Amerika'da Tek kisilik Lobi: Vahan Cardashian (1883-1934)/One-Man Lobby in America: Vahan Cardashian (1883-1934)

Abstract

Turco-American relationship had a long history with cordial relations. Diplomatic relations that were severed in 1917 with the entrance of US into the World War could be reestablished only in 1927. One of the major factors in this delay was the anti-Turkish activities undertaken by Armenians living in US. The figure of Vahan Cardashian (Kardasyan) who functioned almost as a one-man lobby against Turkey until 1934 is especially worthy of attention. Born in Kayseri in 1883, Cardashian completed his higher education in the same town and received a Law degree at Yale University. He nurtured good relations with Ottoman officials until 1915 and even served as translator in the Empire's Consulate in New York. After 1915, however, Cardashian started his anti-Turkish activities. Among these activities were the foundation of an independent Armenia, one of the issues discussed in the Sevrès Treaty, non-ratification of the Turco-American treaty signed on 6 August 1923 in Lausanne and his negative propaganda against Turkish ambassador to Washington, Ahmed Muhtar Bey.

Headnote

Özet

Türk-Amerikan iliskileri uzun bir tarihi geçmise sahiptir ve genel olarak dostluk içerisinde devam etmistir. Amerika Birlesik Devletleri'nin 1917 senesinde I. Dünya Savasina girmesiyle kesilen resmi iliskiler ancak 1927 senesinde yeniden kurulacaktir. Bunda en önemli etkenlerden birisi de Amerika'da yasayan Ermenilerin Türkiye aleyhtari yürüttükleri faaliyetlerdir. Bu baglamda 1934 senesine kadar Türkiye karsiti faaliyetleriyle dikkat çeken Amerika'da adeta tek kisilik bir lobi gibi çalisan Vahan Cardashian ( Kardasyan) ismi ön plana çikmaktadir.

1883 senesinde Kayseri'de dogan Cardashian, ilk ve orta ögretimini ayni sehirde tamamladi. Yüksekögretimini Yale Üniversitesinde hukuk alaninda yapti. 1915 yilina kadar Osmanli yetkilileriyle iyi iliskiler kurmus hatta bir süre New York Konsoloslugunda tercümanlik yapmistir. Buna karsin Cardashian zikrolunan tarihten sonra Türk aleyhtari faaliyetleriyle dikkat çekmektedir. Nitekim Sevr Antlasmasinda gündeme gelen bagimsiz Ermenistan'in kurulmasi, 6 Agustos 1923 tarihinde Lozan'da Türkiye ile Amerika Birlesik Devletleri arasinda imzalanan antlasmanin onaylanmamasi ve Washington Sefiri Ahmet Muhtar Bey aleyhinde propaganda yapmasi gibi faaliyetleri bunlar arasinda sayilabilir.

Anahtar Kelimeler: Türkiye, Amerika Birlesik Devletleri, Ermeniler, Lobicilik.

Abstract

Turco-American relationship had a long history with cordial relations. Diplomatic relations that were severed in 1917 with the entrance of US into the World War could be reestablished only in 1927. One of the major factors in this delay was the anti-Turkish activities undertaken by Armenians living in US. The figure of Vahan Cardashian (Kardasyan) who functioned almost as a one-man lobby against Turkey until 1934 is especially worthy of attention.

Born in Kayseri in 1883, Cardashian completed his higher education in the same town and received a Law degree at Yale University. He nurtured good relations with Ottoman officials until 1915 and even served as translator in the Empire's Consulate in New York. After 1915, however, Cardashian started his anti-Turkish activities. Among these activities were the foundation of an independent Armenia, one of the issues discussed in the Sevrès Treaty, non-ratification of the Turco-American treaty signed on 6 August 1923 in Lausanne and his negative propaganda against Turkish ambassador to Washington, Ahmed Muhtar Bey.

Keywords: Turkey, United States of America, Armenians, Lobbying

Giris

Türk-Amerikan iliskileri uzun bir tarihsel geçmise sahiptir. Iliskiler I. Dünya Savasi'na kadar belli bir samimiyet içerisinde sürdüyse de, gerek diplomatik ve gerekse ticari açidan müttefiklik derecesine ulasmamisti.1 Fakat Temmuz 1914 tarihinde baslayan I. Dünya Savasi, Türk-Amerikan iliskilerini olumsuz etkilemistir. Bunun baslica sebepleri arasinda; savasin hemen basinda Ahmed Rüstem Bey'in The Evening Star gazetesine verdigi 8 Eylül 1914 tarihli demeç2 ve bunun bir gün sonrasinda Osmanli Devleti'nin tek tarafli olarak kapitülasyonlari kaldirmasidir.3 Bütün bunlara ragmen Amerika Birlesik Devletleri'nin Itilaf Devletleri yaninda savasa girmesine kadar iki ülke arasindaki iliskiler normal seyrinde devam etmistir.

Bu durum ABD'nin, 20 Nisan 1917'de verdigi bir notayla4 kesilmis ise de ne ABD ne de Osmanli Devleti birbirlerine savas ilan etmistir. Savas süresince de Amerika'nin haklarini koruma görevini Isveç, Türk haklarini koruma görevini Ispanya üstlendi.5

Bunun yaninda iki ülke arasindaki iliskilerin yeniden kurulmasi ve normal seyrine girmesi 1927 senesini kadar mümkün olmamistir. Birbiriyle savasmamis Türkiye ve Amerika Birlesik Devletleri arasindaki normal diplomatik iliskilerin yaklasik on sene boyunca kurulamamasinda kuskusuz en önemli faktör Amerika'daki Ermeni Lobisinin Türkiye aleyhtari yürüttügü faaliyetlerdir.6 Bu cümleden olarak Türkiye aleyhtari faaliyetleriyle Amerika'da adeta tek kisilik lobi gibi çalisan eski bir Osmanli Ermeni'si Vahan Cardashian (Kardasyan) ismi ön plana çikmaktadir. Peki, Vahan Cardashian kimdir?

Vahan Cardashian'in hayatinin erken dönemi ve ailesi hakkindaki bilgilerimiz oldukça sinirlidir. Vahan, 1 Aralik 1883'de Kayseri'de dünyaya geldi.7 Babasi Nazar (Nazir) Cardashian annesi ise Marie Calayjian (Cardashian)'dir.8 Vahan'in Garabed 9 isminde bir erkek ve Hranoosh isimli bir kiz kardesi bulunmaktadir. Nazar Cardashian'in erken yasta hayatini kaybetmesi aileyi ekonomik açidan zor durumda birakmakla birlikte Vahan'in kiz kardesinin Ermeniler arasinda taninan ayni zamanda zengin Frankian ailesine gelin gitmesi bu zor durumdan kurtulmalarini saglamistir.10

