Mimar Dergisi'nin Arkitekt Dergisi'ne Evrilmesi Sürecinin (1931-1934) İçerik Analizi

Abstract

Mimarlık, insan yaşamını konu olan disiplinler arası bir olgudur. İnsanın gelişimiyle birlikte şekillenen mimarlık sadece pratik anlamda deǧil teorik anlamda da kendini göstermektedir. Ülkemizde teorik anlamda birçok çalışma yapılmaktadır. Bu çalışmaların paylaşıldıǧı birbirinden farklı dergiler bulunmaktadır. Mimar Dergisi Cumhuriyet Dönemi'nde Türkiye'nin alanında ilk dergisidir. Bu sebeple bu derginin tanınması, mimarlık okumalarında önemli bir hal almaktadır. Ancak dergi adını kısa süreli koruyabilmiştir. Mimaradıyla kurulan dergi harf devrimiyle birlikte Arkitekt olarak yayın hayatını sürdürmüştür. Bu çalışmada; Cumhuriyet dönemindeki Mimar Dergisi'nin adını deǧiştirmeden önceki süreçte ele aldıǧı konuları incelemek ve derginin genel profilini saptamak temel amaçtır. Çalışma kapsamında derginin adı deǧişmeden önceki süreç olan 1931-1934 yıllarındaki sayılar incelenmiştir. İnceleme yöntemi olarak, bibliyometrik analizden yararlanılmıştır. Bu inceleme kapsamında 509 makale (çalışma) yer almaktadır.

Alternate abstract:

Architecture is an interdisciplinary phenomenon that is the subject of human life. Architecture shaped with the development of human beings manifests itself not only in practical terms but also in theoretical terms. There are many theoretical studies in our country. There are different journals where these studies are shared. Journal of Architect is the first magazine in the Republican Period of Turkey. For this reason, recognition of this journal becomes important in architecture readings. However, the journal was able to preserve its name for a short time. The journal, founded under the name of Architect, continued its publishing life as Arkitekt with the letter revolution. In this study; The main purpose is to examine the issues addressed by the Journal of Architect in the Republican period before changing its name and to determine the general profile of the journal. Within the scope of the study, the issues between 1931-1934, which is the period before the name of the journal was changed, were examined. As the method of investigation, bibliometric analysis was used. There are 509 articles (studies) within the scope of this review.

Headnote

Özet

Mimarlık, insan yaşamını konu olan disiplinler arası bir olgudur. İnsanın gelişimiyle birlikte şekillenen mimarlık sadece pratik anlamda deǧil teorik anlamda da kendini göstermektedir. Ülkemizde teorik anlamda birçok çalışma yapılmaktadır. Bu çalışmaların paylaşıldıǧı birbirinden farklı dergiler bulunmaktadır. Mimar Dergisi Cumhuriyet Dönemi'nde Türkiye'nin alanında ilk dergisidir. Bu sebeple bu derginin tanınması, mimarlık okumalarında önemli bir hal almaktadır. Ancak dergi adını kısa süreli koruyabilmiştir. Mimaradıyla kurulan dergi harf devrimiyle birlikte Arkitekt olarak yayın hayatını sürdürmüştür. Bu çalışmada; Cumhuriyet dönemindeki Mimar Dergisi'nin adını deǧiştirmeden önceki süreçte ele aldıǧı konuları incelemek ve derginin genel profilini saptamak temel amaçtır. Çalışma kapsamında derginin adı deǧişmeden önceki süreç olan 1931-1934 yıllarındaki sayılar incelenmiştir. İnceleme yöntemi olarak, bibliyometrik analizden yararlanılmıştır. Bu inceleme kapsamında 509 makale (çalışma) yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler: Zeki Sayar, mimarlık, mimarlık tarihi, mimarlık dergileri, Mimar/Arkitekt Dergisi

Makale Türü: Araştırma

Abstract

Architecture is an interdisciplinary phenomenon that is the subject of human life. Architecture shaped with the development of human beings manifests itself not only in practical terms but also in theoretical terms. There are many theoretical studies in our country. There are different journals where these studies are shared. Journal of Architect is the first magazine in the Republican Period of Turkey. For this reason, recognition of this journal becomes important in architecture readings. However, the journal was able to preserve its name for a short time. The journal, founded under the name of Architect, continued its publishing life as Arkitekt with the letter revolution. In this study; The main purpose is to examine the issues addressed by the Journal of Architect in the Republican period before changing its name and to determine the general profile of the journal. Within the scope of the study, the issues between 1931-1934, which is the period before the name of the journal was changed, were examined. As the method of investigation, bibliometric analysis was used. There are 509 articles (studies) within the scope of this review.

Keywords: Zeki Sayar, architecture, architectural history, architecture journals, Mimar / Journal of Arkitekt

Paper Type: Research

1.Giriş

Yaşam birikmişlikler üzerine kuruludur ve her yaşanan da geçmişte kalmaktadır. Geçmişte yaşanan her olay tarih kapsamında ele alınabilir. Tarihsel konular incelendiǧinde merkezinde hep insanın, odak noktası olduǧu görülmektedir. İnsanın yaşadıkları, deneyimledikleri zaman içerisinde gerçekleşir. Geçmişte kalanlar ise tarih olarak düşünülebilir. Ancak her geçmiş sadece tarih olarak nitelendirilmez. İnsanların yaşadıkları anılar da geçmişini oluşturmaktadır. Anıları ispatlamak için fiziksel bireye ihtiyaç duyulmamaktadır. Anıyı birlikte yaşayan insanlar bu anıyı daha çok dile getirebilirler; ancak bu insanlar olmadıǧında da anılar hatırlanabilir. Bu duruma kolektif hafıza denilmektedir (Halbwachs, 2017, s. 11,22). Tarih ile kolektif hafıza birbirine benzemektedir. İkisi arasındaki temel fark, tarihin deǧişimleri, kolektif hafızanın benzerlikleri dile getirmesidir (Halbwachs, 2017, s. 84-85). Bu sebeple tarihi süreç içerisinde insanların birlikte oluşturdukları yaşanmışlıǧın kolektif hafızayı meydana getirdiǧini söylemek mümkündür. Toplum içerisinde yaşayan insanlar ister istemez sürekli bir temas halindedir. Bu temasın sonucunda da kolektif hafızanın oluşması kaçınılmazdır.

