EFEKTYWNOSC STYMULACYJNEJ POLITYKI FISKALNEJ PANSTWA W WARUNKACH KRYZYSU ZAUFANIA BUDZETOWEGO

Abstract

The paper provides synthetic presentation of key economic theories on the effectiveness of fiscal policy - neoclassical and keynesian view. Then the problem of the state fiscal budget crisis and its possible influence on the occurrence of ricardian equivalence. The empirical part of the paper presents several cases of significant fiscal stimulus, which proved to be totally ineffective in stimulating economic activity and several cases of fiscal adjustments that - despite the fears of politicians and economists on the negative impact on the economy in the short run - lead to a substantial increase in business activity and growth dynamics of GDP. These examples are supported by the interpretation of the possible factors that determined the nature of the various adjustments and their impact on business activity. The paper is closed with conclusions for further theoretical and empirical analysis, especially useful for fiscal policy in Middle and Eastern European countries in the time of global financial crisis. [PUBLICATION ABSTRACT]

Headnote

Klasyfikacja JEL: E62, E65

Slowa kluczowe: polityka fiskalna, dostosowania fiskalne, zaciesnienie fiskalne, ekspansja fiskalna

Abstrakt: Artykul zwiera syntetyczna prezentacje najwazniejszych teorii dotyczacych efektywnosci polityki fiskalnej zaliczanych do nurtu keynesowskiego oraz ekonomii neoklasycznej. Zaprezentowano w pracy problem kryzysu zaufania bud dzetowego oraz jego mozliwy wplyw na wystapienie rikardianskiej ekwiwalencji. W czesci empirycznej przedstawiono kilka studiów przypadków znaczacych ekspansji fiskalnych, które okazaly sie nieefektywne w stymulowaniu aktywnosci gospodarczej. Nastepnie przedstawiono przypadki zacienien fiskalnych, które pomimo obaw polityków oraz ekonomistów o ich ujemny krótkookresowy wplyw na dynamike gospodarcza, doprowadzily do znaczacego wzrostu aktywnosci gospodarczej. Analiza tych studiów przypadków wzbogacona jest interpretacja mozliwych uwarunkowan determinujacych charakter poszczególnych dostosowan oraz ich wplyw na aktywnosc gospodarcza. Artykul zamykaja wskazówki dotyczace dalszych badan teoretycznych i empirycznych, które moga miec wartosc aplikacyjna dla gospodarek krajów Europy Srodkowo-Wschodniej w warunkach globalnego kryzysu finansowego.

EFFECTIVENESS OF EXPANSIONARY FISCAL POLICY UNDER CONDITIONS OF STATE FISCAL CRISIS

JEL Classification: E62, E65

Keywords: fiscal policy, fiscal adjustments, fiscal contraction, fiscal expansion

Abstract: The paper provides synthetic presentation of key economic theories on the effectiveness of fiscal policy - neoclassical and keynesian view. Then the problem of the state fiscal budget crisis and its possible influence on the occurrence of ricardian equivalence. The empirical part of the paper presents several cases of significant fiscal stimulus, which proved to be totally ineffective in stimulating economic activity and several cases of fiscal adjustments that - despite the fears of politicians and economists on the negative impact on the economy in the short run - lead to a substantial increase in business activity and growth dynamics of GDP. These examples are supported by the interpretation of the possible factors that determined the nature of the various adjustments and their impact on business activity. The paper is closed with conclusions for further theoretical and empirical analysis, especially useful for fiscal policy in Middle and Eastern European countries in the time of global financial crisis.

WPROWADZENIE

Polityka fiskalna jest przedmiotem rozwazan teoretyków ekonomii i praktyków zycia gospodarczego tak w krajach rozwinietych, jak i krajach rozwijajacych sie. Ze wzgledu na jej potencjalne mozliwosci wplywu na poziom aktywnosci gospodarczej, rozwazana jest jako narzedzie dzialan antycyklicznych, którym moze poslugiwac sie rzad w dazeniu do stabilizacji warunków gospodarczych w kraju.

W okresie po Wielkim Kryzysie lat trzydziestych XX w. uznawano wydatki rzadowe finansowane dlugiem publicznym jako narzedzie pozytywnego, przynajmniej w krótkim okresie, pobudzania popytu i mozliwie szybkie rozwiazanie prowadzace do wyjscia z kryzysu gospodarczego. To keynesowskie podejscie do polityki fiskalnej istnialo jako dominujace do czasu swiatowych kryzysów naftowych poczatku lat siedemdziesiatych, kiedy to okazalo sie, iz aktywna polityka fiskalna prowadzaca do powaznego zadluzenia panstwa na swoje ograniczenia, przede wszystkim skutkujac kryzysem zaufania podmiotów gospodarczych w mozliwosc obslugi zadlu- zenia oraz obawy o stan przyszlego obciazenia podatkami.

Poczynajac od lat 80. i nastepnie w latach 90. XX wieku zmianie ulegla postawa i oczekiwania polityków wobec polityki fiskalnej, co znalazlo wyraz w stawianych wobec tej polityki wymagan, czesto majacych postac prawna, polegajacych na okresleniu dopuszczalnych poziomów deficytu budzetowego oraz dlugu publicznego, ustaleniu mozliwych rozmiarów wydatków rzadowych oraz wyraznych i bezwarunkowych sankcji wobec rzadu, który naruszylby obowiazujace ograniczenia zadluzenia publicznego. Poglady o neutralnosci dlugu publicznego, wobec niezbitych dowodów empirycznych, zostaly porzucone: glównym sposobem wyjasniania stanowiska o neutralnosci dlugu publicznego bylo zalozenie, iz w miare jak koniunktura ulega poprawie w efekcie stymulacyjnych dzialan panstwa, nastepuje wzrost przychodów budzetu z tytulu opodatkowania rosnacej przecie z aktywnosci gospodarczej pozwalajacej na pokrycie wczesniejszych wydatków wraz z odsetkami od powstalego zadluzenia budzetowego. Doswiadczenia wielu krajów rozwinietych wskazuja, iz pózniejsze wplywy budzetowe nie kompensowaly uruchomionych wczesniej w walce z recesja wydatków budzetowych. Problem zadluzenia panstwa stal sie jeszcze bardziej skomplikowany wraz ze sformulowaniem, na postawie obserwacji wzrostu wydatków budzetowych w okresie recesji i niewystarczajacych do ich pokrycia wzrostów wplywów budzetowych w czasie ozywienia i boomu gospodarczego, tezy o asymetrycznosci deficytu budzetowego.