Vahan, ilk ve orta dereceli egitimini Kayseri'de tamamlamistir. Burada ilk olarak Ermeni cemaatine ait yerel bir okula gitmis olup daha sonra Fransizca egitim veren St. Basil Jesuit (1890-1900) ve iki sene kadar da Talas Amerikan kolejinde egitimine devam etmistir.11 1902 senesinde Amerika Birlesik Devletleri'nin New York sehrine yerlesmis ve bir süre ticaretle mesgul olmustur.12 Amerika'ya gitme karari almasinda, muhtemelen daha önce Amerika'da bulunan erkek kardesinin etkisi bulunmaktadir. 1904 senesinde Yale Üniversitesinde Hukuk egitimine baslamistir.13 Egitimine devam ettigi sirada 15 Mayis 1907'de New York'ta taninan zengin ve dul bir Amerikali olan Cornelia Alexander Holub ile evlenmistir.14 1908 senesinde Yale Üniversitesindeki hukuk egitimi tamamlamistir.15 Ayni yil Amerika Birlesik Devleti vatandasi da olan Cardashian16 "The Ottoman Empire in the Twentieth Century" (Yirminci Yüzyilda Osmanli Imparatorlugu) adli ilk kitabini da yayinlanmistir. Adi geçen kitap, gerek Islamiyet gerekse Türkler hakkinda olumsuz bilgiler içermektedir.17 Cardashian, hukuk egitimini tamamladiktan sonra New York Barosu'na basvurmus ve sinavlardan basarili olarak 1909 senesinde avukat olmaya hak kazanmistir.18

Cardashian, 1915 senesine kadar Osmanli Devleti'yle iliskilerini koparmamistir. Bu meyanda, 1910'da Armenian General Progressive Association'in II. Mesrutiyet'in ilani üzerine verdigi ve Osmanli Sefiri Ziya Pasa'nin da davetli oldugu ziyafete katilmistir. Burada V. Mehmed Resad serefine kadeh kaldiran Cardashian yaptigi konusmada, Mesrutiyetin ilaniyla beraber gayrimüslimlerin de esit haklara sahip oldugunu söylemis ve övücü ifadeler kullanmistir. 19

Bunun yani sira Cardashian, 1911-1914 yillari arasinda New York sehbenderliginde tercümanlik yapmistir. Bu konuyla ilgili olarak Basbakanlik Osmanli Arsivinde sinirli sayidaki belge içerisinde her hangi bir bilgiye rastlamasak da The New York Times gazetesi ve bazi Ermeni yanlisi kaynaklarda bu yönde bilgiler bulunmaktadir.20 1911'de Italya'nin Trablusgarp'i isgaliyle alakali olarak gazetelere demeçler dahi vermistir. Nitekim The New York Times gazetesine verdigi bir demeçte isgalin haksiz oldugunu söyleyecektir.21 Ayni zamanda, Italyan Disisleri Bakani Marchese di San Giuliano New York Herald gazetesinin 15 Ekim 1911 tarihli sayisinda, Trablusgarp'in isgalinin hakli nedenlere dayandigi iddiasina, ertesi gün cevap verecektir. Basbakanlik Osmanli Arsivinde yer alan Ingilizceden tercüme edilen haberde, Vahan Cardashian'la ilgili olarak "New York" dan "Liberty" sokaginda 55 numarali hanede mukim dava vekili..." ibaresi yer almaktadir.22

Vahan Cardashian, bir taraftan Osmanli resmi makamlariyla iliskilerini sürdürürken diger taraftan da Osmanli Devleti aleyhine faaliyette bulunmaktan çekinmemistir. Özellikle Osmanli Devleti üzerinde etkisinin fazla oldugunu düsündügü Ingiltere resmi makamlarina Türkler aleyhinde mektuplar yollamistir.23 Mesela Cardashian, Balkan Harbi'nde Osmanli Devleti'nin baris istemek durumunda kaldigi dönemde toplanan Londra Büyükelçiler Konferansi'nda, 4 Ocak 1913'te Ingiliz Disisleri Bakanligi'na bir mektup yollamistir. Mektupta, Londra'da bir Ermeni heyetinin bulundugunu ve bu heyetin baslica amacinin, Ermeni sorununu Büyükelçiler Konferansi'nda ya da bu konuyla ilgili toplana- cak baska bir toplantida, görüsme konusu oldugunu yazmistir. Ayrica mektupta, Kilikya bölgesinde Ingilizlerin kontrolünde bir Ermenistan kurulabilecegini belirtmistir. 24

Diger taraftan Cardashian 8 Temmuz 1913'de Ticaret ve Ziraat Nezareti'ne basvurarak San Francisco sehrinde Panama Kanali'nin açilisi münasebetiyle 1915 yilinda düzenlenecek olan uluslararasi San Francisco Bahr-i Muhit sergisinde bütün masraflari ile kar ve zarari kendisine ait olmak üzere bir Osmanli subesi insa ve isletmek için komiserlige tayin edilmesini istemistir.25 Cardashian'in basvurusu resmi makamlarca incelenerek26 kendisiyle bir mukavele yapilmasi kararlastirilmistir. Ancak mukavele Cardashian'in teklifinden biraz daha farklidir. Buna göre, sergideki masraflar Osmanli Devleti tarafindan karsilanacaktir. Ayrica New York Sehbenderi Celal Bey'in serginin birinci komiseri olmasi kaydiyla Cardashian'a izin verilmistir (21 Aralik 1913).27

Osmanli Devleti ile Vahan Cardashian arasindaki baglarin tamamen kopmasi 1915'teki sergi sirasinda olacaktir. Nitekim Osmanli pavyonunu ziyaret eden Amerika Birlesik Devletleri Disisleri eski Bakani William Jennings Bryan ile ABD eski Baskanlarindan William Howard Taft ve Theodore Roosevelt'e kendisini Osmanli Bas Komiseri olarak tanitan Cardashian, Osmanli aleyhinde ifadeler içeren bir mektup vermistir.28 Bunun ardindan Osmanli resmi makamlarinin mektuptan haberdar olmasi, gayet dolambaçli bir sekilde vuku bulmustur. Söy-le ki; sergiden kisa bir süre önce görevinden ayrilan W. J. Bryan, Cardahian'in kendisine verdigi mektubu halefi Robert Lansing'e yollamistir. R. Lansing mektubu, Almanya'nin Amerika Birlesik Devletleri Büyükelçisi Johan Heincich Von Bernstorff'a iletmistir. J. H. von Bernstorff ise mektubun bir kopyasini müttefiki durumunda bulunan Osmanli Devleti'nin Hariciye Naziri Sait Halim Pasa'ya yollamisti.29 Bu sekilde Osmanli Devleti, Cardashian'in mektubunu ve düsüncelerini ögrenme firsati bulmustur.

8 Temmuz 1915 tarihli mektupta Cardashian, özetle sunlari ifade etmistir. Osmanli Devleti'nde yasayan Ermenilerin acinacak durumdadirlar. Dünya Savasindan önce Avrupa'nin Osmanli Devleti üzerinde bir etkisi vardi. Ancak bu etki savas ile birlikte kalmadi. Jön Türkler sistemli bir sekilde güç gösteri- sinde bulunuyorlar. Atalarinin yaptiklarini katliyor. Katliam ve kiyimlara devam ediyorlar. Rusya ve Osmanli Devleti arasinda kalan 2 milyon Ermeni yirtici hayvanlara yem oldu. Burada bir tarafta Türk halki ve yetkilileri ile Kürt asiretleri arasinda kaldi. On binlerce suçsuz masum insan katledildi. Yüzlerce köy ve sehir kül oldu. Binlerce kadin tecavüze ugradi. Binlerce Ermeni askerlik yoklamasi adi altinda toplanarak ya asildi veya vuruldu. Bes yüz bin Ermeni kadin çoluk çocuk kaçmak zorunda kaldilar. Ancak tarifi zor sefalet içerisinde kaldilar. Bildigim kadariyla 5 gazeteci, 6 din adami 1500 Ermeni ileri geleni gereksiz yere sürgüne gönderildi ya da hapse atildi. Ben Türkleri taniyorum. Hapse ve sürgüne gönderilen Ermenileri öldürdüklerini biliyorum. Biliyorum ki Ermenileri dislayan dengesiz politikalariyla Türkler problemi çözebilecegini düsünüyorlar. Bati uygarligi bu katliami nasil kabullenebilir Ermenilerin tamamen yok edilmesini nasil kabul edilebilir. Tarihe mal olmus bir toplum paramparça olmustur.30