Uǧur Tanyeli'nin genel bir yaklaşımını aktaran Atasoy, genel olarak toplumsal tarih diye bir alan olduǧundan bahseder. Bu alan içerisindeki mimarlık olguları da mimarlık tarihini meydana getirir. Ancak her ikisininde nerede başladıǧının ve nerede bittiǧinin söylenmesini problemli bulur (Atasoy, 2012). Bu ifadelerden anlaşılacaǧı üzere, mimarlıǧın her zaman insanla temas halinde olduǧu; bu sebeple de merkezinde insan olan tarihin mimarlıkla yakından ilişkili olduǧu söylenmektedir. Mimarlık tarihi düşünülmeden mimarlıǧın düşünülemeyeceǧi dile getirilmiştir. Çünkü mimarlık nesnesi, mimarlık tarihiyle var olur. Mimarlık tarihi her şeyden önce dünyanın bir yerinden oluşturulan perspektif olarak ifade edilmektedir. Mimarlıǧı anlamak için belirli bir pencereden dünyaya bakmak gerekir. Çünkü mimarlık da diǧer disiplinler gibi kendiliǧinden meydana gelmez. Sokaǧa çıkıldıǧında görülen bir yapı için oluşturulacak yargılarda zihnin bir düşünceye sahip olması gerekmektedir (Tanyeli, 1997, s. 34-35). Bu durumu Uǧur Tanyeli'nin yaklaşımıyla özetleyen Aksoy, mimarlıǧın toplumsallıkla uǧraşmak olduǧunu ve mimarlık tarihinin toplumsallık tarihi olduǧunu belirtmiştir (Atasoy, 2012). Buradan çıkarımla, mimarlık tarihi toplumun tarihini ortaya koyar denilebilir. Toplumların kendi tarihlerini bilmesi de gelişmeleri için oldukça önemli bir husustur.

Merkezinde insan olan ve insanın anılarını oluşturmasına olanak saǧlayan mimarlık, sahip olduǧu tarihi geçmişiyle yaşananların bilinmesine ve insanlıǧın toplumsal olarak gelişimine ışık tutmaktadır. Her toplumun kendine ait bir kültürü ve bu kültür doǧrultusunda şekillenen bir geçmişi vardır. İnsanların geleceklerine yön vermelerinde yaşadıkları toplumun geçmişini bilmeleri oldukça önemlidir. Bu sebeple, mimarlık alanının tarihi süreç içerisindeki gelişimine ışık tutan Mimar Dergisi toplumsal ve toplumun etkilediǧi mimarlıǧın gelişiminin anlaşılmasında önemli bir rol oynamaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti kendine ait kimlik oluşturmada ve modern hayata geçişte kapsamlı deǧişikliklere tanıklık etmiştir (Kul, 2011). Bu baǧlamda mimarlıǧın bu deǧişikliklerden etkilenmesi kaçınılmaz bir hal almıştır. Cumhuriyet döneminden önce içinde bulunulan koşullar mimariyi de etkilemiştir. Cumhuriyet dönemine gelmeden önce hakim olan Osmanlı Mimarisi, 19. yüzyılın ikinci yarısında son zamanlarını yaşamıştır. Barok, ampir gibi son stilistik hamleler geri planda kalırken eklektik girişimler görülmektedir. Ancak önceki yüzyılların meydana getirdiǧi mimarlık, etkileyici tarzıyla özellikle şehir merkezi dışındaki yerlerde varlıǧını bozulmamış bir biçimde sürdürmüştür. Genel olarak evlerin mimarisi, dönemin Rum ve Ermeni kalfaları tarafından oluşturulan kültürel izlere sahiptir. Sıra pencere sistemleri bu baǧlamda dikkat çekmektedir. Bu hal Birinci Düyna Savaşı'na kadar sürmüştür. Yenileşme hareketleri ilk olarak; resmi binalarda, askeri binalarda ve saraylarda kendini göstermiştir. Her ne kadar yenileşme olarak başlasa da ilk deǧişiklikler tamamen Osmanlı etkisinden baǧımsız deǧildir (Eldem, 1973, s. 5). İkinci Meşrutiyet ile Osmanlı tarzını yeniden yaşatmak isteseler de eski ekolden farklı olarak kubbe, sivri kemer ve çiniler mimarinin başlıca ayırt edici belirtileri olmuştur. Ayrıca ülkemizde Cumhuriyet'in ilk yıllarında Akademi adı altında tek mimarlık okulu yer almaktadır (Eldem, 1973, s. 6).

Yapılan bu çalışmada mimarlık alanında ülkemizde ilk olarak kabul edilen Mimar Dergisi'nin adının deǧişmeden önceki makaleleri (çalışmaları) incelenmiştir. Bu incelemenin amacı, Cumhuriyet'in ilk yıllarında mimarlık alanında yapılan çalışmaların hangi konulara deǧindiǧini ortaya koymaktır. Böylece dönemin toplumunun tarihi hakkında da bilgiler edinilmiş olacaktır. Nitel araştırma olarak deǧerlendirilen bu çalışmada genel kaynak taramasından (literatür ve belge) yararlanılmıştır. Ortaya çıkan sonuçlar, tablolar ve grafiklerle desteklenerek somut bir hale getirilmiştir. Bu deǧerlendirmede öne çıkan temaların belirlenmesi, sayısal olarak makale (çalışma) başlıklarında en çok kullanılan kelimelere göre olmuştur. Bu temaların yıllara göre birbiriyle olan ilişkisi ise SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) ile analiz edilmiştir. Bu şekilde niteliksel olarak deǧerlendirilen çalışma, niceliksel yönden de desteklenmiştir.