Wysoki poziom zadluzenia bezdyskusyjnie zostal uznany za czynnik zagrazajacy dynamice wzrostu gospodarczego w dlugim okresie. Wysoki i rosnacy poziom dlugu publicznego kraju oraz duzy i trwaly poziom deficytu rzadowego maja znaczenie w sytuacji, kiedy zwiekszaja watpliwosci podmiotów gospodarczych co do realnych mozliwosci obslugi tego zadlu- zenia. Zadluzenie to powoduje spadek wartosci pieniadza krajowego, wywiera presje na wzrost realnej stopy procentowej, co z kolei moze skutkowac efektem wypychania inwestycji prywatnych, a takze wywoluje oczekiwania podmiotów odnosnie wzrostu w przyszlosci obciazen podatkowych - wszystkie te czynniki ograniczaja aktywnosc sektora prywatnego.

Problemem poruszanym w pracy sa mozliwe wyjasnienia nieefektywnosci dodatnich bodzców fiskalnych panstwa (zwiekszenie wydatków rzadowych i/badz obnizenie podatków) w krótkim okresie, przy czym przyjmuje sie, iz decydujaca role odgrywa reakcja podmiotów prywatnych - gospo darstw domowych oraz podmiotów gospodarczych na stymulacje fiskalna oraz oczekiwania tych podmiotów wobec polityki zadluzenia panstwa, które sprowadzaja sie do powstawania kryzysu zaufania budzetowego. Problem ten wydaje sie szczególnie istotny w kontekscie obecnego globalnego kryzysu gospodarczego oraz niemal powszechnie wdrazanych przez rzady znacznych pakietów stymulacji fiskalnych, które sa traktowane jako glówne narzedzie polityki antykryzysowej.

Praca obejmuje syntetyczna prezentacje kluczowych w teorii ekonomii pogladów na efektywnosc polityki fiskalnej - pogladu keynesowskiego oraz neoklasycznego. Kolejna kwestia rozwazana w artykule jest kryzys zaufania budzetowego, w warunkach którego mozliwa jest empiryczna realizacja hipotezy ekwiwalencji Ricarda. W dalszej czesci zaprezentowano kilka przypadków istotnych stymulacji fiskalnych, które okazaly sie zupelnie nieskuteczne w pobudzaniu koniunktury oraz przypadku zacienien fiskalnych (dzialan rzadu ukierunkowanych na istotne obnizenie deficytu budzetowego poprzez znaczne ograniczenie wydatków oraz/badz podwyz- szenie podatków), które - wbrew obawom polityków i ekonomistów o negatywny ich wplyw na gospodarke w krótkim okresie - prowadzily do wyraznego wzrostu aktywnosci podmiotów gospodarczych i wzrostu dynamiki PKB. Przyklady te zostaly wsparte interpretacja mozliwych czynników, które zadecydowaly o charakterze poszczególnych dostosowan w ich oddzialywaniu na koniunkture. Prace zamyka podsumowanie oraz wnioski dla dalszej analizy teoretycznej i empirycznej, szczególnie uzyteczne dla polityki fiskalnej krajów Europy Srodkowowschodniej.

KONKURENCYJNE TEORIE

Ujecie konwencjonalne makroekonomicznych skutków zmian deficytu budzetowego oraz dlugu publicznego opiera sie na opinii, iz deficyt i dlug publiczny pobudzaja aktywnosc gospodarcza w krótkim okresie, ale jednoczesnie maja negatywne konsekwencje w okresie dlugim. Poglad ten zostal uznany przez D.W. Elmendorfa oraz N.G. Mankiwa za konwencjonalny, gdyz zgadza sie z nim wiekszosc ekonomistów (Elmendorf, Mankiw 1998, s. 1). Wedlug pogladu konwencjonalnego emisja dlugu panstwa wywolana poprzez finansowana deficytem obnizke podatków badz zwiekszenie wydatków publicznych, wplywa na aktywnosc gospodarcza pobudzajac wydatki podmiotów gospodarczych. Wzrost wydatków konsumpcyjnych wytraca gospodarke ze stanu równowagi i uruchamia procesy dostosowawcze, których przewidywany przebieg zalezy od przyjetych w teorii zalozen modelowych. Róznice w dostosowaniach sa konsekwencja równiez sposobu finansowania uruchamianego bodzca fiskalnego, badz to przez dodruk pieniedzy badz finansowanie w wyniku którego nie wzrasta baza monetarna. Ekonomisci reprezentujacy konwencjonalny poglad w tej kwestii stoja na stanowisku, iz krótkookresowe skutki deficytu budzetowego oraz dlugu publicznego sa korzystne, gdyz aktywnosc gospodarcza podmiotów wzrasta. W tym ujeciu zaklada sie, ze podmioty gospodarcze nie zaoszczedza calej finansowanej deficytem obnizki podatków, uznajac, iz w efekcie jej realizacji ich majatek wzrasta, zwieksza swoje wydatki konsumpcyjne (pojawi sie dodatni efekt majatkowy). Wzrost popytu uruchamia procesy dostosowawcze, które maja charakter ilosciowy. Ksztaltujaca sie na poziome nizszym od potencjalnego produkcja zacznie rosnac w odpowiedzi na rosnacy popyt, bez jednoczesnego wzrostu ogólnego poziomu cen, poprzez zwiekszanie stopnia wykorzystania dostepnych zasobów czynników wytwórczych. Efekt wypychania w modelu keynesowskim moze sie pojawic, gdy rosnaca produkcja zwiekszy transakcyjny popyt na pieniadz i w zwiazku z tym nastapi wzrost stóp procentowych, który moze skutkowac ograniczeniem wydatków inwestycyjnych. Jednak taka reakcja inwestycji wcale nie jest pewna w modelu keynesowskim. W decyzjach inwestycyjnych podmioty kieruja sie przede wszystkim oczekiwaniami dotyczacymi rentownosci inwestycji, te zas powinny byc pozytywne skoro w efekcie stymulacji fiskalnej produkt krajowy zaczal wzrastac, stopa procentowa ma znaczenie drugorzedne (zob. Krawczyk 2007, s. 35-38; Slawinski 1992, s. 9; Hicks 1997, s. 147-159; Fleming 1962, s. 369-379; Mundell 1963).