Bu mektuptan haberdar edilen New York Konsolosu Celal Bey ise San Francisco'ya giderek Cardashian'a, yazdigi mektubu gösterip görevine son vermistir.31 Celal Bey, Washington Sefareti'ne yazdigi mektupta, Cardashian'i böyle bir niyetinin oldugunu kesinlikle anlayamadigini ve kendisine itimat gösterdigini ifade etmistir.32 Cardashian, hiç beklemedigi ve Osmanli yetkilerinin haberdar olmayacagini düsündügü bu durum karsinda, W. J. Bryan'a ve Amerika Birlesik Devletleri eski baskanlarindan T. Roosevelt'e sitem içeren mektuplar yollamistir. 33

San Francisco'daki sergide görevine son verilmesinin ardindan Cardashian, Türk aleyhtari faaliyetlerinin dozunu giderek arttirmistir. Life and Times of Vahan Cardashian, Vahan Cardashian: Advocate Extraordinaire For The Armenian Cause adli kitapta bir makale kaleme alan John R. Mardick, Cardashian'daki bu degisiklige Kayseri'de yasayan anne ve kiz kardesinin tehcir edilmesi kararini engellemeye yönelik çabalarinin sonuçsuz kalmasi ve onlarin tehcirde hayatlarini kaybetmeleri seklinde bir neden göstermistir.34 Ancak 13 Haziran 1934'de Vahan Cardashin'in ölümünü haber yapan The New York Times gazetesi ve 19331934 tarihli Yale Üniversitesi bülteninde, Cardashian'in anne ve kiz kardesinin Istanbul'da hala yasadigi bilgisi verilmektedir.35 1927-1933 tarihleri arasinda Amerika Birlesik Devletleri'nde Büyükelçilik görevinde bulunan Ahmet Muhtar Bey ise, Cardashian'in giderek artan Türkiye aleyhtari faaliyetlerinin sebebini; "Vaktiyle Osmanli Sefaretinde müstahdem olup bilahare vazifesine hitam verilen ve bu yüzden bize hasim kesilen..." sözleriyle açiklamistir.36

Cardashian, Amerika'daki Hristiyan ve Musevi gruplari üzerinde de etkili olmaya çalismistir (1915). Ayrica Amerika Birlesik Devletleri Baskani, Savunma Bakani ve üniversitelere Türkiye aleyhtari mektuplar yollamistir.37 Örnegin, San Francisco'ndan New York'a döndükten kisa bir süre sonra 12 Subat 1916'da Disisleri Bakani Robert Lansing'e yolladigi bir mektup bulunmaktadir. Aslinda bu mektup, 30 Agustos 1914'te Savunma eski Bakani Lindley Miller Garssion'a yolladigi yazinin kopyasi ve daha sonra kaleme aldigi anlasilan "Ermenistan ve Ermeniler" adli 6 sayfalik bir brosürden olusmaktadir. 30 Agustos'taki yazida, Almanya'nin kuklasi durumunda bulundugunu iddia ettigi Türklerin, Osmanli topraklarinda yasayan Ermeniler basta olmak üzere bütün Gayrimüslim topluluklara karsi düsmanca bir tutum içerisinde oldugunu ileri sürmüstür. Yine kendisinin kaleme aldigi brosürde ise, Ermenilerin tarihi ve Cihan Harbinde Itilaf Devletlerine yaptiklari destegi ve faaliyetleri anlatacaktir.38

Bunun yani sira Cardashian Istanbul üzerinde Amerika'ya göre daha fazla etkili olacagina inandigi Ingiltere üzerindeki etkisini de arttirma çabasina giriserek Ingiliz Büyükelçisiyle de irtibata geçmistir. Bu meyanda, parlamentoda Ermeni meselesini ilk kez gündeme getiren Viscount James Bryce39 ile 1915-1917 seneleri arasinda birçok kez mektuplasmistir. Amerika Birlesik Devletleri'nin Istanbul Büyükelçisi Henry Morgenthau ile Washington'da görüsmeler yapmistir.40 Söz konusu görüsmelere Morgenthau'nun, özel sekreteri olan Hagop Andonian'i da beraberinde getirdigi bilgisi de dikkat çekici bir ayrintidir.41

I. Dünya Savasi'nin sonlarina kadar mücadelesine bireysel bir sekilde devam eden Cardashian 1918 yilinin Kasim ayina geldiginde, Amerika'daki Ermenilerin çati organi olarak kabul edilen Armenian National Union of America (Amerika Ermeni Milli Birlik Komitesi)'nin daveti üzerine adi geçen komite tarafindan yeni kurulmus olan Armenian Press Bureau (Ermeni Basin Bürosu) basina geçmistir.42 Kaleme aldigi bir makalesinde bu göreve basladiginda propagandanin önemini anladigini ifade eden Cardashian, eger Ermeni meselesi hakkinda Amerika Birlesik Devletleri'nde basari kazanmak isteniyorsa konunun toplumun önüne getirilmesi lüzumunu dile getirmektedir. Ayrica dikkatli ve planli bir sekilde hazirlanan propagandanin gücü ve dogrudan olmasi tespitinde de bulunmustur. Bu baglamda yeni bir yapilanmanin gerektigine inanan Cardashian, Aralik 1918 tarihinde "American Committee for The Independence of Armenia" adli bir komite (Ermenistan'in Bagimsizligi için Amerikan Komitesi)'yi kurmustur.43 Cardashian, bu komitenin kurulmasinda Ermeniler arasinda fikir uyusmazliginin etkili oldugunu söylemektedir.44

Kurulan bu yeni komitenin baskanligina, 1917 senesine kadar Amerika Birlesik Devletleri'nin Almanya Büyükelçiligi'ni yapmis ve Amerikan bürokrasisini iyi bilen bir isim olan James Watson Gerard'i getirildi. Cardashian da Basin Bürosu'nun basina geçmis olup kendisi, Komitenin tek Ermeni üyesidir. Komitede Amerikan siyasetini oldukça iyi taniyan kisiler de bulunmaktadir.45 Üstelik adi geçen komite, kisa süre içerisinde Amerika'daki 48 eyalette temsilcilikler kurmustur.46 Cardashian'in basinda bulundugu Basin Bürosu, 19181922 tarihleri arasinda Türk aleyhtari ve bagimsiz Ermenistan'in kurulmasina yönelik propaganda faaliyetleri yaparak 17 bin kisisel mektup ve telgrafla 173 bin brosür niteliginde mektup hazirlamistir. Bunlar, Amerika Birlesik Devletleri Baskani da dahil olmak üzere, Amerika'da bulunan 20 bin civarindaki devlet yetkilisi ve din adamiyla birlikte 250 kolej ve üniversite rektörüne, 85 piskopos, 40 kadar valiye yollanmistir. Ayrica toplami 553 sayfa olan 21 adet risale ve brosür niteliginde yayin da yapmislardir. Nihayetinde bütün bu yayinlardan, 212 bin adet basildigi görülmektedir.47