2.Cumhuriyetin Kuruluş Döneminde Mimar Dergisi'nin Kuruluşu

Osmanlı döneminde mimarlıǧa ilişkin süreli yayınlar, İkinci Meşrutiyet'in ilanıyla oluşan özgürlük ortamıyla gündeme gelmiştir. Bu baǧlamda 1908 yılında mimar ve mühendislerin bir araya gelerek kurumsal bir mesleki oda kurmasıyla yayın hayatına başlayan Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyeti Mecmuası ile ilk adım atılmıştır. İlerleyen zamanlarda modern mimarinin ülkeye girmesi, mimari anlamda rekabetin artması ve iletişim kurma ihtiyacıyla bir araya gelme durumunu ortaya çıkarmıştır. Bu ihtiyaç doǧrultusunda 1927 yılında Ankara'da kurulan Türk Mimarlar Cemiyeti ile İstanbul'da kurulan Güzel Sanatlar Birliǧi, mimari şube adımlarını oluşturmuştur. Modernleşme sürecinin getirisi olarak modern söylemler içeren Mimar Dergisi 1931 yılında yayın hayatına başlamıştır (Özgüven, 2020, s. 208,212). Türkiye'nin bilinen ilk ticari mesleki dergisi, Mimar/Arkitekt dergisidir (Tanyeli, 2001, s. 35). Mimar Dergisi'nin projesi Abidin Mortaş, Abdullah Ziya Kozanoǧlu, S. Akkaynak, Sedad Hakkı Eldem, I. Çeçen, Cemal ve Ş. Balmumcu ile başlamıştır. Ancak daha sonra Mortaş, Kozanoǧlu ve Sayar'ın birlikteliǧiyle yayın hayatına devam ederken 1942 yılından sonra bu süreci Cemal Sayar tek başına kendisi yürütmüştür. Zeki Sayar 1905 yılında İstanbul'da doǧmuş ve Erken Cumhuriyet dönemi belgelerinin günümüze kadar ulaşmasını saǧlayan Mimar ve daha sonra adı Arkitekt olan derginin ortaya çıkmasını saǧlayan kişidir. Dergiye Mimar adını veren Zeki Sayardır (Dosya, 2010). Zeki Sayar'ın, Cumhuriyet dönemi mimarlarından Sedat Hakkı Eldem'den sonra en çok tanınan mimar olduǧu söylenmektedir (Mimarizm, 2015). Sayar, 45 yıllık mimari deneyimi olan, projelerinde modern ve rasyonalist tavırda ısrarcı olmuş bir mimardır (İnan, 2015, s. 58). Ayrıca Cumhuriyet mimarlıǧını tasarlama ve planlamanın yanı sıra kuramsal oluşumda da oldukça etkisi görülmektedir (Ergut, 2001, s. 16). Zeki Sayar Arkitekt için gizli ve vazgeçemediǧi bir sevgili olduǧunu belirtmiştir. Mimar olarak çalışarak kazandıǧı şeylerin çoǧunun dergiye gittiǧini ve bazen eşinin dahi bu durumdan haberdar olmadıǧını ifade etmiştir. Sayar, Arkitekťin tek konusunun Türkiye'deki mimarların ve ne yapmaya çalıştıklarının insanlar tarafından bilinmesini saǧlamak olduǧunu dile getirmiştir (Batur, 1983, s. 84).

En erken mimarlık dergisinin 1909 yılında 12 sayı olarak bir yıl yayında kalan, Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyeti Mecmuası olduǧu ifade edilmiştir (Tuluk, 2009, s. 485). Türkiye'de mimarlık yayıncılıǧının öncüsü olarak kabul edilen Mimar Dergisi daha sonraki adıyla Arkitekt, mimarlık mesleǧinin temsilcisi olarak tavır sergilemiştir. CHP tarafından sahiplenilen derginin, genç Türkiye mimarlıǧının ve modernist bakış açısının ülkeye yayılması temel görevi olmuştur (Akay, 2018). 1931 yılında Zeki Sayar, Abidin Mortaş ve Abdullah Ziya Kozanoǧlu'nun birlikteliǧiyle yayınlanmaya başlayan dergi 1981 yılında yayın hayatına son vermiştir. Ancak 1935 yılında yapılan Dil Devrimi ile adının Arkitekt olması kararlaştırılmıştır (Wikipedia, 2020). Yapı sanat, şehircilik ve dekoratif sanatlar dergisi olarak gündeme gelen dergi daha sonra mimarlık, şehircilik ve belediyecilik dergisi olarak varlıǧını sürdürmüştür. Ayda bir sayı çıkarması beklenen derginin iki ayda bir de yayınlandıǧı görülmüştür. Derginin İkinci Dünya Savaşı zamanında duraklama yaşadıǧı da söylenmektedir (Abacı, 2014). Mimar Dergisi, Cumhuriyet'in ilk yıllarında mimarların seslerini duyurmasına olanak saǧlamıştır. Cumhuriyet'in getirdiǧi modernleşmeci tavrı desteklemiştir. Mimarların sorunlarını dile getiren derginin amacı, mesleǧin gelişmesi için çaba göstermektir. Bu baǧlamda dönemin koşullarına göre alt başlıkları deǧişmiştir. 1940'larda mimarlık, şehircilik ve süsleme sanatları; 1950'lerde süsleme sanatı yerine belediyecilik ve 1970'li yıllarda ise turizm konularıyla gündeme gelmiştir (Ergut, 2001, s. 20). Buradan çıkarımla derginin ele aldıǧı konuların toplumda yaşanan olaylarla ilgili olduǧu söylenebilir. Ayrıca Türkiye'de bu yıllarda gündemde olan konuların toplumsal bir meslek olan mimarlıǧın teorik boyutunu da etkilediǧi ifade edilebilir.

Çalışma kapsamında yapılan analizlerde de görüleceǧi üzere, Mimar Dergisi'nde gündemi takip eden Haberler bölümü neredeyse her sayıda yer almıştır. Bu bölümde birlik kavramı sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Bu kavramın aslında Güzel Sanatlar Birliǧi olduǧu anlaşılmıştır

3.Güzel Sanatlar Birliǧi Mimari Şubesi

Ankara Örgütlenmesi: Ankara'nın başkent olmasından sonra imar politikaları öncelik kazanmıştır. Resmi binaların yapımı artmış ve İstanbul'dan çok sayıda mimar Ankara'ya gelmiştir. Resmi kuruluşlardaki işlerin yürütülmesinde zorluklarla karşılaşılmıştır. Bu sebeple Ankara'ya gelen genç mimarlar tarafından 18 Şubat 1927 tarihinde Türk Mimarlar Cemiyeti kurulmuştur (MimarlarDerneǧi, 2021). İstanbul Birliǧi: Mimarlar, 9 Mart 1927'de İstanbul'dan baǧımsız olarak Güzel Sanatlar Birliǧi Mimari Şubesi'ni kurmuşlardır. Güzel Sanatlar Birliǧi kurulmadan önce farklı aşamalardan geçmiştir. Bu aşamalar şu şekilde ifade edilebilir (MimarlarDerneǧi, 2021): 1909, Osmanlı Ressamlar Cemiyeti; 1921, Türk Ressamlar Cemiyeti; 1926, Sanay-i Nefise Birliǧi.