W modelu klasycznym deficyt budzetowy finansowany jest z prywatnych oszczednosci krajowych, gdyz skarbowe papiery wartosciowe zastepuja w portfelach podmiotów gospodarczych inne aktywa finansowe. Efektem przejecia przez deficyt budzetowy czesci oszczednosci krajowych udostepnianych sektorowi prywatnemu jest wzrost stóp procentowych. Z analizy rynku kapitalu plynnego wynika, iz wzrost stopy procentowej spowoduje ograniczenie wydatków inwestycyjnych - zmaleja one o tyle, o ile wczesniej wzrosla konsumpcja, tak wiec zmniejszenie inwestycji w pelni zneutralizuje wczesniejszy wzrost konsumpcji. Popyt globalny pozostanie na niezmienionym poziomie w warunkach gospodarki zamknietej. W sytuacji gospodarki otwartej mozliwe jest nabywanie skarbowych papierów wartosciowych przez podmioty zagraniczne - wówczas deficyt budzetowy tylko w czesci zostaje sfinansowany z krajowych oszczednosci, gdyz w pozostalej czesci sfinansuja go naplywajace z zagranicy oszczednosci. W ten sposób stop procentowe nie wzrosna tak silnie jak staloby sie to w warunkach gospodarki zamknietej, niemniej ich wzrost bedzie skutkowal zwiekszeniem naplywu kapitalu zagranicznego do kraju. Zmniejszenie poziomu inwestycji krajowych bedzie równiez slabsze, niemniej naplywajacy kapital zagraniczny przyczyni sie do aprecjacji kursu waluty krajowej, przez co wplynie na spadek eksportu netto. Z analizy klasycznej wynika, iz przejecie oszczednosci krajowych przez budzet moze skutkowac równym co do wielkosci spadkiem inwestycji krajowych, natomiast posilkowanie sie panstwa oszczednosciami zagranicznymi moze powodowac tak samo silne zmniejszenie eksportu netto. Procesy dostosowawcze w modelu klasycznym prowadza do pelnego efektu wypychania. Zmianie ulega natomiast struktura zagregowanego popytu - zwieksza sie udzial konsumpcji krajowej, natomiast zmniejsza sie udzial inwestycji oraz eksportu netto (Krawczyk 2007, s. 39-42).1

Dlugookresowe pozytywne konsekwencje zaciesnienia fiskalnego skutkujacego trwalym poprawieniem stanu finansów publicznych nie budza obecnie zadnych watpliwosci. Nalezy jednak podkreslic, ze w ostatnich latach pojawiaja sie takze glosy opowiadajace sie za pozytywnymi efektami dostosowan fiskalnych dla dynamiki wzrostu gospodarczego nawet w krótkim okresie. Obserwacja empiryczna konkretnych przypadków istotnych zaciesnien fiskalnych prowadzi do sformulowania tezy o mozliwej stymulacyjnej funkcji restrykcyjnej polityki fiskalnej, zwlaszcza w sytuacji wysokiego zadluzenia panstwa.2

Oprócz tego nalezy zwrócic szczególna uwage na coraz czestsze wsród ekonomistów glosy o zawodnosci panstwa w dzialaniach polegajacych na stymulacji gospodarki poprzez pobudzanie popytu. W ujeciu keynesowskim realizacja ekspansywnej polityki fiskalnej, skutkowac powinna dodatnim impulsem popytowym w gospodarce.3 Skutkiem dodatniego impulsu fiskalnego polegajacego np. na obnizeniu poziomu opodatkowania gospodarstw domowych odbywajacego sie kosztem rosnacego deficytu budzetowego powinien byc istotny wzrost konsumpcji - gospodarstwa domowe zwiekszyc powinny konsumpcje w efekcie wzbogacenia. Niemniej badania empiryczne przeprowadzone w gospodarkach rozwinietych wskazuja, iz przypadkom rozluznienia fiskalnego, motywowanym koniecznoscia przeciwdzialania spadkom aktywnosci gospodarczej, nie towarzysza istotne reakcje konsumpcji i produktu. Na podstawie obserwacji empirycznych mozna postawic hipoteze o mozliwej zawodnosci stymulacyjnej polityki fiskalnej. 4

KRYZYS ZAUFANIA BUDZETOWEGO

Kryzys budzetowego zaufania pojawia sie w warunkach, gdy poziom zadluzenia panstwa jest tak wysoki, ze wzbudza uzasadnione obawy dotyczace mozliwosci obslugi tego zadluzenia bez koniecznosci dalszego zadlu zania sie5. Ponadto kryzys zaufania dotyczy takze ksztaltu dalszej polityki fiskalnej, która prawdopodobnie bedzie musiala ulec drastycznemu zaostrzeniu. Zagadnienie to wiaze sie bezposrednio z oczekiwami gospodarstw domowych co do charakteru dalszej polityki fiskalnej i konsekwencji podejmowanych zmian w tej polityce. Na gruncie rozwazan o kryzysie zaufania budzetowego powrócic nalezy do koncepcji ricardianskiej ekwiwalencji, czyli zalozenia, iz aktualny deficyt budzetowy panstwa nieuchronnie prowadzic bedzie (w zwiazku z koniecznoscia obslugi rosnacego zadluzenia) do podniesienia ciezarów opodatkowania podmiotów gospodarczych w przyszlosci. Sytuacja wystapienia deficytu jest zatem "ekwiwalentna" do stanu, gdyby deficytu nie bylo - gospodarstwa domowe bowiem dokonaja antycypacji przyszlego zwiekszenia opodatkowania przez rzad i podejma kroki zaradcze polegajace na realizacji dodatkowych oszczednosciach na cel przyszlego wzrostu obciazen podatkowych. Polemike na gruncie teorii makroekonomii w kwestii ricardianskiej ekwiwalencji podjal R.J. Barro (1974), powolujac sie na poglady klasyka teorii ekonomii w kwestii równowaznosci poziomu biezacego deficytu budzetowego i przyszlego obciazenia gospodarki podatkami (Ricardo 2006, s. 173 i nastepne). Teoremat ekwiwalencji Ricarda uwazany przez wiekszosc ekonomistów wpisujacych sie w nurt ekonomii konwencjonalnych w znacznej mierze za zagadnienie teoretyczne, zaczyna nabierac szczególnego znaczenia w kontekscie analizy ekspansywnej polityki fiskalnej w sytuacji kryzysu zaufania budzetowego.6

