Orhan Pamuk’un Hafızasında Bir Melankoli Kaynağı: İstanbul

Abstract

Bu makale Orhan Pamuk’un İstanbul Hatıralar ve Şehir başlıklı romanındaki melankolik İstanbul imgesinin yazarın hafızasındaki yansımalarını incelemiştir. Yazara göre İstanbul’dan başka çok az şehir bu imgenin yaratığı derin melankoli duygusuna aynı ölçüde eşlik eden mutluluğa sahiptir. Makale romandaki melankoli yüklü İstanbul imgesini yaratırken yazara ilham veren kaynakları araştırmıştır. Görülüyor ki yazarın romanda da minnettarlığını sıkça ifade ettiği başlıca dört yazar Pamuk’un hafızasında yer eden İstanbul hatıralarını biçimlendirmiştir. Bu yazarlardan ilk ikisi Yahya Kemal Beyatlı ve Ahmet Hamdi Tanpınar’dır ve her ikisi de Fransız yazarlar Gerard de Nerval ve Theophile Gautier’in İstanbul izlenimlerinden etkilenmişlerdir. Özellikle Gautier’in Constantinople başlıklı gezi yazıları Yahya Kemal ve Tanpınar’ı derinden etkilemiş ve bu yazarların İstanbullular için farklı ve yerli bir İstanbul imgesi yaratmalarını sağlamıştır. Bu şehir imgesini farklı ve özgün kılan, güzel olanla, biçimsiz, sefil ve acınası olanın bir araya gelerek oluşturduğu melankoli duygusunun, çökmüş bir imparatorluğun kalıntıları üzerinde yükselerek şehre hâkim olmasıdır. Romanda esinlendiği yazarların adımlarını takip eden Pamuk bir yandan da yirminci yüzyıl İstanbul’unda meydana gelen kültürel, sosyal, siyasi ve çevresel değişimlerle iç içe geçen kendi çocukluk ve ilk gençlik dönemlerini hikâye etmiştir. Makalenin kuramsal çerçevesini Freud, Kristeva ve Peter Schwenger gibi yazarların görüşleri oluşturmuştur.

Alternate abstract:

The focus of the article is the construction of the city image in Orhan Pamuk’s memory. The essence of the image of İstanbul in İstanbul Memories and the City appears to be a profound sense of melancholy, which gives way to an equally deep sense of happiness that, Pamuk opines, few other cities could possess. The article then investigates Pamuk’s sources of inspiration in creating İstanbul’s image which is loaded with melancholy. It is obvious that Pamuk’s memories concerning İstanbul have been mainly-but not exclusively- shaped by four poets\writers to whom the author sincerely expresses his gratitude in the work. The first two are the Turkish authors, Yahya Kemal Beyatlı and Ahmet Hamdi Tanpınar, who themselves had been influenced by the other two, Gerard de Nerval and Theophile Gautier. Gautier’s travel writings, which he later published under the title of Constantinople had a considerable impact on Yahya Kemal Beyatlı and Ahmet Hamdi Tanpınar, both of whom developed a different and indigenous İstanbul image for its inhabitants. What makes this city image different and original is the combination of the beautiful with the bizarre, the miserable and the sordid which brings about a sense of prevailing melancholy rising over the ruins of a collapsed empire. While following the footsteps of his literary predecessors, Pamuk also renders an early autobiography which is interwoven into the cultural, socio-political, and environmental, changes that took place in Istanbul in the twentieth century. The theoretical framework of the article is based on the views of Freud, Kristeva, and Peter Schwenger.