Güzel Sanatlar Akademisi'ne müdür olarak atanan Namık İsmail, akademinin tüm şubelerinin (resim, heykel, süsleme, mimarlık) mezunları ile Güzel Sanatlar Birliǧi'ni genişletmiştir. Bu şekilde ortaya Güzel Sanatlar Birliǧi Mimari Şubesi çıkmıştır (MimarlarDerneǧi, 2021). Ancak Ankara'nın örgütlenmesi ve İstanbul'un da birlik şubesi olması birlikte çalışmalarını zorlaştırmıştır. Bu sebeple 1934 yılında Ankaralı, İstanbullu ve İzmirli mimarlar Güzel Sanatlar Birliǧi Mimari Şubesi'nden baǧımsız bir şekilde Türk Mimarlar Cemiyeti İstanbul Şubesi'ni kurmuşlardır. Ayrıca Güzel Sanatlar Birliǧi Mimari Şubesi kapanmamış, Türk Mimarlar Cemiyeti İstanbul Şubesi altında varlıǧını sürdürmüştür. Daha sonra geçirdiǧi aşamalar ise şu şekilde ifade edilebilir (MimarlarDerneǧi, 2021): 1939, Türk Yüksek Mimarlar Birliǧi (Ankara merkez, İstanbul şube); 1954, TMMOB ve buna baǧlı Mimarlar Odası; 1965, Türk Mimarlar Derneǧi (İstanbul şubesi kapanmış) ve Devam eden Mimarlar Derneǧi 1927 (Ankara).

4.Çalışma Metodolojisi ve Bulgular

Bu çalışmada; Cumhuriyet dönemindeki Mimar Dergisi'nin adını deǧiştirmeden önceki süreçte ele aldıǧı konuları incelemek ve derginin genel profilini saptamak temel amaçtır. Çalışma kapsamında derginin adı deǧişmeden önceki süreç olan 1931-1934 yıllarındaki sayıları incelenmiştir. Geriye kalan sayılar Arkitekt olarak yayımlanmıştır. Mimar Dergisi 1931 yılında 11 sayı; 1932 yılında 10 sayı; 1933 yılında ve 1934 yılında 11 sayı yayınlamıştır. Bu inceleme kapsamında 509 makale (çalışma) yer almaktadır. Tüm yayınlar makale olmadıǧı için ifade edilirken makale (çalışma) şeklinde ifade edilmiştir. Bu incelemenin amacı, Cumhuriyet'in ilk yıllarında mimarlık alanında yapılan çalışmaların hangi konulara deǧindiǧini ortaya koymaktır. Böylece dönemin toplumunun tarihi hakkında da bilgiler edinilmiş olacaktır. Nitel araştırma olarak deǧerlendirilen bu çalışmada genel kaynak taraması (literatür ve belge) kullanılmıştır. İnceleme yöntemi olarak, bibliyometrik analiz yönteminden yararlanılmıştır. Bibliyometrik çalışmalar sayesinde disiplinlerin ve araştırılan alanların yapısının tanınması saǧlanmaktadır (Al & Coştur, 2007, s. 157). Mimar Dergisi'nin inceleme sürecinde 1931-1934 yıllarındaki sayıların kapakları ve içerikleri, Mimarlar Odası Arkitekt Veritabanı'ndan edinilen bilgiler doǧrultusunda tablolar halinde ifade edilmiştir.

Ortaya çıkan sonuçlar tablolar, şekiller ve grafiklerle desteklenerek somut bir hale getirilmiştir. Bu deǧerlendirmede öne çıkan temaların belirlenmesi, derginin sayılarının makale (çalışma) başlıklarının analizi ile yapılmıştır. Sayısal olarak makale (çalışma) başlıklarında en çok kullanılan kelimelere göre temalar ortaya çıkmıştır. Oluşturulan tablolarda her yılın makale başlıkları bulunmaktadır. Bu başlıklar, öne çıkan temaların renkli olarak gösterilmesiyle ifade edilmiştir. Bunun sebebi, bu temaların bulundukları yıllara ve sayılara göre farklılık göstermesidir. Bu temaların yıllara göre birbiriyle olan ilişkisi ise SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) ile analiz edilmiştir. Bu şekilde niteliksel olarak deǧerlendirilen çalışma, niceliksel yönden de desteklenmiştir. Yapılan araştırma kapsamında şu soruların cevabı aranmaktadır:

1-Mimar Dergisi'nin 1931-1934 yıllarındaki ele aldıǧı konular nelerdir?

2-Bu konularda öne çıkan temalar hangileridir?

3-Temaların içeriǧini hangi konu ve kapsamlar oluşturmaktadır?

Oluşturulan içerik tablolarında kavramsal olarak öne çıkan konular sıralanmıştır. Bu sıralama şu şekilde olmuştur: Ev, mimar, proje, şehir, İstanbul, birlik, Ankara, sergi, villa. Yapılan sıralamada ev, mimar ve proje konularının sayısal çoklukla öne çıktıǧı görülmüştür. Bu sebeple 1931-1934 yıllarındaki sayılarda bu üç kavramın içeriǧini oluşturan çalışmaların içeriǧi analiz edilerek bu kavramlara ilişkin alanlarda ne tür çalışmaların yapıldıǧı ortaya konulmuştur. Bu temalara ilişkin içerikler şu şekilde ifade edilebilir:

