)", Power and Influence in South-Eastern Europe 16-19th Century, Ed. M. Baramova, P. Mitev, I. Parvev, V. Racheva, Münster, LIT Verlag, s. 361-366.
4 Bu ferman knezligin tesekkülü açisindan en önemli vesikalar arasindadir, Sirp literatüründe Ikinci Hatt-i Serif olarak da bilinir. Fermanin sureti için bkz. Basbakankk Osmank Arsivi (bundan sonra BOA) Y.E.E. No: 41 /139 (Evâhir-i R 1246 / 8-18 Ekim 1830); Ferman Belgradi Rasid tarafindan da nesredilmistir. Bkz: Belgradi Rasid, Vaka-i Hayremüma (1802-1849), Haz. Nurbanu Duran, Istanbul Üniversitesi, Basilmamis Yüksek Lisans Tezi, 2011, s. 244-247.
5 Knez Milos'un zenginlesmesi ve zamanla ülkenin tek hâkimi haline gelmesi ilginç bir arka plana sahiptir: Milos, evinde mütevazi yasamaktaydi. Cimri bir kisikgi vardi. 1815'ten sonra Osmank devleti adina halktan topladigi vergilerin bir kismini kendine saklamaktaydi. îskeleleri, gümrükleri vb gelir getiren yerleri tasarruf ediyor buralardan büyük gelirler sagkyordu. Burilarla tatmin olmadigi için aynca ülkenin en verirnli arazilerini kendine ayirmaktaydi. Çok sayida degirmen ve sair mülkü vardi. Tuz ve hayvan ticaretinde de tekel kurmustu. Serbest ticaretin her sekilde önünü kesmekteydi. Serbest ticaret yapanlar mutlaka onun ortagiydi. Vasa Çubriloviç, bütün burilar göze alindiginda Milos'un 19. Yüzyilin ilk yansinda Avrupa'nin en zengin isimlerinden biri olmasina sasmamak gerektigini yazmaktadir: Bkz. Istorija politicke Misli u Srbiji, Belgrad, Prosveta, 1958, s. 136-137. Milos'un ekonomiyi nasil tek basina eline aldigi konusunda aynca bkz. Leopold von Ranke, The History of Servia and Servian Revolution with a Sketch of the Insurrection in Bosnia, Çev. A. Kerr, Londra, Henry G. Bohn, 1853, s. 251.
6 Bu muhalefet Anayasa Savunuculan (Ustavobranitelji) adiyla 19. Yüzyil Sirp siyasetinin en önemli odaklarindan biri olacaktir.
7 Slobodan Yovanoviç, "Nase ustavno Pitanje u ?G? Veku" Politicke i pravne Rasprave içinde, Belgrad, Geca Kon, 1908, s. 8. Staresina zenginligini, sipahi ve diger Osmank unsurlarindan kalan topraklari tasarruf ederek, köylüleri tasarruf ettikleri topraklardan sürüp buralan ele geçirerek ve özellikle Milos zamaninda büyük arüs gösteren köylülere kulluk yapürarak (angarya hizmeti) elde etmislerdir. Kullugu en genis oranda kullanan da bizzat Milos'un kendisi olmustur: Bkz. Dragoslav Yankcniç, Istorija Drzave i Prava Srbije XIX Veka, Belgrad, Naucna Knjiga, 1960, s. 55-56.
8 Yankoviç, Istorija Drzave i Prava Srbije ?G? Veka, s. 57.
9 Milo^'a muhalefetin sosyo-politik veçheleri ve Mileta'nin îhtilali için bkz. Ranke, age., s. 254258; Bartolomeo Kunibert, (Fransizca ilk bash 1855: Essai historique sur les révolutions et l'indépendance de la Serbie depuis 1804 jusgu'a 1850, Snpça tercüme 1901) Srpski Ustanak i Prva Vladavina Müosa Obrenovica (1804-1850), I. Oit, Çev. M. Vestiç, Belgrad, Prosveta, 1988, s. 361 vd; Nil Popov, Srbija i Rusija, I. Cilt, Belgrad, Drzavna Stamparija, 1870, s, 267 vd.; Yasa Prodanoviç, Istorija polidckih Stranka i Struja u Srbiji, Belgrad, Prosveta, 1947, s. 67-71; Çubriloviç, age., s. 139-143; Yankoviç, C) politickim Strankama u Srbiji XIX Veka, Belgrad, Prosveta, 1951, s. 80-82; Yankoviç, Istorija Drzave i Prava Srbije XIX Veka, s. 57-59; Rado? Lyusiç, Knezevina Srbija (1830-1839), Belgrad, SANU, 1986, s. 118 vd. Sretenski Ustav'in metni için bkz. Yasa Prodanoviç, Ustavni Razvitak i ustavne Borbe u Srbiju, Belgrad, Geca Kon, 1930, s. 44-60.
10 Kunibert'e göre bu anayasayi iptal ettirme fikri bizzat Avusturya'dan çikmisur. Kunibert, age., ?. Cüt, s. 20.
11 Bu andlasma Osmanli devietine özellikle yüksek meblagdaki savas ve ticaret tazminatlan sebebiyle mali acidan agir darbe vurmustur. Ayrinü için bkz. Selim Aslantas, "1829 Edirne Andlagmasi'ndaki Tazminadar Meselesi", Hacettepe Üniversitea Türkiyat Ara§ürmalan, Sayi 17, Güz 2012, s. 45-64.