R. Perotti stwierdza, iz istotny wplyw na efektywnosc dzialania dyskrecjonalnego w zakresie polityki fiskalnej (wnioski dotycza zaciesnienia fiskalnego) maja warunki poczatkowe, w których to zaciesnienie zostaje zainicjowane. Wydatki rzadowe maja pozytywny wplyw na konsumpcje w tzw. normalnych czasach (wystepuje zaleznosc keynesowska pomiedzy wydatkami a konsumpcja), natomiast negatywna korelacja (efekt niekeynesowski) wystepuje w sytuacji gdy mamy do czynienia ze "zlymi czasami" co nalezy rozumiec, jako utrzymujace sie znaczne zadluzenie publiczne, oraz narastajaca koniecznosc uporzadkowania finansów publicznych (zob. szerzej Perotti 1999, s. 1399-1436). Oznacza to, iz w krajach, których zadluzenie publiczne nie osiagnelo jeszcze drastycznych rozmiarów, mozliwe jest stymulowanie konsumpcji i produktu poprzez dodatkowe bodzce fiskalne - zaleznosc miedzy konsumpcja a dodatnim bodzcem fiskalnym bedzie miala charakter keynesowski. W krajach o znacznym poziomie zadluzenia podmioty beda sie zachowywac w sposób racjonalny antycypujac koniecznosc ciec budzetowych oraz podwyzke podatków w celu zrównowazenia budzetu.

Ekwiwalencja Ricarda oznacza brak znaczenia decyzji finansowych panstwa, gdyz obligacje skarbowe nie stanowia dla gospodarstw domowych majatku netto, stad dodatkowe zadluzenie panstwa nie wplywa na wzrost konsumpcji - takie jest ujecie teoretyczne tego zjawiska. W rzeczywistosci gospodarczej "ekwiwalentnosc" moze przyjmowac niespotykana sile w warunkach wysokiego zadluzenia panstwa i braku zaufania podmiotów, co do mozliwosci realnej obslugi zadluzenia bez podjecia kroków zaradczych przez rzad polegajacych na podwyzszeniu obciazen fiskalnych.

ZAWODNOSC STYMULACJI FISKALNYCH W BADANIACH EMPIRYCZNYCH

Badania nad efektami dyskrecjonalnej polityki fiskalnej panstwa, polegajacej badz to na stymulacji, badz na destymulacji fiskalnej, ogniskuja sie wokól dwóch podstawowych zagadnien. Pierwsze dotyczy warunków jakie musza byc spelnione w trakcie realizacji restrykcyjnej polityki fiskalnej, aby jej rezultatem byla ekspansja gospodarcza. Drugi problem dotyczy uwarunkowan ekspansji fiskalnej, w efekcie której gospodarka zwalnia i nastepuje recesja, co uzmyslawia zawodnosc panstwa w stosowaniu tego typu polityki gospodarczej. R. Perotti wskazuje, iz wynik konsolidacji fiskalnej prawdopodobnie zalezy od wysokiego poziomu i gwaltownie rosnacego dlugu publicznego (Perotti 1999). F. Giavazzi i M. Pagano wskazuja, iz reakcja sektora prywatnego w gospodarce na podejmowane próby konsolidacji zdeterminowana jest skala redukcji budzetu oraz symptomami jej trwalosci (Giavazzi, Pagano 1995). A. Alesina i S. Ardagna wskazuja na istotna role komponentów dostosowania fiskalnego - reakcja prywatnego sektora moze sie róznic w zaleznosci od tego, czy budzet jest redukowany poprzez wyrazne zmniejszenie wydatków budzetowych i transferów socjalnych, czy tez w efekcie wzrostu opodatkowania podmiotów i ciec w inwestycjach publicznych (Alesina, Ardagna 1998). F. Giavazzi, T. Jappelli i M. Pagano wskazuja, iz interesujacego wyjasnienia reakcji podmiotów na impuls fiskalny dostarcza obserwacja zmian w oszczednosciach podmiotów, nie zas w reakcji konsumpcji i inwestycji prywatnych (Giavazzi 2000), umozliwia bowiem weryfikacje na gruncie empirycznym teoretycznego zagadnienia ricardianskiej ekwiwalencji.

Badanie reakcji konsumpcji prywatnej na przypadki dostosowan fiskalnych przeprowadzone przez F. Giavazzi oraz M. Pagano w krajach OECD w latach 1970-927 ujawnilo niekeynesowskie zachowanie konsumpcji prywatnej na skutek tak ekspansji fiskalnej, jaki i zaciesnienia fiskalnego. Wyniki niniejszego badania prowadza do wniosków, iz wszelkie starania panstwa, polegajace na stymulacji fiskalnej beda charakteryzowaly sie duzym poziomem zawodnosci, z kolei niechetnie podejmowane przez polityków restrykcje fiskalne moga okazac sie ekspansywne. W badaniu stwierdzono, iz w przypadku, gdy skumulowana zmiana pierwotnego deficytu budzetowego uwzgledniajacego wahania cykliczne wynosila okolo +/- 5% potencjalnego produktu, wówczas zaleznosc pomiedzy konsumpcja prywatna a impulsem fiskalnym okazala sie byc ujemna. W przedziale ponizej istotnego poziomu zmian (5%) ekspansja fiskalna skutkuje wzrostem konsumpcji prywatnej, zgodnie z teoria keynesowska. Jesli dodatni impuls fiskalny przewyzsza ten krytyczny poziom - nastepuje spadek prywatnej konsumpcji. Ta negatywna korelacja jest wyraznie widoczna w przypadku duzych ujemnych impulsów fiskalnych - w takich przypadkach nastepuje wyrazny wzrost konsumpcji prywatnej w odpowiedzi na istotne zaciesnienie fiskalne. Badanie, uwzgledniajace reakcje konsumpcji prywatnej oraz inwestycji prywatnych na impuls fiskalny wykazalo takie same prawidlowosci. Graficzna prezentacja tych zagadnien znajduje sie na rys. 1. Wyróznione zostaly wyrazne przypadki ekspansywnych zaciesnien fiskalnych (Grecja w latach 1990-94 oraz Szwecja w latach 1986-87), a takze interesujace przypadki regresywnych ekspansji fiskalnych (Finlandia w latach 1977-80 oraz 1990-92, Szwecja w latach 1977-79, Japonia w latach 1990-948, Australia w latach 1990-94). Nalezy podkreslic, iz wyraznie nie-keynesowskie w skutkach ekspansje fiskalne w Szwecji oraz Japonii, opisane bardziej szczególowo w dalszej czesci niniejszej pracy, sa interesujacymi przypadkami makroekonomicznej regularnosci (Giavazzi, Pagano 1995, s. 7-8).