Cardashian, Osmanli Devleti'nin Mondros Ateskes Antlasmasi'ni imzalamasindan sonra, komite çatisi altinda bagimsiz bir Ermenistan'in kurulmasina yönelik faaliyetlerini giderek artirmistir. Bu cümleden olarak 27 Aralik 1918'de The New York Times gazetesinde "For Free Armenia" (Bagimsiz Ermenistan için) adiyla yer alan makalesi oldukça dikkat çekicidir. Söz konusu makalede, Amerikalilarin büyük çogunlugunun bagimsiz bir Ermenistan kurulmasini destekledigini dile getiren Cardashian, Senatör Lodge'nin Rusya ve Iran'daki Ermenileri de kapsayan bir Ermenistan teklifini 10 Aralik tarihinde Senatoya sundugunu belirtmistir. Üstelik bu teklifi destekleyen otuzun üzerinde Cumhuriyetçi ve Demokrat senatör vardir. Bu kisilerin asil insan oldugunu ifade edip Amerika'nin asil bir amaci bulundugunu belirten Cardashian, Amerika'nin arkadaslari olan Ingiltere, Fransa ve Italya'nin baris antlasmasinda bagimsiz Ermenistan'i taninmalari konusunda hiçbir süphesi olmadigini vurgulamistir.48

Manda Tartismalari ve Vahan Cardashian

Osmanli Devleti, 30 Ekim 1918'de imzalanan Mondros Ateskes Antlasmasi'yla I. Dünya Savasindan çekilmistir. Bundan sonra Osmanli topraklarinin nasil paylasilacagi ve/veya yönetilecegi konusu, çözülemeyen bir sorun olarak gündemi uzun süre mesgul etmistir. Bu baglamda Paris Baris Konferansi'nda Yakindogu ile ilgili meseleler, sinirlar ve idari konular gündeme gelmistir. Konferansta, Türkiye'nin bagimsiz bir ülke olarak devam edip edemeyecegi, eger devamina karar verilirse sinirlarinin ne sekilde olacagi konusu da ele alinmistir. Bir diger konu ise, Osmanli Devleti'nden ayrilacak bölgelerde, Itilaf Devletleri'nin oynayacagi roldür.

Itilaf Devleti temsilcileri Osmanli Devleti'nin ne surette paylasacagi konusunun tartisildigi bir ortamda, Amerika Birlesik Devleti Baskani T. W. Wilson, "manda" kavramini ortaya atmistir. Bu konuda Lloyd George ve Georges Clemenceau'n bazi süpheleri olsa dahi, Osmanli topraklarini Ermenistan, Suriye, Irak, Filistin, Arabistan diye bölümlere ayiran taslak 30 Ocak 1919'da resmen kabul edildi. Bununla birlikte Paris'teki toplantida, ABD'nin Osmanli mandasini kabul edip etmeyecegi de gündeme gelmistir.49 Fakat "Manda" meselesi, Amerika'da Hükümet'e yönelik elestirilerin artmasina sebep olmustur. Muhalefet, Avrupali devletlerin petrol, hammadde ve piyasa elde etmek için Versay Antlasmasi'ni hemen onaylayacaklari gibi Almanya'nin Afrika'daki kolonilerini alarak kendilerini ödüllendireceklerini ifade etmekteydi. Buna karsin Amerika'ya ise, bos ve verimsiz arazilerin yaninda, askeri ve mali yük birakilacakti.50 Kamuoyunda bir diger tartisma da, Amerika Birlesik Devletleri eger mandater devlet olacaksa, bunun Ermenistan ve Türkiye'yi beraber bir manda yönetimi altinda mi yoksa ayri ayri devletler seklinde mi olacagi üzerinde cereyan etmistir.

Ermenistan ve Türkiye'nin bir manda yönetimi altinda olmasi yönünde olanlarin basinda Henry Morgenthau, Amerika Birlesik Devletleri eski baskanlardan William Howard Taft, Amerikali Misyoner Liderlerinden Dr. William Westermann, James Barton ve Robert Koleji müdürü Caleb F. Gates gibi kisiler bulun- maktadir.51 Buna karsin Cardashian'in kurucusu oldugu American Committee for the Independence of Armenia ise, Türkiye'yi ve Ermenistan'i kapsayacak bir manda yönetimine karsi çikarak ayri bir manda yönetimin kurulmasi gerektigini dile getirmistir. Bu konuyla alakali olarak basta Cardashian olmak üzere ABD'de degisik platformlarda yazilar kaleme almislardir.52 Nitekim Cardashian tarafindan Haziran 1919 tarihinde The New York Times gazetesinde yayinlanan bir makalede, Istanbul, Anadolu ve Ermenistan'i kapsayacak bir "manda" ya karsi çikilmistir. Üstelik bu durum, "kasap ve koyunu bir arada tutmak" olarak tarif edilmistir. Özellikle Caleb F. Gates ve Morgenthau'nun böyle tekliflerde bulunmalarinin anlasilamayacagini ve Morgenthau'nun teklifinin kisisel hirstan kaynaklandigini ifade eden Cardashian, Anadolu, Istanbul ve Ermenistan'i içine alan bir "manda"yi Türkleri yaptiklari suçlardan dolayi ödüllendirmek ve Ermenileri ise mak seklinde Inançlari, dilleri, gelenek ve görenekleri birbirinden farkli olan Türklerle Ermeniler bir arada yasayamazlar. Inançlari, dilleri, gelenek ve görenekleri Türklerle Ermenilerin bir arada yasamayacaklarini belirten Cardashian, geceyle gündüz gibi birbirinden ayri olan iki toplumun beraber yasamasini Amerikan halkinin da kabul etmeyecegini iddia etmistir.53 Ayni gazetede yayinlanan "Give Armenia A Change" (Ermenistan'a bir sans ver) adli makalesinde ise, bölgede bulunan Ingiliz askerleri vasitasiyla Ermenistan'in desteklenmesi ve kendini savunacak kapasiteye getirilmesini istenmistir.54 Bunun yani sira Cardashian, Komite'nin çikarttigi The Joint Mandate Scheme: A Turkish Empire Under American Protection adli kitapta "A Turkish Scheme" (Türk Entrikasi)55 ve America as Mandatary for Armenia adli kitapta "Should America Accept A Mandate for Armenia" (Amerika Ermenistan için Mandaterligi kabul etmeli mi?)56 adli makalelerinde de Ermenistan mandasini gündeme getirecektir.