* Ev: Kişiye özel evler, çeşitli ev tipleri

* Mimar: Yurt içi ve yurt dışı mimari faaliyetler, ünlü mimarlar ve eserleri,

*Proje: Farklı işlevlere sahip yurt içi ve yurt dışı proje örnekleri

*Şehir: Şehir mimari ve usulleri, farklılaşan şehir yapısı

*İstanbul: İstanbul'da farklı işlevlere sahip yapı örnekleri

*Birlik: Güzel Sanatlar Birliǧi'nin faaliyetleri ve haberleri

*Ankara: Ankara'da farklı işlevlere sahip yapı örnekleri

*Sergi: Yapılan çeşitli sergiler

*Villa: Villa projeleri

Ayrıca neredeyse her sayıda haberler bölümünün yer aldıǧı görülmüştür. Bu bölüm, dönemin gündemine ışık tuttuǧu için dikkat çekmiştir ve içeriǧinde birlikten bahsedilir. Birliǧin, bir araya gelmeye ihtiyaç duyulmasından ortaya çıktıǧı ve önemli bir kurum olduǧu görülmüştür. 1931-1934 yıllarındaki dergi sayılarının kapakları da şekillerle ifade edilmiştir. Bazı dergi sayıları tek bir sayı olarak yayınlanmıştır. Örneǧin; 1931 yılında 11 ve 12 sayısı bir arada tek bir sayı olarak çıkmıştır. Böyle örnekler diǧer yıllarda da görülmüştür. Bu sebeple oluşturulan tablolardaki sıralama; derginin sayılarının çıkış sırası şeklindedir. Tek bir sayı olan 11-12 sayısı; 11 olarak ifade edilmiştir.

1931yılına ait derginin sayı kapakları Şekil 1'de, içerikleri ise Tablo 1'de ifade edilmiştir. Şekil 1'de görüldüǧü üzere, 1931 yılının kapaklarında ortak bir dil ve renk benzerlikleri bulunmaktadır. Tablo 1'de ise dergi içerikleri ifade edilmiş ve öne çıkan konular renklendirilmiştir. Bu yılda sadece beş sayıda bulunan Haberler adlı bölüm ise sarı renkli hücre ile belirtilmiştir.

1932yılına ait derginin sayı kapakları Şekil 2'de, içerikleri ise Tablo 2'de ifade edilmiştir. Şekil 2'de görüldüǧü üzere, 1932 yılının kapaklarında ortak bir dil ve renk benzerlikleri bulunmaktadır. Tablo 2'de ise dergi içerikleri ifade edilmiş ve öne çıkan konular renklendirilmiştir. Bu yılda iki sayı hariç diǧer sayılarda bulunan Haberler adlı bölüm ise sarı renkli hücre ile belirtilmiştir.

1933yılına ait derginin sayı kapakları Şekil 3'te, içerikleri ise Tablo 3'te ifade edilmiştir. Şekil 3'te görüldüǧü üzere, 1933 yılının kapaklarında ortak bir dil ve aynı renk bulunmaktadır. Tablo 3'te ise dergi içerikleri ifade edilmiş ve öne çıkan konular renklendirilmiştir. Bu yıldaki her sayıda bulunan Haberler adlı bölüm ise sarı renkli hücre ile belirtilmiştir.

1934yılına ait derginin sayı kapakları Şekil 4'te, içerikleri ise Tablo 4'te ifade edilmiştir. Şekil 4'te görüldüǧü üzere, 1934 yılının kapaklarında ortak bir dil ve aynı renk bulunmaktadır. Tablo 4'te ise dergi içerikleri ifade edilmiş ve öne çıkan konular renklendirilmiştir. Bu yılda iki sayı hariç diǧer sayılarda bulunan Haberler adlı bölüm ise sarı renkli hücre ile belirtilmiştir.

Mimar Dergisi'nin adi degismeden önceki 1931-1934 yillarindaki sayilarin içerikleri; Tablo 1, Tablo 2, Tablo 3, Tablo 4'te belirtilmistir. Bu tablolardan elde edilen veriler dogrultusunda siklikla ele alinan konuların yıllara göre deǧişimi Grafik 1'de ifade edilmiştir. Bu grafiǧe göre; ev, mimar ve projenin birbirine yakın deǧişiklik gösterdiǧi ve öne çıktıǧı görülmüştür. Buradan çıkarımla bu üç kavramın birbiriyle yakından ilişkili olduǧu söylenebilir.

Ayrıca Grafik 1'e göre İstanbul, birlik, Ankara, sergi, villa kavramlarının birbirine yakın deǧişkenlik gösterdiǧi görülmüştür. Buradan çıkarımla birlik kavramının işaret ettiǧi Güzel Sanatlar Birliǧi'nin İstanbul ve Ankara'da şubesi olmasıyla ilişkilendirilmektedir. Bunlara ek olarak Cumhuriyet'in ilk yıllarında villa ve sergilerin ele alınan konular olarak öne çıktıǧı fark edilmiştir. Şehir kavramı ise yıllara göre birbirine yakın deǧerler alarak grafiǧin ortasında yer almıştır. Buradan çıkarımla şehir kavramının, her sayıda ele alınan bir konu olmasının yanı sıra farklı şehirlerden örneklerle mimarlıǧa literatür ve pratik anlamda da destek olduǧunu söylemek mümkündür.

Öne çıkan temaların yıllara göre analizi yapıldıǧında, SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) sonucuna göre, yıllar ve temalar arasında anlamlı bir ilişkinin olmadıǧı görülmüştür. Bu sonuç yapılan analiz dergi sayılarında yıllara göre belirli bir konunun seçilmediǧini ve gündeme göre derginin içeriǧinin deǧiştiǧinin düşünülmesine yol açmıştır. 1931-1934 yıllarında öne çıkan mimar, ev ve proje temalarının içeriklerini oluşturan çalışmalar sırasıyla Tablo 6., Tablo 7. Ve Tablo 8.'de ifade edilmiştir.

Mimar Dergisi'nin 1931-1934 yıllarındaki sayılarının makalelerindeki (çalışma) mimar temalı konularının içeriǧi Tablo 6'da ifade edilmiştir.

Tablo 6'dan elde edilen sonuçlar doǧrultusunda mimarlıǧa dair ele alınan konular şu şekilde özetlenebilir:

*Mimar Sinan: Mimar Sinan'a ilişkin anma ve bilgilendirme

*Mimarlıǧın inşaat süreçleri: Uygulama alanında neler yapıldıǧına dair süreçler.

*Türk mimarisi: Kavramsal ve mimari boyutları.

*Yurt dışındaki mimarlık: Yurt dışından bahsedilen ve incelenen örnekler ve yarışmalar.