Badania dodatnich i ujemnych impulsów fiskalnych przeprowadzone przez F. Giavazzi, T. Jappelli oraz M. Pagano dla krajów OECD w latach 1970-96 (Tabela 1) wykazaly, iz wplyw polityki fiskalnej na dane makroekonomiczne jest asymetryczny i nieliniowy. Realny PKB oraz poziom konsumpcji zalamuja sie w stosunku do ich poprzedniego poziomu po okresie ekspansji, a takze zaciesnienia fiskalnego, ale przecietny spadek jest bardziej wyrazny po okresie ekspansji fiskalnej anizeli po czasie konsolidacji. Stopa oszczednosci brutto spadla istotnie w nastepstwie ekspansji fiskalnych (z 23,41% do 20,17% potencjalnego produktu). Z kolei, duze zaciesnienia fiskalne prowadzily do wzrostu stopy oszczednosci brutto, jednak nieznacznego (z 21,91% do poziomu 22,66%). Te wyniki potwierdzaja przypuszczenie o wystepowaniu asymetrycznej reakcji oszczednosci krajowych brutto na polityke fiskalna restrykcyjna oraz ekspansywna. Ponadto, wiekszosc konsolidacji fiskalnych opierala sie glównie na zwiekszaniu stopy netto opodatkowania podmiotów (tj. na zwiekszaniu podatków), ani- zeli na cieciu wydatków rzadowych, stad tez dzialania takie prowadzily jedynie do ustabilizowania relacji dlugu publicznego do PKB (Giavazzi, Jappelli, Pagano 2000, s. 12).

STUDIA PRZYPADKU - NIEKEYNESOWSKIE SKUTKI STYMULACJI FISKALNYCH

Rezultaty ekspansji fiskalnej w Szwecji w latach 1990-93

Doswiadczenia gospodarki Szwecji po 1990 roku traktowac nalezy jako silny dowód na nieskutecznosc ekspansywnej polityki fiskalnej w zakresie stymulacji popytu. W tym kontekscie szczególowe przesledzenie przypadku Szwecji, z uwzglednieniem efektu majatkowego, wplywu zmiany real nej stopy procentowej oraz cen dóbr trwalego uzytku, a przede wszystkim oczekiwan gospodarstw domowych i przedsiebiorstw co do przyszlego stanu zadluzenia panstwa, umozliwia zdefiniowanie warunków, w jakich dodatnie bodzce fiskalne nie beda ekspansywne w skutkach, tzn. w ich nastepstwie nie ulegnie poprawie koniunktura gospodarcza. F. Giavazzi i M. Pagano zwracaja uwage na fakt, iz nie uwzglednienie oczekiwan podmiotów prywatnych w reakcji konsumpcji i inwestycji prywatnych na duzy dodatni impuls fiskalny, jaki mial miejsce w Szwecji na poczatku lat 90., uniemozliwia wyjasnienie przyczyn kurczenia sie popytu prywatnego (Giavazzi, Pagano 1995).

W polowie lat 80. zadluzenie publiczne Szwecji poprawilo sie znaczaco i spadlo z poziomu 47,1% do 24,9% PKB w roku 1990, a nastepnie wzroslo drastycznie do poziomu 67,8% PKB w roku 1995 (Giavazzi, Pagano 1995). W latach 1990-93 Szwecja doswiadczyla ostrej recesji gospodarczej, z plaga bankructw i zwolnien, niemniej wzrost zadluzenia publicznego nie byl wywolany recesja w gospodarce - wedlug szwedzkiego Ministerstwa Finansów ¾ pogorszenia stanu deficytu skorygowanego o wahania cykliczne bylo efektem dyskrecjonalnych dzialan rzadu, glównie obnizki podatków w 1991r. oraz rzadowej pomocy dla glównych banków w Szwecji w latach 1991-93. Obnizka objeto przede wszystkim podatki posrednie oraz pozostale przychody budzetowe m. in. podatek kapitalowy, obowiazkowe oplaty, grzywny, przychody w wlasnosci panstwowej. Jednoczesnie wzrosly gwaltownie wydatki rzadowe, jednak nie dotyczyly one publicznej konsumpcji a raczej transferów, które zwiekszyly sie znacznie w zwiazku z zalamaniem koniunktury gospodarczej. Szwedzki epizod fiskalny opieral sie glównie na cieciach podatków oraz transferach socjalnych, przy jednoczesnej redukcji a nastepnie stabilizacji konsumpcji publicznej. Przypadek szwedzki jest zatem szczególnie przydatny do zbadania wplywu ciec w opodatkowaniu netto na zmniejszenie konsumpcji prywatnej oraz prywatnych inwestycji, nie zas ich stymulacji, jak to wynika z ujecia keynesowskiego (Giavazzi, Pagano 1995, s. 20).

Prawdopodobnie sklonnosc do konsumpcji gospodarstw domowych jest odwrotnie proporcjonalna do poziomu zadluzenia w relacji do PKB. W polowie lat 80., kiedy w Szwecji udalo ograniczyc zadluzenie panstwa, konsumpcja prywatna znacznie wzrosla, z kolei w okresie gwaltownego wzrostu deficytu do roku 1995 konsumpcja spadla o 13% w relacji do PKB. Podobne zachowanie odnotowano dla korelacji pomiedzy inwestycjami prywatnymi a wskaznikiem zadluzenia panstwa. Zaleznosci te zostaja zachowane po uwzglednieniu wplywu innych czynników anizeli zadluzenie, takich jak efekt majatkowy na prywatna konsumpcje oraz zmiany realnej stopy procentowej na poziom inwestycji prywatnych. Zawirowania cen aktywów kapitalowych oraz wzrost realnych stóp procentowych pojawily sie w warunkach kryzysu walutowego w 1992 r., niemniej mogly byc one równiez determinowane przez polityke fiskalna. Gwaltowny wzrost zadlu- zenia panstwa spowodowal wzrost realnej stopy procentowej w efekcie dzialania mechanizmu wypychania, oddzialujac na spadek konsumpcji poprzez efekt majatkowy znacznie przekraczajacy efekt dochodowy zwiekszenia dochodów rozporzadzalnych, a takze na inwestycje poprzez zwiekszenie kosztów pozyskiwania kapitalu (Giavazzi, Pagano 1995, s. 20).