12 Irina S. Dostyan, "? Voprosu ob anglo-russkom Sopernicestve ? Serbskom Knjazestve ? 30-e Gody XIX v." Sovetskoe Slavjanovedenie, 6 1966, s. 18-19. íki devlet arasindaki mücadele, 1830'lann sonuna dogru daha keskin hale gelmiftk: Bir nazar için bkz. Frederick S. Rodkey, "Conversations on Anglo-Russian Relations in 1838", The English Historical Review, Cut 50, Sayi 197, 1935, s. 120-123.
13 Dostyan, "K Voprosu...", s. 21. Aynca bkz. Barbara Jelavich, Russia's Balkan Entanglements, 1806-1914, Cambridge University Press, 2004, s. 98.
14 Rusya'nin bu mücadelesinde en yakin müttefikinin, milliyetçi- devrimci hareketleriti tehliliesini yakin bir sekilde hisseden ve bu anayasa meselesinde Rusya ve Osmanli devieti ile ayni bakis açisina sahip olan Avusturya oldugunu kaydetmek gerekir.
15 Dostyan, "K Voprosu. . .", s. 21.
16 Sovyertn hukuM-tarihi arka plani ve gelisimi hakkinda bkz. E. Imbro von Tkalac, Staatsrecht des Fürstenthums Serbien, Leipzig, Breitkopf und Haertel, 1858, s. 93 vd.
17 Ruslar bu anayasayi "Sirbistan ormaninda bir Fransiz fidani" olarak tanimlamislardi: Bkz. Yasa Prodanoviç, Ustavni Razvitak i ustavne Borbe u Srbiju, s. 44; Vladimir Stoyançeviç, Milos Obrenovic i Njegovo Doba, Belgrad, Prosveta, s. 283. Onu kaleme alan Dimitriye Davidoviç tarn bir Fransiz anayasasi muhibbi idi: Bkz. Yovanoviç, agm., s. 11.
18 Dostyan, "K Voprosu. . .", s. 21-22.
19 Kunibert, age., IL Cilt, s. 25 vd; Elodie, L. Mijatovics, The History of Modem Serbia, Londra, 1872, s. 114-115.
20 Konuyla ilgili Rus kaynaklanni detayli bir sekilde inceleyen Dostyan, bu kaynaklarda Rus memurlannin hiçbir sekilde "anayasa" (konstitutsiya ya da ustav) kavramim kullanmadiklanni sadece bir "reglament"ten bahsettiklerini ifade etmektedir: "K Voprosu. . .", s. 22.
21 Dostyan, "K Voprosu...", s. 22-23. Ayrica Yovanoviç, agm., s. 13;Lyu§iç, age., s. 156.
22 Stoyançeviç, age., 283. Kont Kiselyofun yapügi da bir anayasa degil idari mekanizmanin ve toprak düzeninin her bir prenslik için detayli bir fekiJde tespit edildigl bir regülasyondu: Detaylan için bkz. Ifor L. Evans, The Agrarian Revolution in Roumania, Cambridge, Cambridge University Pres s,l 924, s. 30 vd.; Barbara Jelavich, Russia and the Formation of the Romanian National State, 1821-1878, Cambridge University Press, 2004, s. 33 vd.
23 Bu seyahat bir imparatorluk baskentini görmesi, burada kendisine karsi gösterilen ilgi, kendi gücünün bir anlamda farkma varmasi, "büyük siyasetin" nasil yapildigma §ahit olmasi gibi hususlarla sahsen Milos'un iizerinde derin tesir yapmifttr. Milos'un Istanbul seyahatinin detaylan için bkz. Gavriloviç, Knez Milos Obrenovic, III, Belgrad, Davidovic, 1912, s. 521 vd Ayirca bkz. Kunibert, age., IL Cilt, s. 41 vd; Popov, age., s. 305 vd; Ahmed Lütfi Efendi, Vak'anüvis Ahmed Lûtfi Efendi Tarihi, V. Cilt, Yeni Yaziya Aktaran. Y. Demirel, Istanbul, YKY, 1999, s. 856-867.
24 Grugur Yakgiç-Dragoslav Stranyakoviç, Srbija od 1813 do 1858 Godine, Belgrad, Geca Kon, 1935, s. 61.
25 Yakgiç- Stranyakoviç, age., s. 62-63.
26 Yak§iç-Stranyakoviç, age., s. 72.
27 Mihanoviç ayni zamanda Hirvat edebiyatinin önemli bir ismidir.
28 î. S. Dostyan, "Serbskoe Knyazestvo", Medjunarodnie Otnogeniya na Balkanah 1830-1856 içinde Ed.V. N. Vinogradov, Moskova, Nauka, s. 136.19. Yüzyüda Sirbistan'da konsolosluklar hakkinda bkz. Coree Lopiçiç, 'Tregled konzularnih odnosa Srbije 1804-1918", Branic, Cilt 119, Sayi 1-2,2007, s. 183-202.
29 Ancak konsolosun Knez ile arasi basindan itibaren iyi olmamij ve Avusturya knez hakkinda §ikâyederde bulunmustur: Bkz. BOA HAT 46751 D (22 ? 1253 / 19 Mart 1838); HAT 44919 G (29 ? 1253 / 26 Mart 1836).
30 Dostyan, "Serbskoe Knyazestvo", s. 136-137; Haciç ve Lazareviç anayasa hazirlama i§ini yürüten komisyonda görev aldilar. Bunlar hazirladiklari bir raporda Fransizlar ve Sttplar birbirinden tamamen farkli halldar oldugundan Fransiz Anayasasi'nin Sirbistan'a uyamayacagini, Sirbistan'in kisa ve gelenek ve adederine dayali bir anayasaya ihtiyaci oldugunu yazdilar: Yovanoviç, agm., 72-73.