*Eski ve Yeni mimarlık: Var olan durum ve eski arasındaki kıyaslamalar

*Şehir mimarisindeki Usuller: Şehir mimarisinde uyulması gerekli yaptırımlar.

Mimar Dergisi'nin 1931-1934 yıllarndakiı sayılarının makalelerindeki (çalışma) ev temalı konularının içeriǧi Tablo 7'de ifade edilmiştir. Tablo 7'de görüldüǧü üzere ev temalı konularda bir kişiye özel olarak isimlendirilen evler dikkat çekmektedir.

Mimar Dergisi'nin 1931-1934 yıllarındaki sayılarının makalelerindeki (çalışma) proje temalı konularının içeriǧi Tablo 8'de ifade edilmiştir.

Tablo 8'e göre, çeşitli işlevlere sahip proje örnekleri yer almaktadır. Uygulama alanından ve akademik alandan örnekler mevcuttur. Genel olarak ev projesi hakimdir. Diǧer ele alınan proje türleri ise; lokanta, geçit, stadyum, belediye binası, villa, otel, halkevi, köşk, malikane, okul, şehir, elçilik binası, müdürlük binası ve yarışma projeleri olarak sıralanabilir.

1931-1934 yıllarındaki derginin her yılında tamamına yakın sayıda Haberler adlı bir yayının çıktıǧı görülmüştür. 1935 yılında ise bu yayın adını Duyumlar olarak deǧiştirmiştir. 1931 yılına ait Haberler adlı bölüm içerikleri Tablo 9'da; 1932 yılına ait Haberler adlı bölüm içerikleri Tablo 10'da; 1933 yılına ait Haberler adlı bölüm içerikleri Tablo 11'de; 1934 yılına ait Haberler adlı bölüm içerikleri Tablo 12'de ifade edilmiştir.

5.Çalışma Bulguları

Mimar Dergisi'nin 1931-1934 yıllarında yayınlanan 43 sayısında toplam 509 makale (çalışma) incelenmiştir. 1935 yılında sayılar Arkitekt adıyla yayın hayatına devam etmiştir. Yayımlanan makalelerin (çalışmaların) neredeyse tamamı Türkçe'dir. Bibliyometrik analiz ile derginin sayılarının kapaklarına, makalelerin (çalışma) başlıklarına, içeriklerine, yazarlarına, sayfalarına Mimarlar Odası Arkitekt Veritabanı'ndan ulaşılmıştır. Çalışmanın amacı, Cumhuriyet dönemindeki Mimar Dergisi'nin adını deǧiştirmeden önceki süreçte ele aldıǧı konuları incelemek ve derginin genel profilini saptamak olduǧu için oluşturulan tablo, grafik ve şekillerde derginin belirlenen yıllardaki kapakları, sayıları ve bu sayıların içeriǧini oluşturan makale (çalışma) başlıkları yer almaktadır.

Sayıların içeriklerine bakıldıǧında, Osmanlı döneminden Cumhuriyet dönemine kadar geçen süreçte ülkemize modernleşmeyle birlikte gelen yenileşme hareketlerinin mimariye de yansıdıǧı görülmektedir. Bu deǧişiklik derginin ele aldıǧı konuları da etkilemiştir. Derginin ele aldıǧı konulardan ortaya çıkan temalara bakıldıǧında yaşanan deǧişikliǧi somutlamaktadır. Ev, mimar ve proje temaları başta olmak üzere şehir, İstanbul, birlik, Ankara, sergi, villa temaları hangi konuların ele alındıǧını görülmüştür. Osmanlı döneminde merkezin İstanbul olması ve Cumhuriyet döneminde başkentin Ankara'ya taşınmasıyla yeniliklerin bu kentlerde gerçekleşmesi kaçınılmaz olmuştur. Osmanlı döneminin öne çıkan villaları ve ihtiyaçlar doǧrultusunda yapılan evler ve dolayısıyla deǧişen şehir yapısı ise derginin gündeminden düşmemiştir. Modernleşme hareketleri, yurt dışında yapılan sergi ve projelerin de takip edilmesine ön ayak olmuş ve derginin konularına yansımıştır. Buradan çıkarımla dönemin siyasi, toplumsal ve ekonomik yapısının derginin makale (çalışmalarını) içeriklerini etkilediǧi söylenebilir. Öne çıkan temaların yıllara göre analizi yapıldıǧında SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) sonucuna göre, yıllar ve temalar arasında anlamlı bir ilişkinin olmadıǧı görülmüştür. Bu durum ise, belirli bir konunun seçilmediǧini ve gündeme göre derginin içeriǧinin deǧiştiǧinin düşünülmesine yol açmıştır. Ayrıca, 1931-1934 yıllarında her dergide, sayıların neredeyse tamamında görülen "Haberler" adlı bölümlerin içeriklerinin incelenmesi sonucunda birlik kavramından oldukça sık bahsedildiǧi görülmüştür. Bu sebeple birlik kavramının üzerine gidilerek ne olduǧu irdelenmiştir. Bu kavramın Güzel Sanatlar Birliǧi olduǧu anlaşılmıştır. Yenileşme hareketleriyle birlikte mimarlıǧın gelişmesi, rekabetin artması ve insanların kendilerini duyurma isteǧiyle temasa geçmesi bir araya gelmelerini gerektirmiştir. Bu gereksinim sonucunda bir araya gelen mimarlar, Güzel Sanatlar Birliǧi'ni oluşturmuştur.

Yapılan bu makalelerin (çalışma) analizleri, Cumhuriyet dönemi Türkiye'sinin inşa sürecinin hangi aşamalardan geçtiǧini göstermektedir. Bu çalışmanın faydası hem kendi toplumumuzun gelişimini görmek hem de bu gelişimlerin hangi konulara deǧindiǧi görmek açısından önemlidir.