W przypadku, kiedy poziom relacji zadluzenia panstwa do PKB jest wysoki, redukcja podatków finansowana zwiekszeniem deficytu wplywa na konsumpcje i inwestycje prywatne poprzez czynnik oczekiwan podmiotów co do przyszlego znacznego zwiekszenia obciazen podatkowych, w porównaniu z poziomem, jaki bylby wymagany aktualne dla zrównowa- zenia budzetu. Stad wysoki deficyt budzetowy w latach 1989-94 zmusil konsumentów do rekalkulacji poziomu dochodu rozporzadzalnego permanentnego i - w dalszej konsekwencji - redukcji konsumpcji. Podobnie, wysoki deficyt zdeterminowal spadek oczekiwan co do przyszlych zarobków z aktywów kapitalowych oraz mniejsza zyskownosc z inwestycji, co wyjasnic mozna wzrostem realnej stopy procentowej (Giavazzi, Pagano 1995, s. 20, s. 24).

Ekspansja fiskalna w Japonii w latach 90 XX wieku

W okresie powojennym Japonia prowadzila polityke równowazenia bud zetu, az do lat 90.9 W 1991 roku, kiedy nastapilo gwaltowne zalamanie cen na ryku nieruchomosci oraz na gieldzie, pekniecie banki spekulacyjnej na tych rynkach spowodowalo, iz dochodu budzetowe znacznie spadly. Lata 90. charakteryzowaly sie wyraznie ekspansywna polityka fiskalna rzadu, której celem bylo pobudzenie aktywnosci gospodarczej, co zaowocowalo gwaltownym pogorszeniem sie wskazników realizacji polityki fiskalnej. Ogólny bilans zadluzenia rzadu jako procent PKB wynosil + 2,9% w 1990 roku, niemniej ulegal ciaglemu pogorszeniu - w 2000 roku wynoszac -7,9% PKB.10 Dlug publiczny jako procent PKB zwiekszyl sie znacznie ciagu lat dziewiecdziesiatych z poziomu 61.4% w 1990r. do 114.1% w roku 200011. Poziom zadluzenia Japonii oraz tempo wzrostu tego zadlu- zenia byly znacznie wyzsze anizeli w innych krajach wysoko uprzemyslowionych (Ihori, Nakamoto 2005, s. 13-14).

Polityka fiskalna w Japonii polegala na dokonywaniu stymulacji fiskalnej, poprzez obnizke opodatkowania gospodarstw domowych, a takze zwiekszanie wydatków rzadowych m. in. na roboty publiczne. W latach 1992-2000 bodziec fiskalny skierowany do gospodarki byl rzedu 130 bilionów jenów, w latach 2001-2008 stymulacja fiskalna wyniosla 57 bilionów jenów (Ito 2009, s. 7). Ekspansywna polityka fiskalna w tym czasie okazala sie miec ograniczony wplyw na wzrost produktu w Japonii. Wplyw jej na zwiekszenie aktywnosci podmiotów byl marginalny, co jest realizacja neoklasycznego ujecia polityki fiskalnej z zalozeniem racjonalnych podmiotów. Mnoznik dla prac publicznych finansowanych przez rzad jest niski, skad znikoma skutecznosc tego typu stymulacji zarówno dla konsumpcji prywatnej jak i inwestycji. W badaniach empirycznych przeprowadzonych przez T. Ihori oraz A. Nakamoto wykazano, iz 1% wzrost inwestycji rzadowych nie wplywa na konsumpcje w sposób istotny, z kolei efekty wypychania wydatków prywatnych przez wydatki publiczne jest widoczny, zwlaszcza w ostatnich latach badania. Podsumowujac, wzrost inwestycji publicznych w latach 90. spowodowal efekt wypychania prywatnych inwestycji oraz nie wplynal na stymulacje konsumpcji prywatnej - keynesowski efekt stymulacji fiskalnej nie zostal zaobserwowany w Japonii. Polityka fiskalna celujaca w stymulowanie gospodarki okazala sie nieefektywna (Ihori, Nakamoto 2005, s. 10-15).

F. Perri dokonujac makroekonomicznej oceny skutków polityki fiskalnej w Japonii pod koniec lat 90., stwierdzil, iz polityka ta przyniosla skutki odwrotne od zamierzonych skutki - wzrost wydatków rzadowych spowodowal spowolnienie aktywnosci gospodarczej poprzez gwaltowny wzrost zadluzenia panstwa, oczekiwania podmiotów gospodarczych co do wzrostu obciazen podatkowych oraz wyrazny efekt wypychania prywatnych inwestycji. Zaproponowany przez niego dynamiczny model ogólnej równowagi, sformulowany na gruncie teorii neoklasycznej, dosc dobrze opisuje faktyczne dane ekonomiczne dla gospodarki japonskiej. Szok wywolany wzrostem wydatków rzadowych zwieksza obciazenie podatkowe konsumentów, co powoduje powstanie negatywnego efektu majatkowego. Tak konsumpcja jak i czas wolny gospodarstw domowych ulegaja ograniczeniu, zwieksza sie sklonnosc gospodarstw domowych do pracy. Wzrost podazy pracy najczesciej powoduje wzrost inwestycji, ze wzgledu na komplementarnosc pracy i kapitalu oraz wzrost produktywnosci pracy. Z drugiej strony negatywny efekt majatkowy sklania podmioty gospodarcze do mniejszych oszczednosci wywolujac wzrost realnej stopy procentowej, co powoduje ograniczenie inwestycji. Jaki jest ostateczny rezultat zwiekszenia wydatków rzadowych zalezy od tego, który z wyzej wymienionych efektów jest dominujacy. Z badan przeprowadzonych przez F. Perri wynika, iz efekt stopy procentowej byl silniejszy, wyrazny spadek inwestycji prywatnych spowodowal, iz skutecznosc ekspansywnej polityki fiskalnej w Japonii w latach 90. byla niewielka (Perri 1990, s. 23). Badanie, w jakim stopniu stymulacja fiskalna spowoduje przyspieszenie wzrostu gospodarczego w tym kraju, wykazalo, iz znaczny i trwaly impuls fiskalny oparty na wzroscie wydatków rzadowych w czasie recesji z konca lat 90. pozostawial produkt praktycznie niezmieniony, natomiast powodowal wzrost dlugu publicznego o wiecej niz 10% (Perri 1990, s. 3).