Amerikan basininda tartismalarin yogun bir sekilde devam ettigi sirada Amerikan Baskani Wilson, konuyla ilgili iki önemli rapor hazirlatmistir. Bunlardan birincisi, 1919 senesinin Haziran ve Temmuz aylarinda Istanbul ve Suriye'yi de kapsayan ziyaretleri sonucunda Henry King ile Charles Crane tarafindan hazirlanmistir. Rapora göre, mütareke sirasinda Osmanli sinirlari içerisinde kalan Istanbul ve çevresiyle birlikte Anadolu ve Ermenistan'in Amerikan mandasi altinda olmasi önerilmekteydi.57 Ayni yilin Agustos-Ekim aylari ara- ara- sinda Anadolu ve Kafkasya'yi gezen Harbord Komisyonu'nun hazirladigi raporda ise, Amerika'dan çok uzak bir bölgede mandater devlet olmanin zorluklarina ve getirecegi yüksek maliyete vurgu yapilmistir.58 Bu raporun da etkisiyle Senato, Wilson'un arzu etmesine ragmen, 1 Haziran 1920 tarihindeki oylamada Dogu Anadolu'da bir Ermenistan mandaterligi üstlenmesini 23'e karsi 52 oyla reddedilmistir.59

Fakat çok geçmeden ortaya çikan bir diger mesele, gözleri yeniden Ermeni sorununa çevirmistir. Bu meyanda Sevr Antlasmasi'nin imzalanmasiyla birlikte antlasmanin 89. maddesi Dogu Anadolu bölgesindeki dört vilayetin Ermenilere verilmesini öngörmekte ve Türkiye ile Ermenistan arasindaki sinirin çizilmesini Amerikan Baskani Wilson'un hakemligine havale etmekteydi.60 Wilson teklifi kabul etmis ve sinir hattini belirleme isine koyulmustur. Ancak Türkiye-Ermenistan sinir haritasini Milletler Cemiyeti'ne sunmaya hazirlandigi sirada, Kâzim Karabekir Pasa'ya bagli kuvvetler Ermenistan üzerine yürüyerek Gümrü antlasmasini yapmaya mecbur etmistir. Bir süre sonra ise Bolsevikler, Ermenistan'daki duruma egemen olmuslardir. Sonuçta Wilson'un "Ermenistan sinirlari" haritasi, tam bir fiyasko haline gelmistir.61

Bu arada hem "American Committee for The Independence of Armenia" hem de Cardashian'in, Sevr Antlasmasi'nin Ermenilerle alakali kisminin uygulanmasi için çabalarina devam ettigini görmekteyiz. Nitekim Cardashian, kaleme aldigi makalelerinde Ermeni sorunun ancak Sevr Antlasmasi ile çözüme ulasacagi iddiasinda bulunmustu. Ermenilerin, Itilaf Devletleri'ne Dogu Cephesinde, Filistin ve Suriye'de büyük katki sagladigini ifade eden Cardashian, buna ragmen yeterli destegi alamadiklarini, özellikle Fransa ve Italya'nin Mustafa Kemal'i lojistik olarak desteklediklerini ve bu sebepten Kilikya bölgesinde 20 bin Ermeni'nin Türkler tarafindan öldürüldügünü iddia etmistir.62 Bunun yaninda Sevr Antlasmasi'nin Ermenistan'la ilgili kisminin uygulanmasi konusunda resmi makamlara yazilar da yollamistir. Bunlara verilecek en güzel örnek 28 Mart 1922'de Amerika Birlesik Devletleri Disisleri Bakanligi'na yollanan ve Vahan Cardashian'in da imzasi bulunan muhtiradadir. Zikrolunan muhtirada gerek Amerikan halkinin gerekse de Demokrat ve Cumhuriyetçi Partilerin Ermenilere karsi olan yardim ve ilgisine deginilerek bagimsiz Ermenistan'i tanidigi ifade ederek Amerika Birlesik Devletleri'nin, Sevr Antlasmasi uyarinca batili güçleri Ermenistan konusunda harekete geçirmesi istenmistir.63

1923-1934 Yillari Arasinda Vahan Cardashian

Lozan görüsmelerinin devam ettigi süreçte Vahan Cardashian, Türkiye aleyhtari faaliyetlerini ve açiklamalarini devam ettirmistir. Nitekim "Türkiye için Bagimsizlik" (Independence For Turkey) adli makalesi, 28 Ocak 1923 tarihinde The New York Times gazetesinde yayinlanmistir. Burada Türkleri küçümseyici ifadeler kullanan Cardashian, bu zamana kadar silah yoluyla ayakta kaldiklarini ve gayrimüslim nüfusa ihtiyaci olduklarini yazmistir. Gayrimüslimlerin üretici konumunda bulunmalarina karsin Türklerin tarim disindaki alanlarda tüketici olduklarini iddia etmistir. 1913 senesindeki ziyaretinde birçok üst düzey yetkiliyle tanistigi, Türk idarecilerin adalet ve kabiliyetten yoksun oldugu, devletin ancak yabanci devletlerin destegiyle devam edebilecegi ve ekonomik bagimsizligi olmayan bir devletin siyasi olarak da ayakta kalamayacagi gibi ifadeler kullanmistir.64

Lozan Antlasmasi'nin yürürlüge girmesiyle Türkiye Cumhuriyeti'nin dis politikasi, Amerika Birlesik Devletleri hariç olmak üzere normale dönmüstür. Esasinda Amerika, 24 Temmuz 1923'de imzalanan Lozan Antlasmasina taraf da degildi. Zira Sevr Antlasmasi'ni onaylamamistir. Bunun yerine Lozan'da Amerika ile Türkiye arasinda 6 Agustos 1923'de bir dostluk ve isbirligi antlasmasi imzalanmisti. Iki ülke arasindaki iliskilerin yeniden kurulmasi amacina yönelik olan bu antlasma, kapitülasyonlar, Türkiye'deki Amerikan okullari ve ticaretle ilgili konulari içermekteydi.65

6 Agustos'ta imzalanan söz konusu antlasma, Amerika'da bir tartismayi da beraberinde getirmistir. Misyonerler ve yardim kuruluslari antlasmanin onaylanmasi için çaba sarf ederken James Gerard'in baskanligini yapmasina sin da agirligini fazlasiyla hissettirdigi Ermenistan'in Bagimsizligi için Amerikan Komitesi (American Committee for the Independence of Armenia), antlasmanin senatoda onaylanmamasi için yogun bir propaganda faaliyeti yürütmüstür.66 Bu baglamda komite, kendini tekrar organize ederek kampanyasini daha önce Amerikali bazi yardim kuruluslarinin da kullandigi ve Amerikan toplumunun hafizasinda fazla da eski olmayan "korkunç Türk" (terrible Turk) üzerinden yürütmeye baslamistir.67 Slogan olarak ise "Lozan Antlasmasina Hayir" ifadesini benimsemistir.68 Komite James Gerard imzali Eylül ve Ekim 1923 tarihli tarihli "The Senate Should Reject The Turkish Treaty" (Senato Türk Antlasmasini Reddetmelidir) adiyla Türkiye ve Türkler aleyhinde agir ifadeler içeren 16 ve 35 sayfalik iki risaleyi Senatoya yollamistir.69

Söz konusu gelisme, bazi tepkileri de beraberinde getirmistir. Nitekim risalenin basinda komiteye üye olduklari gösterilen Wyoming eski Valisi Robert D. Carey, Iowan eski Valisi William Lloyd ve Harding Uluslararasi Egitim Enstitüsü Müdürü (Institute of International Education) Dr. Stephen D. Dugan komiteyle bir ilgilerinin olmadigini ve propaganda amaçli hazirlanan risalede isimlerinin kullanilmamasini istemislerdi.70 Anlasildigi üzere komite, kendilerinden habersiz olarak birçok ileri gelen Amerikalinin ismini Türk-Amerikan antlasmasina karsiymis gibi gösterme ugrasi içindedir. Benzer duruma muhatap olan diger kisiler ise, Bruce Bliven71 ve Herbert Adams Gibbons'dur.72