6.Tartışma

Cumhuriyet dönemi denilince modernleşme hareketleri ilk olarak akla gelmektedir. Savaşın tahrip edici etkisinden sonra gelen Cumhuriyet ve modernleşme mimari alanda da kendini göstermiştir. Cumhuriyet döneminde mimari denilince akla gelen ilk şehirler İstanbul ve Ankara'dır. Çünkü Osmanlı döneminde merkezin İstanbul olması ve Cumhuriyet döneminde başkentin Ankara'ya taşınması bu yenilikler için bir fırsat olmuştur. Yapılan yenilikler var olan villaları, ihtiyaç dahilinde inşa edilen evleri ve dolayısıyla da şehir yapısını etkilemeye başlamıştır. Yapılan bu çalışma dönemin yaşadıǧı siyasi, sosyal ve ekonomik açıdan toplumun nasıl etkilendiǧi ve bu durumun mimariye nasıl yansıdıǧını ortaya koymaktadır. Bu bilgilerin ortaya çıkması saǧlayan ve Mimarlar Odası Arkitekt Veritabanı'nda yer alan derginin çalışmaları birer tarihi belge niteliǧindedir. Çünkü dönemin yaşanmışlıkları hakkında yazılı ve görsel belgelere sahiptir. Bu belgeler tarihimizin delili olduǧu için önemlidir. Ayrıca tarihi belgeler; toplumun ortak yaşanmışlıklılarına ışık tuttukları için toplumun kolektif belleǧinin oluşumunda etkili olan yapıların tanınması için de önemlidir. Bu sebeple tarihi belgelere ulaşmak ve yararlanmak için arşiv ve veritabanlarının önemi büyüktür. Çünkü tarihi belgelerin standart bir üstveri görüntüleme yapısına kavuşması bu alanda yapılan araştırmalar için hızlı ve kolay veri toplanmasını mümkün kılmaktadır (Yalçınkaya, 2019, s. 211). Dolayısıyla teknolojinin hızla geliştiǧi günümüzde tarihi belgelere ulaşmanın hızlı ve daha kolay olması için elektronik ortama taşınması gerekli bir hal almıştır.

7.Sonuç

Günümüz koşullarının iyi bir şekilde anlaşılabilmesi için geçmişinin de iyi bir şekilde bilinmesi gerekmektedir. Tarihin bilinmesi bu baǧlamda önemlidir. Ayrıca tarih sadece insanın geçmişi hakkında deǧil toplumların ve yaşantıların geçmişleri hakkında da bilgi vermektedir. Merkezinde insanın bulunduǧu tarih, merkezinde insan olan mimarlıkla ister istemez yakın bir temas halindedir. Çünkü mimarlık insanla birlikte yaşayan ve kendi hafızasını, geçmişini oluşturan bir olgudur. Tarih deǧişimleri ortaya çıkarırken, mimarlık bu deǧişimlerle birlikte benzerlikleri de bir kanıt olarak ortaya koymaktadır. Mimarlık tarihi de geçmiş toplumların yaşantılarına ışık tutmaktadır. Bu sebeple geçmişin bilinmesi ve günümüz koşullarının anlaşılabilmesi için mimarlık tarihinde yapılan çalışmalar önemli bir hal almaktadır. Yapılan bu çalışmayla ülkemizdeki Cumhuriyet dönemi mimarlık alanına ilişkin ilk derginin içerik analizi yapılmıştır. Mimar Dergisi'nin 1931-1934 yılları için içerikleriyle ilgili detaylı bir çalışma bulunmamaktadır. Yapılan bu çalışma literatürdeki bu boşluǧu doldurmasıyla önem kazanmaktadır.

Çalışma kapsamında Mimar Dergisi'nin adı Arkitekt olmadan önce 1931-1934 yıllarındaki sayıları, içerikleriyle beraber incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda hangi konuları ele aldıǧı görülmüştür. Dergi sayılarının içeriǧinde öne çıkan konularda; mimar-ev-proje-şehir-İstanbul-birlik-Ankara-sergi-villa temaları karşımıza çıkmaktadır. Bu temalar arasında mimar, ev ve proje sayısal çoklukta dergi makalelerinde (çalışma) kullanılmıştır. Öne çıkan temalar kapsamında ele alınan konular şu şekildedir:

*Mimar konusunda; tanınmış mimar ve bu mimarların evleri, mimarlıǧın ne olduǧu, mimarlıǧın yaptıǧı işler ve usuller ile eski yeni karşılaşması genel temayı oluşturmuştur. Tanınmış ve Osmanlı döneminin önemli mimarı Mimar Sinan ilk yıllarda sıklıkla dile getirilmiştir.

*Ev konusunda; kişiye özel evlerin yapıldıǧı görülmüştür. Dönemin deǧişen mimarı anlayışı en başta evlere (konut) yansıdıǧı için, derginin ev temasına önem verdiǧi görülmüştür. Dergi kapsamında da bu evler ve bazı mimarların yaptıǧı evler temayı oluşturmuştur.

*Proje konusunda; modernleşme hareketleriyle beraber yurt dışından da örnekler olmak üzere uygulama alanından ve akademik (okul) alandan örnekler gösterilmiştir. Okullarda nasıl projeler işlendiǧini görme fırsatı oluşmuştur. Dönemde yapılan projeler ve yurt dışında yapılan projeler tema kapsamındadır. Bu kapsamda ilerleyen teknoloji takip edilmeye çalışılmıştır.

Dergi hem akademik hem de uygulamaya hizmet veren bir iletişim aracı niteliǧinde olmuştur. Dergilerin sayılarında Haberler adlı bölümün içeriǧinde birlik kavramı oldukça sık kullanılmıştır. Bu kavramın Güzel Sanatlar Birliǧi'ni ifade ettiǧi anlaşılmıştır. Bu birlik, mimarlık hareketlerinin artmasıyla mimarların temasını saǧlayan bir oda niteliǧi taşımaktadır. Günümüzde ise Güzel Sanatlar Birliǧi'nin yaşam hayatına Mimarlar Şubesi olarak devam ettiǧi görülmüştür.

Yapılan çalışma sonucunda, birçok alanda olduǧu gibi mimarlık alanında da tarihi belgelemenin önemli olduǧu görülmüştür. Çünkü tarihi belgeler, dönemin içinde bulunulan yaşam koşullarının anlaşılmasına yardımcı olmaktadır.

Araştırma ve Yayın Etiǧi Beyanı

Yapılan çalışma; anket, mülakat, odak grup çalışması, gözlem, deney, görüşme teknikleri kullanılarak katılımcılardan veri toplanmasını gerektiren bir çalışma deǧildir. Genel kaynak taraması (literatür ve belge) ile oluşturulan bir çalışmadır. Dizin taramalarıyla ilgili tüm kaynaklar metin içerisinde verilmiştir. Bu sebeple bu makale, araştırma ve yayın etiǧine uygun bir çalışmadır.