31 Dostyan, "Serbskoe Knyazestvo", s. 137.
32 Nil Popov, age., s. 316-317; Mijatovics, age., s. 121; Lyusiç, age., s. 157.
33 "Temelin" içerigi için bkz. Prodancniç, Ustavni Razvitak i ustavne Borbe u Srbiju, s. 66.
34 Skupstina hukuki-tarihi arka plani için bkz. Tkalac, age., , s. 104 vd.
35 Prodanoviç, Ustavni Razvitak i ustavne Borbe u Srbiju, s. 66-67; Mijatovics, age., s. 122-123. "Sirbistan'da hiç kimse anayasa nedir ve neye yarar bilmez" Lyusiç, age., s. 1 57.
36 Andlajmanin gjzli madde sinde Osmanli devletinin Rusya lehine Akdeniz Bogazi'ni kapatacagi ve herhangi bir sebeple hiçbir devletin savas gemisine açmayacagi hükmü yer alrnaktaydi: Bkz. Çinasi Altundag, Kavalali Mehmed AH Pa§a Isyani Misur Meselesi 1831-1841 I. Kisim, Ankara, ?G?, 1988, s. 152-153. ingiltere'nin andlasmaya tepkisi için bkz. R. L. BakerViscount Palmerston, 'Talmerston on the Treaty of Unklar Skelessi", The English Historical Review, Cüt 43, Sayi 169, 1928, s. 83-89; G. H. Bolsover, "Lord Ponsonby and the Eastern Question (1833-1839)", The Slavonic and East European Review, 13 /37, 1934, s. 101 vd.
37 Michael Gavrilovic "The Early Diplomatie Relations of Great Britain and Serbia I", The Slavonic Review, Cut 1, Sayi 1, Haziran 1922, s. 98.
38 Gavrilovic, agm, s. 99.
39 Gavrilovic, agm., s. 100.
40 Gavrilovic, agm., s. 101-102.
41 Spiridion Gopçeviç, Russland und Serbien 1804-1915 nach Urkunden der Geheimarchive von Petersburg und Paris und des Wiener Archivs, Münih, Hugo Schmidt Verlag, 1916, s. 174.
42 Gavrilovic, agm., s. 103. Ranke 'ye göre Ingiltere ve Fransa, Sirbistan gibi bir "barbar" memlekette güclü ve smirsiz bir yönetim otoritesinin vazgeçilmez olduguna inamyor ve bu sebeple Milos'u desteküyorlardi: Bkz. age., s. 264.
43 Gavrilovic, agm., s. 104.
44 BOA HAT 44901 (29 ? 1253 / 26 Mart 1838).
45 Vladimir Stoyençeviç'e göre knezin Hodges ile iliskisini gelistirmesi Rusya'nin Milos karsitügini daha da keskinle stiren bir unsur olmustur: age., s. 284. Dolgoruki'nin misyonundan Milos aslinda hiç memnun olmarmso. Hodges, Knezin bu memnuniyetsizligini ve de korkusunu tesldn için Rusya ile bir zorluk yasamasi durumunda ingiltere'nin yardimina güvenebileceginin teminaoni vermisti. Yaksiç- Stranyakoviç, age., s. 68; Gopçeviç, age., s. 174-175.
46 BOA HAT 44874 A (16 (28) Eylül 1837).
47 BOA HAT 44916 A (29 § 1253 / 28 Kasim 1837); Özkan, Milos'tan Milan'a Sirp Bagimsizkgi (1830-1878), Istanbul, IQ Kultur Sanat, 2011, s. 49-50. Belgrad Muhafizi Yusuf Pasa bu görevi sirasinda Milos tarafindan güya Dolgoruki'ye eger kendi menfaatine muvaûk bir kanunname yazilmasina yardimci olursa on bin Macar altini vaat ettigini ve fakat Dolgoruki'nin buna pek bir hiddetlenip Rusya'ya dönecegi surada kendisi için hazirlanan hediyeleri dahi kabul etmeden gittigini staresinadan aldigi istihbarata dayanarak yazmisûr. Ayni vesika. Dolgoruki'nin misyonu sirasinda Milos muteberan-i milletle "halisane musalaha edecegini ve derùn-i memleketde ittihadi vaz' eyleyecegini" de ilan etmistir: BOA HAT 44926 A (17 (29) Kasim 1837).
48 Bu senedin Hodges'in inisiyatifi ile mi yoksa ondan bagimsiz mi hazirlandigi konusu literatürde tarüsilan bir konudur: Popov age., s. 340), Prodanoviç (Ustavni Razvitak i ustavne Borbe u Srbiju, s. 69), Stoyançeviç age., s. 284), Yaksiç- Stranyakoviç age., s. 68) birinci görüsü, Lyusiç age., s. 158) ise ikinci görüsü due getirmistir. "Sirp milieu hakkmda yapilacak kânùna esâs olmak Ü2ere Rusyalu me'mûrun Miloj Bey'e ifade etmi| oldugu mevâd" ba§hkh bir Osmanli vesikasinda can mal giivenligi ve dokunulmazhgi, ticaret serbestisi gibi yukanda zikredilen hususlar tadat edilmektedk. BOA HAT 44926 ? (29 ? 1253 / 26 Mar 18138).
49 BOA HAT 44925 6 (2 ? 1253 / 30 Kasim 1837); Yaksiç- Stranyakoviç, age., s. 69.
50 Jelavich, Russia's Balkan Entanglements, 1806-1914, s. 103.
51 Dostyan, "Serbskoe Knyazestvo", s. 139.
52 BOA HAT 45051 (7 Ca 1253 / 9 Agustos 1837).
53 Stoyançeviç, age., s. 282. Rus konsolosu Vasçenko Milos'un ailesini (oglu Milan, kansi Lyubitsa ve kardesi Yevrem) kazanmak için çok çaba sarf etmis ve bunda da basarili olmustu: Bkz. Gopçeviç, age., s. 178.