Ekim 1923 tarihli ve 35 sayfalik risalede, Cardashian'in da bir makalesi bulunmaktadir. Esasinda bu yazi, Temmuz 1923 tarihinde kaleme aldigi Türk Sorunu ve Amerika ( The Turkish Question and America) adli makaledir. Cardashian, burada da Türkiye ve Türkler hakkinda daha önceki ifadelerini tekrarlamistir. Bu meyanda Türklerin kökeninin Mogol irkina dayandigini, Anadolu'nun fethiyle birlikte milyonlarca Hristiyan'i katlettiklerini ve barbar olduklarini iddia etmistir. I. Dünya Savasi sürecinde Araplarin, Ermeniler ve Rumlarin 200 bin askerle Itilaf Devletleri'nin yaninda yer alarak savasin kazanilmasina etkili olduklarini belirten Cardashian, Itilaf Devletleri'nin bu milletlerin özgürlügünü saglamasi konusunda söz verdiklerini öne sürmüstür. 30 Ekim 1918'de Türkiye teslim oldu. Paris Baris Konferansi'nda birçok Amerikali ileri gelen politikacinin bagimsiz Ermenistan'in kurulmasi için Amerikan Baskani Wilson'dan destek istemekle birlikte bu yöndeki çabalarin basarisizlikla sonuçlandigi ve Ermenilerin kendi kaderlerine terk edildigini dile getirmistir. Bunlarin ötesinde, Türkiye'nin güven vermedigi, geleceginin belli olmadigi, ekonominin temelini teskil eden Hristiyanlarin devre disi birakilmasindan dolayi bagimsiz bir devlet olarak ayakta kalamayacagini ve Mustafa Kemal Pasa'nin ne kadar süre iktidarda kalacaginin belli olmadigi gibi birçok asilsiz iddia ve ifadelerde bulunmustur.73

Cardashian'la birçok kez görüsen ve özellikle Lozan Antlasmasi imzalanincaya kadar Türk aleyhtari yayin ve demeçleriyle taninan American Board of Commissioners For Foreign Missions üyesi James Levi Barton, 4 Subat 1924 tarihli yazdigi mektupta Cardashian ve Ermenilerin, Türkiye aleyhtari faaliyetlerinde Amerikan halkinin geçmisteki Türk algisini kullandiklari ve Cardashian'in antlasmanin onaylanmasindan yana olan misyonerleri tehdit ettigini belirtmektedir.74

Chief of the Division of Near Eastern Affairs (Yakin Dogu Isleri Subesi Sefi), Alen W. Dulles tarafindan Amiral Bristol'a gönderilen bir belgede "bas belasi" olarak nitelenen Cardashian'in Amerikan resmi makamlarini rahatsiz edici ve asilsiz birçok yazi yolladigi, kendisi hakkinda hacimli bir dosya oldugu ve Komite adina birçok mektubu Cardashian'in yazip Gerard'in ise imzaladigi ifade edilmektedir.75 Bunu destekler nitelikte bir bilgiyi de Lozan'daki antlasmasinin onaylanmasi yönünde çaba harcayan J. Barton dile getirerek Gerard'in bütün kararlarinda Cardashian'a danistigi, hatta kendisine yolladigi mektuba Cardashian'in küfürlü ve dolayli yoldan tehditkâr bir ifadeyle antlasmanin onaylanmasina yönelik çabalardan vazgeçmesini istedigi gibi kelimeler kullanmistir. Üstelik ayni belgede, Ermenistan'in Bagimsizligi için Amerikan Komitesi için "Cardashian Komitesi" ifadesi yer alacakti.76

Lozan Antlasmasi'nin onaylanmamasina yönelik olarak Cardashian'in hazirladigi, Gerard imzasiyla yayinlanan ve Türkiye ve Türkler hakkinda birçok gerçek disi bilgi içeren risalelerden birisi de, "The Lausanne Treaty and Kemalist Turkey"dir.77 Bu risale hakkinda Cardashian, 7 Subat 1924'de Amerikan Disisleri Bakanligina yazdigi mektupta, 10 makaleden olustugu bilgisini vermektedir. Ayni mektupta, Kemalist rejimin uzun süre ayakta kalamayacagi ve Türklere güvenilmemesi gerektigi de ifade edilmistir.78 Cardashian'in üyelerine danismadan Komite adini kullanarak yayinladigi makale ve risaleler bazi tepkileri de beraberinde getirmistir. Nitekim bu tür tepki getiren makalelerden birisi de, Amerika Disisleri Bakani Charles Evans Hughes ve Amerikan basinina "Secretary Hughes and Chester Oil Concession" adiyla yollanmistir. Söz konusu yazi üzerine James Gerard tarafindan The New York Times gazetesine yapilan bir açiklamada, ne böyle bir yazi hazirladigini ne de haberdar oldugu belirtilerek, hazirlayan kisinin Vahan Cardashian oldugu deklare edilmistir.79 Yaziya Komite'nin yönetim kurulunda olan S. S. Mc Clure'nin tepkisi oldukça sert olmustur. Böyle bir yazidan yönetim kurulunda olmasina ragmen haberinin olmadigini ifade eden Clure, Disisleri Bakani'ndan özür dileyerek kendisinin Amerika Birlesik Devletlerinin simdiye kadar gelmis en iyi bakanlarindan birisi oldugunu söylemis ve Komite üyeliginden istifa etmistir.80

Hem antlasmanin imzalandigi sirada ABD Senatosunun tatilde olmasi hem de henüz çözüme kavusturulamayan konular bulundugu için ABD Baskani Coolidge, antlasmayi biraz gecikmeli olarak 3 Mayis 1924'de Senato'ya havale etmistir. Antlasma, 16 Mayis 1924'de Dis Iliskiler Komisyonuna gelmis; ancak buradaki kuvvetli muhalefeti kirmak oldukça zor olmustur.81 Dis Iliskiler Komisyonundaki en sert muhalefet, Senatör Claude A Swanson'dan gelmistir. Bu konuda Dis Iliskiler Komisyonun bir baska üyesi olan Henry Cabot Lodge, 24 Mayis 1924'de Barton'a yazdigi bir yazida, Swanson'un "Gerard ve onun Ermeni arkadasi Cardashian" in tesiri altinda kaldigini ifade etmektedir.82 Bu baglamda Senato Dis Iliskiler Komisyonu Baskani Senatör Henry Cabot Lodge, muhalif senatör Swanson'un antlasmanin onaylanmasi teklifinin tatilden sonraya birakilmasini kabul etmek durumunda kalmistir. Nitekim Senato 12 Haziran'da tatile girdigi sirada antlasma hala Dis Iliskiler Komisyonu'ndaydi. 1 Aralik günü tekrar toplanmis Senato, 13 Mart 1925'te yapilan gizli oturumda antlasma konusunu ele almistir. Burada yapilan görüsmede onay için gerekli üçte iki çogunlugun saglanamayacagi anlasilinca tekrar Dis Iliskiler Komisyonuna yollanmis ve böylece antlasmanin onayi bir sonraki seneye kalmistir.83