ZAKONCZENIE

Ewolucja pogladów na znaczenie polityki fiskalnej panstwa przebiegala od przekonania o istotnym wplywie ekspansywnej polityki fiskalnej na wzrost aktywnosci gospodarczej w okresie powojennym, az do pogladów o mozliwej zawodnosci panstwa w tym zakresie, czyli niskim poziom skutecznosci stymulacji fiskalnej, nawet w krótkim okresie.

Zawodnosc panstwa w zakresie realizacji ekspansywnej polityki fiskalnej przejawia sie w warunkach bardzo wysokiego poziomu zadluzenia publicznego. Sytuacja taka stwarza wszelkie warunki do wystapienia tzw. kryzysu zaufania budzetowego, u podloza którego leza uzasadnione obawy gospodarstw domowych dotyczace realnej mozliwosci obslugi zadluzenia. W takich warunkach dalsze próby stymulacji konsumpcji spotkaja sie z brakiem reakcji gospodarstw domowych w zakresie konsumpcji, zwieksza sie natomiast oszczednosci prywatne. Przypadki istotnych stymulacji fiskalnych zaprezentowane w pracy odbywaly sie w warunkach drastycznego powiekszenia sie stopnia zadluzenia publicznego (dotyczy to równiez nieomówionych szczególowo stymulacji w Australii oraz Finlandii). Na podstawie przeprowadzonych rozwazan w toku dalszych badan moznaby postawic hipoteze badawcza o wystepowaniu równowaznosci ricardianskiej w warunkach spelniajacych kryteria utraty budzetowego zaufania gospodarstw domowych.

Bardzo interesujaca kwestia dla dalszych rozwazan jest takze postawienie pytania o odniesienie wniosków z zaprezentowanych przypadków dotyczacych krajów wysoko rozwinietych do realiów krajów Europy Srodkowowschodniej, które charakteryzuja sie relatywnie niskim poziomem rozwoju gospodarczego. Istnieja argumenty teoretyczne wskazujace na skutecznosc krótkookresowej polityki gospodarczej w stymulowaniu strony popytowej gospodarki w krajach postsocjalistycznych, gdzie swiadomosc ekonomiczna spoleczenstw funkcjonujacych relatywnie krótko w warunkach gospodarki rynkowej jest niewielka, czeste sa zjawiska slabosci i niestabilnosci rzadów, co moze przedkladac sie na skrócenie horyzontu planowania w tworzeniu podstaw polityki gospodarczej12. Ponadto rozbudzone wysokie aspiracje konsumpcyjne oraz niska sklonnosc do oszczedzania spoleczenstwa sa prawdopodobnie przyczyna skutecznej stymulacji popytu, nawet w sytuacji narastajacego gwaltownie zadluzenia publicznego panstw posocjalistycznych (zob. Bredner, Drazen 2005, s. 1271-1295). W zwiazku z tym czesto argumentuje sie, ze gospodarki tych krajów moga byc bardziej narazone na wystepowanie politycznego cyklu politycznego. Zagadnienia te wymagaja odrebnych badan nad skutecznoscia dyskrecjonalnej polityki fiskalnej oraz mozliwoscia pojawienia sie ekwiwalencji ricardianskiej.

Footnote

1 Interesujaca wykladnie postepowania panstwa w duchu szkoly klasycznej z uzupelnieniem mikroekonomicznych fundamentów zachowania gospodarstw domowych znalezc mozna w pracy R.J. Barro (1997, s. 343-429).

2 Na temat ekspansywnych zaciesnien fiskalnych istnieje juz pokazna literatura, m. in.: F. Giavazzi i M. Pagano (1990), A. Alesina i S. Ardagna, (1998), F. Giavazzi i M. Pagano (1995). Wsród polskiej literatury przedmiotu nalezy wyróznic prace A. Rzoncy (2007).

3 Dotyczy to zarówno tradycyjnego keynesizmu abstrahujacego od oczekiwan, jak i wspólczesnej nowej ekonomii keynesistowskiej uwzgledniajacej racjonalne oczekiwania, ale bazujacej na takich zjawiskach jak asymetria informacji, koszty menu itd.

4 Wsród prac dotyczacych zawodnosci stymulacji fiskalnych nalezy wymienic: T. Ihori i A. Nakamoto (2005), F. Perri (1999), C. Purfield (2003), F. Giavazzi, T. Jappelli i M. Pagano (2000), K. Wutanabe, T. Wutanabe i T. Wutanabe (1999). Nieskutecznosc polityki fiskalnej w stymulowaniu aktywnosci gospodarczej w okresie powojennym w Stanach Zjednoczonych szczególowo prezentuje opracowanie C. D. Romer, D. H. Romer (2007).

5 Na temat kryzysu zaufania budzetowego patrz szerzej: D. Stansel i D.T. Mitchell (2008), F. Giavazzi i M. Pagano (1989).

6 Problemowi ekwiwalencji ricardianskiej poswieconych zostalo wiele prac - wiekszosc z nich obejmuje próby dowiedzenia, iz równowaznosc Ricarda nie zachodzi w rzeczywistosci gospodarczej, m. in. J.M. Potera i L.H. Summers (1987), R.E. Hall i F.S. Mishkin (1982), R.G. Hubbard i K.L. Judd (1986). G. A. Akerlof uznaje teoremat ricardianskiej ekwiwalencji za teoretyczna kwestie, majaca charakter hipotezy i trudna do empirycznego zbadania (zob. G.A. Akerlof 2006). Syntetyczne podsumowanie dyskusji toczacej sie na gruncie teorii ekonomii w kwestii ekwiwalencji ricardianskiej zawiera praca D.W. Elmendorfa i N. G. Mankiwa (1998, s. 35-68).

7 F. Giavazzi i M. Pagano lacznie wskazali 223 epizody dostosowan fiskalnych (dodatnich i ujemnych) w nastepujacych krajach: Austrii, Australii, Belgii, Kanadzie, Danii, Finlandii, Francji, Niemczech, Grecji, Irlandii, Wloszech, Japonii, Holandii, Norwegii, Portugalii, Hiszpanii, Szwecji, Wielkiej Brytanii oraz USA. W badaniu uwzgledniono nastepujace zmienne makroekonomiczne dla wczesniej wymienionych krajów: dochód, konsumpcja prywatna, inwestycje prywatne, podatki i transfery, dlug publiczny oraz konsumpcja publiczna (szerzej: Giavazzi, Pagano 1995, s. 7-17).