54 BOA HAT 44929 ? (9 Ra 1253 / 13 Haziran 1837) ; Yakgiç- Stranyakoviç, age., s. 64; Stoyançeviç, age., s. 283.
55 Staregina Milog aleyhine Rusya nezdinde de bu tur çikâyet faaliyeti yürütmügtür.
56 BOA HAT 44925-î (29 ? 1253 / 26 Mart 1838); Özkan, age., s. 50.
57 BOA HAT 44925 J (29 ? 1253 / 26 Mart 1838).
58 BOA HAT 44929 G (8 C 1253 / 9 Eylül 1837). Stare?inadan bazilannin Yusuf Pa§a'ya kanun meselesini yoluna koymak için Osmanli devletinden bir memur gönderilmesini istediklerini burada kaydetmek gerekir: BOA HAT 45042 ? (23 Za 1253 / 18 Çubat 1838); 45042 L (23 Za 1253/ 18 §ubat 1838).
59 Bu bilgi tamamen dogru olmasina ragmen (Karsilasüriniz: Gavrilovic, agm., s. 104). Bâbiâli, îngiltere konsolosunun böyle bir vaatte bulunmu§ olacagina ihtimal vermemis ve bunu Rus konsolosunun talimattyla Rusya taraftadannin çikardigini dügünmüstür: Bkz. BOA HAT 44898 (29 ? 1254 / 15 Mart 1839). Hodges hiç olmazsa Belgrad varosunda Müslümanlann tahliyesine çalismisur: Bkz. BOA HAT 44899 ? (1 3 (25) Nisan 1 838) .
60 BOA HAT 44901 Ç (14 L 1253 / 11 Ocak 1838); Özkan, age., s. 49 ve 52. Yine konsolosun Knez Milos'u müstakil hükümet kurma konusunda kiskutmakta olduguna dair staresinanin ihbarlan için bkz. BOA HAT 45042 ? (23 Za 1253 / 18 Subat 1838); 44913 ? (24 ? 1253 / 21 Mart 1838). Bâbiâli'ye göre Konsolos Hodges'in ìngiltere tarafindan Sirbistan'a gönderilmesinin esas sebebi Sirplan Rusya'dan sogutmaktir. Hodges, staresinanin Rusya'ya yakinligini ve muhabbetini gördükten sonra Milos'a daha da yakinlasmak zorunda kalmis ve Knezi cezbetmek için bazi cazip sözler söylemistir. Milos da Sirbistan'da kendi pozisyonunu güclendirmek için Hodges'in sözlerini abartarak halka aktarmaktadir. ingiltere'nin Milos'u bagimsizlik davasina düsürmekten ve o yola çekmekten herhangi bir siyasi kazananin olmasi mümkün olmadigindan Belgrad muhafizina gelen ihbarlara ve havadislere fyukari zikredilen) dikkade yaklasmak gerekir. BOA HAT 44901 (29 ? 1253 / 26 Mart 1 838) .
61 Sunu not edelim ki Dolgoruki Sirbistan'i terk ettikten sonra Knez Milos'un emriyle anayasa için bir komisyon kurulmus bu komisyondan pek bir netice aknamamis ve daha sonra Subat 1838'de içinde Yevrem Obrenoviç, Prota Matiya Nenadoviç, Lazar Teodoroviç, Avram Petroniyeviç, Todor Herbez, Tsvetko Rayoviç, Yovan Haciç ve Vasiliye Lazareviç'in yer aldigi ba§ka bir büyük komisyon kurulmu§tu. Komisyonlar için bkz. Prodanoviç, Ustavni Razvitak i ustavne Borbe u Srbiju, s. 69 vd; Lyusiç, age., s. 160 vd.
62 Stevan K. Pavlowitch, "British Diplomacy and the Serbian Constitution of 1838" The Slavonic and East European Review, Cut 38, Sayi 90, 1959, s. 147. Bu mekânin Istanbul olarak belklenmesi Sirp tarihçi Vladimir Stoyançeviç'e göre Milos'un bir manevrasiydi. Stoyançeviç, yukarida ifade ettigimiz iizere muhalefetin gücünün gittikçe artmasi karsismda Knez Milos'un bir çikis yolu olarak Bâbiâli'den kendisinin ve muhalefetin temsilcileriyle birlikte -Rusya, Avusturya, ingiltere'yi devre disi birakarak- giindemdeki meseleleri ele alip nihayetinde bir anayasa ha2irlayacak yetkili bir memur göndermesini (eger olmaz ise i§in istanbul'da görülmesi) istemisti. Ona göre Milos bu sekilde eski mantigina geri dönmüs, bu meseleyi Rudarla cözmekten daha kolay bir sekilde Bâbiâli'yle cözebileceglni düsünmüstür. Kendinin IL Mahmud nezdindeki sahsi agirligina ve muhaliflerine layasen "Türklerle" görüsmelerinde güya ^ahsis Poliükasi" sebebiyle daha üstün pozisyona sahip olmasini güvenmisti. Ayrica ingiltere'nin Bâbiâli üzerindeki nüfuzunu kendi lehine kullanabilecegini düsünmüstür. Padisahin hatt-i serif ve beraünin muhatabi olmak hasebiyle daha avantajh durumda oldugunu hesap etmi§ti Stoyançeviç, age., s. 286-287. Meselenin Istanbul'da cözülmesi fikrinin Ponsoby'den çikogini öne süren görüsler vardir: Dostyan, "K Voprosu. . .", s. 27; Yaksiç-Stranyakoviç, age., s. 75.