1926 senesinde Ermenistan'in Bagimsizligi için Amerikan Komitesi (American Committee for the Independence of Armenia) adli örgüt, Lozan Antlasmasina Karsi Amerikan Komitesi (The American Committee Opposed to the Lausanne Treaty) adini alacak ve faaliyetlerini daha da arttiracaktir. Üstelik Vahan Cardashian, Amerikan kamuoyunun hiç de yabanci olmadigi kötü ve korkunç Türk tabirine daha çok sarilacaktir. 1926 yilinda "Kemal's Salve Market and Lausanne Treaty" adiyla yayinlanan kitapta kaleme aldigi yazisinda, Türkiye ve yeni rejim hakkinda kamuoyuna birçok yanlis bilgi verecektir. Makalede, Kasim 1922'de Lozan'a giden Türklerin Izmir sehrinde Hristiyanlarin yasadigi yerleri yagmaladigi ve yaktigi, binlerce Hristiyan kadin ve kizi köle yaptigi, 300 bin kisinin hiç bir sey almadan sehri terk etmeye zorlandigi dile getirilmistir. Ayrica Kemalist rejimin, fazla bilinmese de, 13. yüzyildan beri en fazla Hristiyan'i yok ettigi seklinde birçok gerçek disi bilgi içermektedir.84 Yine ayni tarihte Komite tarafindan yayinlanan "The Lausanne Treaty Turkey and Armenia" adli kitapta "The Turks" baslikli makalesinde, daha önce Türkler aleyhinde dediklerini tekrarlayacaktir. Bu meyanda, hiçbir kanita dayanmayan Kemalistlerin bes yillik iktidari boyunca bir milyon Ermeni ve Rum'u katledip bes yüz bin kisiyi ana yurdundan tehcir ettigini ileri sürmüstür. 85

Cardashian, antlasmanin onaylanmamasi için Amerikan kamuoyunun yaninda Amerika Birlesik Devletleri Baskani ve Senatoya yönelik birçok girisim de bulunmustur. Örnegin, komitenin hazirladigi "Armenian In The World War" (Birinci Dünya Savasinda Ermeniler) adli risaleyi bizzat kendi imzasiyla Baskana yollamistir.86 Bu konuda bir baska örnek ise, "The Lausanne Treaty Turkey and Armenia" adli kitabi birçok nüsha ile bizzat senatoya teslim etmesi olarak gösterilebilir. Ayrica, tasarinin onaylanmamasindan yana tavir takinan Senatörler Swanson, Robinson, Parrisonl ve William King'le görüserek yapilmasi gerekenler konusunda konusmustur.87 Bunun yaninda Cardashian, Amerika'daki Hristiyan topluluklar üzerinde de propaganda faaliyetlerinde bulunmustur. Bu baglamda antlasmanin onaylanmamasindan yana tavir takinan Piskopos William T. Manning vasitasiyla Amerika'daki Piskoposlara, Manning ve Dr. Williams Adams Brown tarafindan yazilmakla birlikte Cardashian'in hazirlanmasinda yardim ettigi bir mektup yollamistir.88

Bütün bu tartismalar arasinda zikrolunan antlasma, 24 Mart 1926'da, oylanmak üzere tekrar Senato'ya yollanmistir. Bunun yaninda muhalefetin etkisini azaltmak amaciyla gizli olan antlasma metni ifsa edilmisse de bir sonuç elde edilememistir. Amerikan Hükümeti, Senato tatile girmeden bir gün önce bir girisim daha yaparak, antlasmanin Ocak 1927'de oylanmasi için yeniden Senato'ya göndermistir.89 Bu arada, Senato'nun tatile girmesine ragmen antlasmanin reddi yönünde girisimlerine devam eden Cardashian, Ekim ayi içerisinde Disisleri Bakani'ndan bir görüsme talep etmis; ancak bu istegi kabul görmemistir.90

18 Ocak 1927'de Senatoda görüsülen antlasma 34'e karsi 50 kabul oyu almis ise de, üçte iki çogunluk saglanamadigi için resmiyet kazanamamistir.91 Antlasmanin reddedilmesi ve Ermeni lobisinin Senato üzerindeki gücünü göstermesi bakimindan Joseph Grew'in su tespiti, oldukça dikkat çekicidir: "... New York'taki Ermeni unsuru, -Süphe götürmeyecek biçimde Demokrat Parti'nin seçim kampanyasina bol miktarda bagista bulunmak suretiyle- davalarini Demokratlarin parti programina dahil ettirecek ve küçük olmasina ragmen sesleri çok çikan bir grup Amerikali Senatör ve Piskoposun destegini saglayacak kadar güçlüydü..."92

Antlasmanin reddedilmesi karsinda Disisleri Bakani Frank B. Kellogg, ayni gün Istanbul'da bulunan Amerikan Yüksek Komiser Amiral Mark Lambet, Bristol'a bir telgraf çekerek hemen Basbakan Ismet [Inönü] Pasa ve Disisleri Bakani Tevfik Rüstü [Aras] Bey'le görüsmesini istemistir. Söz konusu talimat- ta, antlasmanin reddinden Amerika'nin Türkiye ile dostane bir iliskiye girmek istemedigi manasinin anlasilmamasini ve Amerikan hükümetinin nota teatisi ile iliski kurmak arzusunu bildirmesini söylemistir.93 Bu baglamda Türkiye Cumhuriyeti adina Tevfik Rüstü Bey ile Amerika Birlesik Devletleri adina Yüksek Komiser Bristol arasindaki görüsmeler sonucunda, biri diplomatik digeri ticari iliskileri baslatma üzere hazirlanan iki notanin (Modus Vivendi) 17 Subat 1927'de imzalamasiyla beraber Senatonun karari asilmisti.94

Bu durum Lozan Antlasmasi'na karsi olan gruplar tarafindan büyük bir tepkiyle karsilanmistir. Antlasma metni yaklasik bir ay kadar kamuoyundan gizli tutulmustur.95 Modus Vivendi'ye ilk tepkilerden birisi, 19 Subat tarihinde Vahan Cardashian'dan gelmistir. Cardashian, Disisleri Bakani Frank B. Kellogg'a bir telgraf göndererek "Idari gücünü keyfi olarak kullanmak" ve "Senatoya meydan okumak "la suçlamistir.96 Cardashian, 21 Mart 1927'de Amerika Birlesik Devleti Baskani Coolidge'e yolladigi mektupta ise; antlasmayi haince, keyfi hareket, amaçsiz, saldirganca ve provokatif olarak tarif ettigi görülmektedir. Söz konusu mektupta, Türkiye ile savas halinde oldugunu ve devam edecegini belirterek eger Türkiye Amerika Birlesik Devletlerine Büyükelçi atarsa istenmeyen kisi ilan edilmesi için mücadele edecegini yazmistir. Mektubun devaminda, esasinda bu nota teatisinin Senato'nun reddettigi antlasmanin aynisi oldugunu ve Coolidge'nin böyle bir girisimde bulunmakla Senato'nun yetkilerini çaldigini dile getiren Cardashian, antlasmanin misyonerler ve petrol imtiyazi avcilarina kurban gittigini de iddia etmistir.97