Destek Beyanı

Araştırma, herhangi bir kurum veya kuruluş tarafından desteklenmemiştir.

Çıkar Beyanı

Yazarlar arasında bir çıkar çatışması bulunmamaktadır.

Yazar Katkı Oranları

Elif Atıcı %60, Terane Mehemmedova Búrnak %40 şeklindedir.

References

Kaynaklar

Abacı, S. (2014, 11 15). Arkitekt Dergisi. http://www.eskieserler.com/Eski/Eserler/Dergi/247/ArkitektDergisi.asp?LID=TR&ID=247, Erişim tarihi: 20.10.2020

Akay, Z. (2018). Mimarlık Yayıncılıǧı: Nereden Nereye (Kişisel Çabalardan Profesyonelliǧe: Türkiye'de Mimarlık Dergilerine Kısa bir Bakış). Mimarlık(400). http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=414&RedD=4405, Erişim tarihi: 25.10.2020

Al, U., & Coştur, R. (2007). Türk Psikoloji Dergisi'nin Bibliyometrik Profili. Türk Kütüphaneciliǧi, 21(2), 142-163. https://dergipark.org.tr/tr/download/artide-file/815118, Erişim tarihi: 15.10.2020

Atasoy, Z. B. (2012, 05 02). Mimarlık Tarihi Söyleşileri: Uǧur Tanyeli. https://www.arkitera.com/soylesi/mimarliktarihi-soylesileri-úgúr-tanyeli/, Erişim tarihi: 06.11.2020

Batur, A. (1983). A tribute to Zeki Sayar. MIMAR 10: Architecture in Development, 76-85. https://s3.us-east1.amazonaws.com/media.archnet.org/system/públications/contents/3925/original/DPT0430.pdf?1384777 432, Erişim tarihi: 15.10.2020

Dosya. (2010). Anma Programı: ZEKİ SAYAR (1905-2001). Mimarlık(353). http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=367&RecID=2372, Erişim tarihi: 15.10.2020

Eldem, S. H. (1973). Elli Yıllık Cumhuriyet Mimarlıǧı. Mimarlık(1112), 5-11. http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/15554/001582364010.pdf?sequence=1, Erişim tarihi: 01.11.2020

Ergut, E. A. (2001). Zeki Sayar, Türkiye'de Mimarlıǧın Profosyenelleşme Sürecinde Bir Mimar. Mimarlık(300), 14-22. http://dergi.mo.org.tr/dergiler/4/549/8203.pdf, Erişim tarihi: 10.05.2020

Halbwachs, M. (2017). Kolektif Hafıza (2. b.). (B. Barış, Çev.) Ankara: Heretik Yayınları.

İnan, A. D. (2015). Zeki Sayar'ın Mimarlıǧı: Yapılar ve Projeler. A. Cengizkan, D. İnan, & N. M. Cengizkan içinde, Zeki Sayar ve Arkitekt: Tasarlamak, Örgütlemek, Belgelemek (s. 51-58). Ankara: Mimarlar Odası. http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=375&RedD=2839, Erişim tarihi: 10.01.2020

Kul, F. N. (2011, Temmuz-Aǧustos). Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Binaları. Mimarlık(360). http://www.mimarlikdergisixom/indexxfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=374&RedD=2862, Erişim tarihi: 09.09.2020

Mimarizm. (2015, 12 02). "ZEKİ SAYAR VE ARKİTEKT: Tasarlamak, Örgütlemek, Belgelemek" Yayımlandı. http://www.mimarizm.com/haberler/gundem/zeki-sayar-ve-arkitekt-tasarlamak-orgutlemek-belgelemek-yayimlandi_123458, Erişim tarihi: 10.10.2020

MimarlarDerneǧi. (2021). Mimarlar Derneǧi 1927. https://www.md1927.org.tr, Erişim tarihi: 04.02.2020

Mimarlar Odası Arkitekt Veritabanı. (2020). tarihinde http://dergi.mo.org.tr/: http://dergi.mo.org.tr/detail.php?id=2, Erişim tarihi: 15.11.2020

Özgüven, Y. (2020, Haziran). Mimarlık Süreli Yayınlarının Tarihsel Baǧlamına Dair Bir. Tarih ve Gelecek Dergisi Deǧerlendirme: Türkiye'nin İlk Mimarlık Dergileri ve Arkitekt, 6(2), 198-222. doi:http://dx.doi.org/10.21551/jhf.726854

Tanyeli, U. (1997). Mimarlık Tarihi Nasıl Bir Disiplindir? Ege Mimarlık, 2(23), 34-36. http://egemimarlik.org/23/11.pdf, Erişim tarihi: 10.02.2020

Tanyeli, U. (2001). Mimarlik'in 300. Sayisi Ve Sektörün Tarihi Baǧlaminda Bugün Türkiye'de Mimarlik Dergiciliǧi. Mimarlık(300), 34-36. http://dergi.mo.org.tr/dergiler/4/549/8207.pdf, Erişim tarihi: 11.02.2020

Tuluk, Ö. İ. (2009). Cumhuriyet Dönemi Mimarlık Dergileri ve Mimarlık Tarihi Yazıları Bibliyografyası. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7(13), 485-556. https://www.academia.edu/7846796/Cumhuriyet_D%C3%B6nemi_Mimarl%C4%B1k_Dergileri_ve_Mimarl %C4%B1k_Tarihi_Yaz%C4%B1lar%C4%B1_Bibliyografyas%C4%B1_A_Bibliography_for_Artides_about_Hist ory_of_Architecture_Published_in_the_Periodicals_of_Architecture_in_the_R, Erişim tarihi: 10.10.2020

Wikipedia. (2020, Nisan 22). Arkitekt. tr.wikipedia.org: https://tr.wikipedia.org/wiki/Arkitekt, Erişim tarihi: 03.10.2020

Yalçınkaya, B. (2019). Arşivlerde Tanımlama ve Üstveri: Osmanlı Dönemi Belgeleri (Kitap Deǧerlendirmesi). Arşiv Dünyası, 210-211. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/910080, Erişim tarihi: 15.11.2020