63 BOA HAT 44916 ( 29 ? 1253 / 26 Mart 1838).
64 BOA HAT 44901 (29 ? 1253 / 26 Mart 1838).
65 Ayni vesika.
66 Ayni vesika. îki tarafi da himaye ediyor gibi görünüp bundan istìfade etme siyasetinin tahakkukunun yazisma suretiyle zor olacagim ve bu nedenle kanun meselesi için knezlerin Istanbul'a gönderilmesinin en uygun yol oldugunu Vidin Muhafizi Hüseyin Pasa da Hariciye Nezaretine yazmisür: BOA HAT 44913 C (23 ? 1253 / 20 Mart 1838).
67 BOA FIAT 44919 ? (9 M 1254 / 9 Nisan 1838).
68 BOA HAT 44898 ? (26 M 1254 / 21 Nisan 1838); Özkan, age., s. 54. Ktiez Petroniyeviç'ten Sirbistan'dan ayrilamadan önce kendisine sadik kalacagi konusunda yemin etmesini istemi|ti: Bkz. Lyusiç, age., s. 166.
69 BOA HAT 44899 A (29 ? 1254 / 15 Mart 1839).
70 Heyet 10.000 padisaha, 1.000 Hüsrev Pasa'ya, 1.000 Mustafa Resid Pa§a'ya, 500 Mehmed Ali'ye olmak iizere toplam 12.500 dukat hediye getirmifti. Mustafa Resid Pasa 8 Mayis 1838'de heyed kabulünde padi§ahin emri geregi paranin resmen ve aleñen hazineye teslim edilmesi talimatuu vermi§ ve talimata uygun olarak para hazineye teslim edilmistir: Bkz. Lyusiç, age., s. 167168.
71 Yaksiç-Stranyakoviç, age., s. 75.
72 BOA HAT 44898 (29 ? 1254 / 15 Mart 1839).
73 BOA HAT 44898 A (29 ? 1254 / 15 Mart 1839).
74 ??? HAT 44899 L (25 S 1254 / 20 Mayis 1838). Hodges Knez Milos'a kendisi istanbul'a varincaya kadar herhangi bir sekilde ise baslamamalan için heyete mektup yazdirmisor. BOA HAT 44899 ? (25 S 1254 / 20 Mayis 1838).
75 Gavrilovic, agm., ?, s. 335; Pavlowitch, agm. s. 150-151.
76 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanì, IV. Cilt, Haz. ?. Akbayar, Eski Yazidan Aktaran: S. A. Kahraman, Istanbul, Tarih Vakñ Yurt Yayinlari, 1996. s. 1272.
77 BOA Y.EE 41 /139 (Evâhir-i R 1246 / 8-18 Ekim 1830); Belgradi Ra§id, age., s. 244; 246.
78 Aslinda daha 10 Mayis 1838'te Lord Ponsoby ile Mustafa Resid Pasa arasinda yapilan bir mülakatta diger konular yaninda Sirbistan'in anayasa mésele si de gündeme gelmi§ bu baglamda Refid Paca Rusya'nm arzusunun aksine Bâbiâli'nin üyelerinin kayd-i hayat sarüyla tayin edildigl bir Sovyet'in kanunnamede yer almasindan yana olmadigini söylemisti: Bk2. Pavlowitch, agm., 148. Taslak içerigi haklíinda detayb bugi için bkz. Lyusiç, age., s. 174-176.
79 Rus hükümeü îstanbul'a Sirp heyetinin gidecegini ögrenir ögrenmez o surada Rusya'da oían Butenyefe hemen görev yerine dönmesi konusunda emir vermij ve elçi de hemen îstanbul'a dönmüstü: Kunibert, age., ?. Cilt, s. 215.
80 BOA HAT 44928 ? (29 ? 1253 / 26 Mart 1838); Aynca bkz. Gavrilovic, agm. ?, s.348349; Pavlowitch, agm. s. 157; Lyusiç, age., 177. Rus elçisinin Skupstina'nin kanunnamede yer almasini neden istedigi açik bir husus degUdir.
81 BOA HAT 44928 C (29 ? 1253 / 26 Mart 1838)
82 Gavrilovic, agm. Ill, s. 553; Yakgiç-Stranyakoviç, age., s. 76; Pavlowitch, agm., s. 160.
83 Teorik acidan böyle olmakla birlikte kanunname fiili acidan 1861 yilina kadar etMsini sürdürmü?, bu yilda Kne2 Mihail Obrenoviç yapügi kanuni dÜ2enlemelede 1838 Turk Anayasasi'mn temei normlarini degi§tirmi§tir: Bkz. Miodrag Radoyçeviç, "Ustav knezevine Srbije od 1838. Godine (Turski Ustav)" PoUticka Revija, Cilt 24, Sayi 2, 2010, s. 412.
84 Fermanin surederi için bkz. BOA Y.EE 41 / 144; Y.EE 32/ 8" müsveddesi için bkz. BOA HAT 44928 (29 ? 1253 / 26 Mart 1838). Ferman Belgradi Rasid tarafindan da nesredilmistir: Belgradi Rasid , age., s. 253-261.
