Content area
Full Text
ZARYS TRESCI
Nizina Zachodniosyberyjska (2 745 tys. kmasup 2a) ograniczona jest przez rzeke Jenisej, gó ry Attaj i Ural oraz Morze Karskie. W ciagu ostatnich 12 000 lat powierzchnie 760 tys. kmasup 2a pokryly torfowiska. Pierwsze ich badania rozpoczely sie w koncu XIX w. i nasilily w latach 20. i 30. XX w. Po II wojnie badania torfowisk prowadzila Akademia Nauk, uniwersytety i instytuty resortowe. Krajobrazy torfowisk uzaleznione sa od stref klimatyczno-roslinnych. W tundrze rozwijaja sie arktyczne mineralne torfowiska turzycowe. W lasotundrze wystepuja plaskie torfowiska paisa do 1 m wysokosci, a w pó lnocnej tajdze wysokie paisa do 11 m. Centralna czsc niziny jest zajeta przez torfowiska wysokie. W nastepnej strefie torfowiska wysokie przeplataja sie z torfowiskami przejsciowymi i niskimi. Wystepuje tu najwieksze torfowisko swiata-Wasiuganskie, o powierzchni 5, 3 min ha. Czesc potudniowa Niziny zajmuje strefa trzcinowych, turzycowych i zasolonych torfowisk.
Slowa kluczowe: Nizina Zachodniosyberyjska, torfowiska, historia badan, strefy torfowe, wiek torfowisk
WSTeP
Nizina Zachodniosyberyjska (2 745 tys. km2), jedna z najwiekszych nizin na kuli ziemskiej, ma wyraznie zarysowane granice naturalne. Od zachodu ograniczaja wschodnie przedgó rza Uralu, od wschodu Jenisej i podnoszacy sie stopieñ Wyzyny Srodkowosyberyjskiej, od pó inocy morze Karskie, od poiudnia Wyzyna Turgajska, Pogó rze Kazachskie i Altaj. z pó inocy na poiudnie rozciaga sie ona na 2300 km (50° 30' - 73° 30' Ν), z zachodu na wschó d, w szerszej, poiudniowej czesci, na 1900 km. Pod wzgledem hipsometrycznym Nizina jest lekko wklesla misa, gdyz obniza sie w srodkowej partii do 80-120 m n.p.m., na peryferiach podnosi do 200-300 m n.p.m. Ró wninnosc, wielka ilosc jezior i zaglebieri, wybitna strefowosc (tundra, tajga, lasostep, step), bardzo niewielkie spadki rzek oraz przewaga opadó w nad parowaniem sprzyjaly zabagnieniu Niziny. Rozwinal sie tu najwiekszy basen torfowy swiata (rys. 1), na któ rym torfowiska pokrywaja 76 min ha, w tym 32 min ha o torfie glebszym niz 0, 7 m (Markov i in. 1996). Regionalna i lokalna zmiennosc srodowiska przyrodniczego Niziny Zachodniosyberyjskiej byla powodem ró znicowania sie torfowisk. Na pó inocy wpiywala na nie zmarzlina, w srodkowej czesci przewaga opadó w nad parowaniem, a na poiudniu rzezba.
Celem artykulu jest pokazanie, jakie czynniki powodowaiy powstawanie i ró znicowanie krajobrazowe najwiekszego zaglebia torfowego swiata, któ re moze stac sie w geologicznie odleglej przyszlosci wielkim zaglebiem...