8 W przypadku ekspansywnej polityki fiskalnej prowadzonej w Japonii w calej dekadzie lat 90. mozna stwierdzic, iz byla to polityka zupelnie nieskuteczna w zakresie stymulacji gospodarki. Posród interesujacych opracowan poruszajacych temat "straconej dekady w Japonii" nalezy wymienic K. Wutanabe, T. Wutanabe, T. Wutanabe (1999) oraz L. Bartolini, A. Razin, S. Symansky (1995, s. 111-146).

9 W swietle danych OECD deficyt budzetowy pojawil sie w Japonii w roku 1993 i wyniósl -2,4% PKB, w dalszych latach systematycznie wzrastal; po 2005 r, ulegl znaczniej redukcji do poziomu -2,4% PKB w 2007 r. Dlug publiczny Japonii przekroczyl 100% PKB w 1997 r., w kolejnych latach systematycznie zwiekszal sie - w 2007 r. wyniósl ponad 170% PKB.

10 Porównujac poziom zadluzenia Japonii na tle innych krajów G7 warto zaznaczyc, ze pozostale kraje G7 w ciagu lat 90. poprawily stan finansów publicznych. W USA poprawa ta odbyla sie w skali od -2,7% w 1990 roku do 0,9% PKB w roku 2000. W Wielkiej Brytanii zmiana ogólnego bilansu rzadowego wyniosla do 1990 r. -1,5% do 2000 r. +0,8%. Ten sam wskaznik dla Niemiec poprawil sie z -2,1% w 1990 roku do -1,2% w 2000 r. Wlochy zdolaly dokonac poprawy sytuacji budzetu na poziomie -11.2% w 1990 roku do poziomu -1,6% PKB w 2000 r. W przypadku Kanady poprawa budzetu wyniosla z -4,5% w 1990 r do poziomu +1,6% w roku 2000. Jedynie we Francji deficyt rzadowy utrzymywal sie podobnym poziomie: -1,6% PKB w 1990 r. oraz -1,7% w 2000 r. Zob. (Ihori, Nakamoto 2005, s. 3).

11 Wzrost dlugu publicznego w innych krajach G7 byl mniejszy, anizeli w Japonii: w USA z poziomu 55,3% w 1990 r. do 57,1% w 2000 r.; w Wielkiej Brytanii z poziomu 39,1% w 1990 r. do 51,2% w 2000r.; w Niemczej z 43,2% w 1990 r. do 61,7% w roku 2000 r; we Francji dlug publiczny wzrósl z poziomu 40,2% w 1990 r. do 64,6% w roku 2000; we Wloszech - z 105,4% w 1990 r. do 115,2% w 2000 r.; w Kanadzie wzrost ten wyniósl z 71,5% w 1990 r. do poziomu 82,5% w 2000 r. (zob. Ihori, Nakamoto 2005, s. 3).

12 Moze to zachecac decydentów do "naduzywania" takich dodatnich bodzców fiskalnych.

References

LITERATURA

Alesina A., Ardagna S. (1998), Fiscal Adjustments. Why They Can Be Expansionary, "Economic Policy", Vol. 13, No. 27.

Barro R.J. (1997), Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.

Bartolini L., Razin A., Symansky S. (1995), G-7 Fiscal Restructuring in the 1990s: Macroeconomic Effects, Vol. 10, No. 1.

Bredner A., Drazen A. (2005), Political Budget Cycles in New versus Established Democracies, "Journal of Monetary Economics", No. 52.

Elmendorf D. W., Mankiw N.G. (1998), Government Debt, NBER Working Paper Series, Working Paper No. 6470.

Fleming M.J. (1962), Domestic Financial Policies under Fixed and under Floating Exchange Rates, IMF StaffPapers, No 3.

Giavazzi F., Jappelli T. , Pagano M. (2000), Searching for Non-linear Effects of Fiscal Policy: Evidence from Industrial and Developing Countries, NBER Working Paper Series, Working Paper No. 7460.

Giavazzi F., Pagano M. (1995), Non-Keynesian Effects of Fiscal Policy Changes: International Evidence and the Swedish Experience, NBER Working Paper Series, Working Paper No. 5332.

Giavazzi F., Pagano M. (1990), Can Severe Fiscal Contractions Be Expansionary? Tales of Two Small European Countries, NBER Working Paper Series, Working Paper No. 3372.

Giavazzi F., Pagano M. (1989), Confidence Crises and Public Debt Management, NBER Working Paper Series, Working Paper No. 2926.

Hicks J.R. (1997), Mr. Keynes and the "classics": A suggested Interpretaion, "Econometrica", Vol. 5.

Ihori T., Nakamoto A. (2005), Japan's Fiscal Policy and Fiscal Reconstruction, Discussion Paper Series, Hitotsubashi University Reaserch Unit of Statistical Analysis in Social Science, No. 99.

Ito T. (2009), Efectiveness of Fiscal Policy, the case of Japan, presentation at the IMF, Washington DC, March 19.

Mundell R.A. (1963), Capital Mobility and Stabilization Policy under Fixed and Flexible Exchenge Rate, "Canadian Journal of Economics and Political Science", Vol. 29, No. 4.

Perri F. (1999), The Role of Fiscal Policy in Japan: a Quantitative Study, Business and Economic Studies at NYU.

Perotti R. (1999), Fiscal Policy in Good Times and Bad, "The Quarterly Journal of Economics", Vol. 114. No. 4.

Potera J.M., Summers L.H. (1987), Finite Lifetimes and the Effects of Budget Deficit on National Saving, "Journal of Monetary Economics", Vol. 20, No. 2.

Purfield C. (2003), Fiscal Adjustment in Transition Countries: Evidence from the 1990s, IMF Working Paper, WP/03/36.

Stansel D., Mitchell D.T. (2008), State Fiscal Crises: Are Rapid Spending Increases to Blame?, "Cato Journal", Vol. 28., No. 3.

Wutanabe K., T. Wutanabe, T. Wutanabe (1999), Tax Policy and Consumer Spending: Evidence from Japanese Fiscal Experiments, NBER Working Paper Series, Working Paper No. 7252.