85 Belgradi Rasid, age., s. 134.
86 BOA HAT 44911 (29 ? 1254 / 15 Mart 1839); HAT 44911 A (29 ? 1254 / 15 Mart 1839).
87 Belgradi Ra^id, age., s. 134.
88 BOA HAT 44886 A (14 (26) Kasim 1838); HAT 44886 ? (14 (26) Kasim 1838).
89 Kanunnamede bu husus su sekilde ifade edilmistir: "...Sirp millenne ihsân-i sâhânem oían kânûnnâme-yi humâyûnum mucibince millet-i mezbùrenin bas kneziligi sen ki [Milos Obrenoviç] mîr-i mumâileyhsin meshûd olan sadâkat ve istikämetine mükäfaten mukaddemâ yeddine i'tâ olunan berât-i 'âlisânimda münderic oldugu vechile bundan böyle zâûna ve familyana muhawel olarak. . ." BOA Y.EE 41 / 144; Belgradi Rasid, age., s. 253. .
90 Yaksiç-Stranyakoviç, age., s. 76-77.
91 ". . .Hiçbir nizâm vaz'i ve bir teklîf-i cedîdin tarhi meclîs-i §ûrâ-yi memleket tarafindan ewel emirde kabûl ve tasdîk olunmadikça icrâ kilinmamak..." BOA Y.EE 41 / 144; Belgradi Rafid, age., s. 254.
92 "... meclîs-i sûrâya duhûlleri câ'iz görülmek ve on yedi neferden 'ibâret â'zâsi meclîs-i sûrânin nezd-i Devlet-i 'Aliyyemde bir gùne cürüm ve kabahaderi ve kânûn ve kä'ide-yi memlekete muhâlif harekederi miitebeyyin olmadikça bilâ-mûcib 'azl ve tebdîl olunmamak...". BOA Y.EE 41 / 144; Belgradi Rasid, age., s. 255. Prodanoviç'e göre bu sekilde göre mudakiyeün yerini oligarsik düzen almisor: Prodanoviç, Istorija politickih Stranka i Struja u Srbiji, s. 87. Çubriloviç de age., s. 144) oligarsi degerlendirmesini yapar.
93 Peterburg'da çikan bir gazetede bu kanunname meselesinin Rus Elçisi Butenyef in inisiyatifi ile Sirp rnilletinin lehine cözüldügü ve bu kanunnamenin ayni zamanda îstanbul'da Rus diplomasinin nüfuzunun artmasina ve íngiliz diplomasinin nüfiizunun azalmasina bir kamt oldugu ifade edilmistir. BOA HAT 47373 ? (29 ? 1254 / 1 5 Mart 1 839).
94 Çubriloviç, age., s. 145.
95 Bu baglamdaki degerlendirmeler için Yovanoviç, agm., s.18-19; Dostyan, "Serbskoe Knyazestvo", s. 140. Türk Anayasasi Sirp tarihçi ve entelektüelleri tarafindan birbirinden farkk degerlendkmelere tabi tutulmujtur: Svetozar Markoviç, dahili hürriyete viirulmuj ölümcül bir darbe olarak degerlendirmigtir. Miodrag Yoviçiç ve Slobodan Yovanoviç, anayasanin Sirbistan'in vassal statüsünü pekijürdigini savunmu§lardir. Rado§ Lyusiç, anayasanin Milos'un mudak rejimini kirmak suretiyle Sirbistan'da áyasi hayaün demokratiklesmesine önemli rol oynadigini düsünmektedir. Mihailo Popoviç, anayasanin berrak olmayan yapisindan dolavi hem iç hem de dis siyaset baglaminda bir çatisma kaynagi oldugunu öne sürmüstür: Bkz. Radoyçeviç, agm., s. 422.
96 "...her bir angarya Sirpli mernleketinde memnû' olup ve bir Sirpkya angarya teklîfi câ'iz olmamak. . ." BOA Y.EE 41 / 144; Belgradi Rasid, age., s. 258
97 ". . .Sirp memleketinin sâye-yi 'adâlet-vâye-yi saltanat-i seniyyemde mustazill olan re'âyâsinm muhâfaza-yi nefs ve mal ve 'irz ve dîniyyeleri madûb-i kati'-yi sâhânem ve hiçbir ferdin hukük-i beldesinden bilâ-muhâkeme mahrûmiweti veyahud tekdîr ve rîhtesi hilàf-i nzà-yi pàdisâhànem olmadigina mebnî. . ." BOA Y.EE 41/144; Belgradi Rasid, age., s. 256.
98 "...hiçbir takdîrde musâdere kaziyyesi câ'iz görülmemek ve töhmet ve cünhasi içun evlâd ve akrabasi mes'ùl ve mu'âteb olmamak. . ." BOA Y.EE 41/144; Belgradi Rasid, age., s. 257.
99 BOA HAT 44903 ? (29 ? 1254 / 15 Mart 1893). Knez Milo?, Belgrad Muhafia Yusuf Pasa'ya bin kese karsiligi kanunnamenin hiç olmazsa Sirpça tercümesinin kendi arzusuna uygun sekilde yapilmasina izin vermesini teklif etmis, fakat Pasa böyle bir durumda Kanunname'nin sihhatinin bozulacagini ve bunun ileride Osmanli devietine sikmü yaratacagini söyleyerek bu teklifi ret etmijtir. Bkz. Belgradi Rasid, age., s. 134.
100 Yaksiç-Stranyakoviç, age., s.78. Rusya'ya gitmek ve Car Nikola nezdinde giri§imde bulunmak istedigi Sekunde görüs de vardir: Prodanoviç, Ustavni Razvitak i ustavne Borbe u Srbiju, s. 98.
101 Gavrüovic, agm., III, s. 558-560.
Kaynaklar
Ar§iv vesikalan
YayinUnmamis Kaynaklar
Hatt-i Hümayun Tasnifi: Vesika numaralan dipnotlarda gösterilmistir.
Yildiz Esas Evraki: 32 / 8; 41 /139; 41/144.
YayinUnmic Kaynaklar
MAHMUD MESUD PA$A (haz.) (2008) Muâhedât Mecmûasi, Cut IV, Tipkibasim, TTK, Ankara.
ERÎM Nihat (1953) Devletkrarasi Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, I, TKK, Ankara.
Tetkik eserler
AHMED LÜTFÍ EFENDÌ (1999) Vak'anüvis Ahmed Lütß Efendi Tarihi, Git V, Yeni Yaziya Aktaran, Y. Demirel, YKY, Istanbul.
ALTUNDAG ßinasi (1988) Kavalah Mehmed AH ?a?a ìsyam Mmr Meselesi 1831-1841 I. Kistm, TTK, Ankara.
ASLANTAß Selim (2012) 1829 Edime Andlasmasi'ndaki Tazminatlar Meselesi, Haceíepe Üniversitesi Türkiyaf Arajtirmalari, Sayi 1 7, s. 45-64.
ASLANTAß Selim (2013) The Russian Influence on the Ottoman Empire in the Context of the Expansion of Serbian Autonomy According to the Ottoman Archival Documents (1829-1833), Power and Influence in South-Eastern Europe 16-1 9th Century, Ed. M. Baramova, P. Mtev, I. Parvev, V. Racheva, Münster, LIT Verlag, s. 361-366.
BAKER R L. -Viscount Palmerston (1928) "Palmerston on the Treaty of Unkiar Skelessi", The English Historical Review, Cilt43, Sayi 169, s. 83-89
BELGRADI RAßlD (2011) Vaka-i Hajretnüma (1802-1849), Haz. Nurbanu Dogan, Istanbul Üniversitesi, Basilmamis Yüksek Lisans Tezi.
BOLSO VER G. H. (1934) Lord Ponsonby and the Eastern Question (1833-1839), The Slavonic and East European Review, Cilt 13, Sayi 37, s. 98-118.
ÇUBRÎLOVÎÇ Vasa (1958) Istori/a politiche Misli u Srbiß XIX Veka [19. Yüqnlda Sirbistan'da Siyasi Düsüncenin Taribi], Belgrad, Prosveta.
DOSTYAN Irina S. (1966) ? Voprosu ob anglo-russkom Sopernicestve ? Serbskom Knjazestve ? 30-e Gody XIX v, [19. Yüzyilin 301u Yillannda Sirp Knezligi'nde ingiliz-Rus Rekabeti Üzerine] Sovetskoe shvjanovedenie, Sayi 6, s. 17-30.
DOSTYAN Irina S. (1990) Serbskoe Knyazestvo [Sirp Knezligi], Medjunarodnie Otnoseniya na Balkanah 1830-1856 [Balkanlar'da Uluslararasi lliskiler 1830-1856] içinde Ed. V N. Vinogradov, Moskova, Nauka, s. 132-147.
EVANS Ifor L. (1924) The Agrarian Revolution in Roumania, Cambridge University Press, Cambridge.
GAVRILOVIÇ Mihail (1912) Kne^Milos Obrenovic, ??, Davidovic, Belgrad.
GAVRILOVIC Mchael (1922) The Early Diplomatie Relations of Great Britain and Serbia I, The S kvonic Review, Cilt 1, Sayi 1, s. 86-109.
GAVRILOVIC Mchael (1922) The Early Diplomatic Relations of Great Britain and Serbia II, The Slavonic Review, Cilt 1, Sayi 2, s. 333-351.
GAVRILOVIC Mchael (1923) The Early Diplomatic Relations of Great Britain and Serbia III, The Skvonic Renew, Cilt 1 , Sayi 3, s. 552-560.
GOPÇEVÎÇ Spiridion (1916) Russland und Serbien 1804-1915 nach Urkunden der Geheimarchive von Petersburg und Paris und des Wiener Archivs, Hugo Schmidt Verlag, Münih.
JELAVICH Barbara (2004) Russia and the Formation of the Romanian National State, 18211878, Cambridge University Press.
JELAVICH Barbara (2004) Russia's Balkan Entanglements, 1806-1914, Cambridge University Press.
KUNIBERT Bartolomeo (1988) (Fransizca ilk baski 1855: Essai historique sur les révolutions et l'indépendance de k Serbie depuis 1804jusgu'a 1850, Sirpça tercume 1901) Srpski Ustanak i Prva Vkdavina Milosa Obrenovica (1804-1850), Cilt ?-?, Çev. M. Vestiç, Prosveta, Belgrad.
LOPÎÇÎÇ Coree (2007) Pregled konzularnih Odnosa Srbije 1804-1918 [Sirbistan'in Konsolosluk îliskilerine Bakis 1804-1918], Branic, Cilt 119, Sayi 1-2, s. 183-202.
LYUSÎÇ Rados (1986) Kne^evina Srbija (1830-1 8 3 9) [Sirp Kne^ligi (1830-1839)], SANU, Belgrad.
MEHMED SÜREYYA (1996) Sicill-i Osmam, Cüt IV, Haz, ?. Akbayar, Eski Yazidan Aktaran. S. A. Kahraman, Tarih Vakfi Yurt Yayinlan, Istanbul.
MIJATOVICS Elodie L. (1872) The History of Modern Serbia, Londra.
ÖZKAN Ayse (2011) Milos'tan Mikn'a Sirp Bagimsi^ligi (1830-1878), IQ Kultur Sanat, Istanbul.
PAVLO WITCH Stevan K. (1959) British Diplomacy and the Serbian Constitution of 1838, The Skvonic and East European Review, Cilt 38, Sayi 90, s. 146-165.
POPOV Nil (1870) Srbija i Rusija [Sirbistan ve Rusya], Cilt I, Drzavna Stamparija, Belgrad.
PRODANOViÇ Yasa (1930) Il staimi Ra^vitak i ustavne Borbe u Srb/jn ÍS/rbistan'da Anayasal Gelisme veAnayasa Mücadeleleri], Geca Kon, Belgrad.
PRODANOVIÇ Yasa (1947) Istorija politickih Stranka i S truja u Srbiji iSirbistan'da Siyasi Partiler veAkimknn Tarihi], Prosveta, Belgrad.
RADOYÇEVÎÇ Miodrag (2010) Ustav knezevine Srbije od 1838. Godine (Turski Ustav) [1838 Sirp Knezligi Anayasasi (Türk Anayasasi)], Politicka Revija, Cilt 24, Sayi 2, s. 411-426
RANKE Leopold von (1853) The History of Servia and Servian Revolution with a Sketch of the Insurrection in Bosnia, Çev. A. Kerr, Henry G. Bohn, Londra.
RODKEY Frederick S. (1935) Conversations on Anglo-Russian Relations in 1838, The English Historical Review, Git 50, Sayi 197, s. 120-123.
STOYANÇEVÎÇ Vladimir (1966) Milos Obrenovic i Njegovo Doha [Milos Obrenoviç ve Zamam], Prosveta, Belgrad.
TKALAC, E. Imbro von (1858) Staatsrecht des Türstenthums Serbien, Breitkopf und Haertel, Leipzig.
YAKSIÇ Grugur -Dragoslav Stranyakoviç (1935) Srbija od 1813 do 1858 Godine [1813'ten 1858 'e Sirbistan], Geca Kon, Belgrad.
YANKOVÎÇ Dragoslav (1951) O politickim Strankama u Srbiji XIX Veka [19. Yü^yilda Sirbistan 'da Siyasi Partiler Uterine], Prosveta, Belgrad.
YANKOVÎÇ Dragoslav (1960) Istorija Drfyve i Prava Srbije XIX Veka [19. Yüqiil Sirbistan 'da Devlet ve Hukuk Tarihi], Naucna Knjiga, Belgrad.
YO VANO VÎÇ Slobodan (1908) Nase ustavno Pitanje u XIX Veku [19. Yüzyilda Anayasa Meselemiz] Politicke i pravne Rasprave[Siyaset ve Hukuk ?aG??^a^]?????&, Belgrad, Geca Kon, s. 1-69.
Selim ASLANTAS
Hacettepe Universités!
Selim ASLANTA§, Yrd.Doç.Dr., Hacettepe Ü Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Ankara. E-Posta: [email protected]
You have requested "on-the-fly" machine translation of selected content from our databases. This functionality is provided solely for your convenience and is in no way intended to replace human translation. Show full disclaimer
Neither ProQuest nor its licensors make any representations or warranties with respect to the translations. The translations are automatically generated "AS IS" and "AS AVAILABLE" and are not retained in our systems. PROQUEST AND ITS LICENSORS SPECIFICALLY DISCLAIM ANY AND ALL EXPRESS OR IMPLIED WARRANTIES, INCLUDING WITHOUT LIMITATION, ANY WARRANTIES FOR AVAILABILITY, ACCURACY, TIMELINESS, COMPLETENESS, NON-INFRINGMENT, MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR A PARTICULAR PURPOSE. Your use of the translations is subject to all use restrictions contained in your Electronic Products License Agreement and by using the translation functionality you agree to forgo any and all claims against ProQuest or its licensors for your use of the translation functionality and any output derived there from. Hide full disclaimer
Copyright Hacettepe University, Ataturk Institute for Modern Turkish History Spring 2013
Abstract
The political struggle that began as "an issue of constitution" between Prince Milosh Obrenovich and the chiefs (staresina) in the Serbian Principality has become one of the most important international issues around 1835 in the Balkans. In this struggle, England gave support to a solution in which the Prince would not lose his power, while Russia and the Ottoman Empire insisted to establish an administration in which the power of prince should be limited by Soviet, a kind of Senate, in the principality. Finally, in accordance with the Russia's and the Ottoman Empire's demands, the kanunname, which is called Turski Ustav (Turkish Constitution) by the Serbs, was promulgated by Mahmud II in the December of 1838. This kanunname remained as the main judicial and administrative document of the Serbian Principality until 1869. In this article, the international dimension of this struggle, the policy of the Great Powers and the Ottoman Empire on this issue have been examined by using the Ottoman archival sources and the related literatures. [PUBLICATION ABSTRACT]
You have requested "on-the-fly" machine translation of selected content from our databases. This functionality is provided solely for your convenience and is in no way intended to replace human translation. Show full disclaimer
Neither ProQuest nor its licensors make any representations or warranties with respect to the translations. The translations are automatically generated "AS IS" and "AS AVAILABLE" and are not retained in our systems. PROQUEST AND ITS LICENSORS SPECIFICALLY DISCLAIM ANY AND ALL EXPRESS OR IMPLIED WARRANTIES, INCLUDING WITHOUT LIMITATION, ANY WARRANTIES FOR AVAILABILITY, ACCURACY, TIMELINESS, COMPLETENESS, NON-INFRINGMENT, MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR A PARTICULAR PURPOSE. Your use of the translations is subject to all use restrictions contained in your Electronic Products License Agreement and by using the translation functionality you agree to forgo any and all claims against ProQuest or its licensors for your use of the translation functionality and any output derived there from. Hide full disclaimer