Ayni günlerde, yapilan Modus Vivendi üzerine karsilikli büyükelçi atanmasi gündeme gelmistir. Tabii Cardashian'in buna tepkisi de gecikmemisti. 15 Mayis 1927'de bir açiklama yapan Cardashian, Türkiye'nin Büyükelçi atamasinin geçersiz oldugunu, bunun yasal ve ahlaki olmadigi savas halinin devam ettigini gelecek büyükelçinin Amerika topraklarina girdiginde tutuklanmasi gerektigini iddia etmistir.98 Bu ortamda Lozan'daki görüsmelerde Amerika Birlesik Devletleri'ni gözlemci sifatiyla temsil eden Joseph Grew ile Disisleri Bakani Kellogg bir görüsme yapmistir. Bundan haberdar olan Cardashian, Kellogg'un Türkiye Büyükelçiligi için J. Grew ile yaptigi görüsmeyi manasiz buldugunu ve Amerikan Disisleri Bakaninin bu kanunsuz hareketinden igrendigini belirterek durumu Bolsevizm'e benzetmisti. Nihayetinde karsilikli görüsmeler sonucunda Ahmet Muhtar Bey (25 Mayis 1927) Washington'a ve Joseph Grew (27 Mayis 1927) Ankara'ya Büyükelçi olarak atanmistir. Washington'daki büyükelçilik binasinin hazir olmamasi dolayisiyla Ahmet Muhtar Bey'in Amerika'ya gidisi biraz gecikerek Kasim sonunu bulmustur.99

Cardashian bu zaman süresince bos durmamistir. 1927 senesinin ilkbahar aylari boyunca Baskan Coolidge ile Disisleri Bakani Kellogg'i asilsiz iddialariyla rahatsiz etmistir. Atanacak olan büyükelçiyi tehdit etmekten geri durmamistir. Bu baglamda Modus Vivendi ve büyükelçi atanmasina yönelik çalismalari protesto etmek için 1927 senesinin Nisan, Mayis ve Haziran aylarinda Amerikan'in degisik sehirlerinde toplanti ve mitingler organize ederek buralarda konusmalar yapmistir. Cardashian'a bu çalismalarinda en büyük destegi James Gerard, Parkes Cadman, William T. Manning gibi üyeler vermistir.100 Cardashian, 29 Ekim 1927'de Amerikan Baskani'na yolladigi mektupta Mayis ve Haziran içerisinde otuzdan fazla mitingde konustugunu yazmasi dikkat çekici bir ayrintidir.101

Cardashian'in Türkiye aleyhtari tehdit ve hakaret içeren ifade ve faaliyetleri Amerika'daki bir kisim Ermeni tarafindan tasvip görmemistir. Yayin organlarinda "büyük sarlatan" olarak nitelendirdikleri gibi Ermeni meselesini kendi çikarlari için kullanmakla da suçlamislardir.102

Cardashian ve Gerard Türkiye'nin Amerika Birlesik Devletleri elçiligine atanan Ahmet Muhtar Bey hakkinda daha kendisi göreve baslamadan asilsiz iddialarda bulunmustur. Bunlardan en dikkat çekeni Ahmet Muhtar Bey103 Amerika'ya gelmeden birkaç gün birkaç gün önce Gerard'in Komite adina yaptigi açiklamada Gümrü'de 30 bin Ermeni'yi öldürmekle suçlamasidir. 104

Söz konusu protesto ve asilsiz iddialardan dolayi Amerikan Hükümeti Ahmet Muhtar Bey'in hayatina kastedebilecek saldirilara karsi devlet baskanlari seviyesinde güvenlik tedbirleri almistir. Nitekim Ahmet Muhtar Bey, Amerika'da yapilan karsilanma ve alinan güvenlik önlemleri hakkinda su bilgiyi vermektedir:

"Iskeleye vürudumuzda etrafimizda kordon altina alindigi mahsus idi. Orada muntazir bulunan otomobillere hemen atladik. Zirhli ve mitralyözlü motosikletlere rakib ve dört tarafimizi muhat uzun bir polis kafilesi bizimle berabere harekete geldi. Caddelerde bu mürakibin isliklari ile hep birden kopardiklari bir vaveylâ içinde istasyona dogru kosuyorduk. Rehgüzarimiza müsadif bütün tramvaylar, otomobiller, arabalar bize yol vermekle mükelleftir. Otomobilimizi vaktiyle Ingiltere veliahdini tasiyan, soför yildirim süratiyle idare ediyordu. Istasyonda yine kesif bir kordon içinde, etrafimiz bütün sivil memurlarla muhat olarak trene bindik. Bu gest ü güzar esnasinda fotografçilar her taraftan magnezyumlar tutusturuyorlar, istasyon adeta yaniyordu. Washington'a kadar refakatimizde bulunan ayni memur bu istikbalin yalniz rüesa-yi hükümete yapildigi izah ediyordu."105

Amerika'da yasananlari Türkiye'den takip etmeye çalisan J. Grew'in günlügüne düstügü not oldukça ilginçtir: "Amerika'daki Ermeniler yasli Muhtar'i öldürürlerse, Hükümet benim cesedimi buradan aldirmak için hemen bir savas gemisi gönderebilir, çünkü (öldürülmem) uzun sürmez." James Gerard, Muhtar Bey görevinde basladiktan sonra protesto gösterilerini azaltmis ise de106 Cardashian'in, karsi kampanyasi devam etmistir. Nitekim 1 Mart 1928 tarihinde Amerikan Baskanina yazdigi 3 sayfalik bir mektupta, Ahmet Muhtar Bey'in Amerikan kanunlarina göre savas suçlusu oldugunu ve bu çerçevede istenmeyen kisi ilan edilmesini isteyecektir. Yine Cardashian, Amerika Birlesik Devletleri Baskani'na yolladigi mektupta, Ahmet Muhtar Bey hakkinda agir ve asilsiz ithamlarda da bulunmustur. Söyle ki; Ahmet Muhtar Bey'in Ittihat ve Terakki Partisi'nin yöneticisi daha sonra da savas kabinesinde bakan oldugunu belirterek Kemalist hükümette görev aldigini, birçok kadin-erkek ve çocuk Ermenin ölümünden sorumlu ve savas suçlusu oldugunu ileri sürmüstür. Iddialarin devaminda devletin parasini kötüye kullandigi, kapitülasyonlarin kalktigi dönemde Hariciye Naziri olarak görev yaptigi ve Amerika'nin çikarlarina darbe vurulmasinda pay sahibi oldugu, ateskes antlasmasiyla birlikte Ittihat ve Terakki üyeleri için kurulan mahkemede yargilandigi gibi ifadelerde bulunmustur.107 Amerikan hükümeti, bütün bu iddialari fazla dikkate almayacaktir. Buna karsi bu bildiriyi gazeteye yollayacagi yönündeki tehdidi üzerine az da olsa bir endiseye sebep olmustur. Bunun yaninda James Gerard, Cardashian'in provakatif mektubunda adinin kullanilmasina artik izin vermeyecektir.108

1928 senesinde de, Cardashian'in Türkiye ve Amerika Birlesik Devletleri arasinda Lozan'da imzalanan antlasmayla alakali iddialari devam etmistir. Bu baglamda, Amerikan kabinesinde görevli iki bakanin bir milyon Ermeni'yi Lozan konferansinda Musul petrolleri için sattigi iddiasinda bulunmustur. Cardashian'in zikrolunan iddiasina karsi Dis Iliskiler Komisyonu Baskani Senatör Borah bu kisilerin kim oldugunu sorduysa da kendisinden kesin bir cevap alamamistir.109

Ayni günlerde, Ermenistan'in bagimsizliginin onuncu yili vesilesiyle Adams Memorial Kilisesinde 27 Mayis 1928'de bir tören icra edilmistir. Burada bir konusma yapan Cardashian kendisini Ermenistan Cumhuriyeti Heyeti'nin avukati olarak tanitmis ve Türkiye'nin isgal altinda tuttugunu Wilson Ermenistan'indan kayitsiz sartsiz çekilmesi gerektigi dile getirmistir.110

Cardashian, bir Ermeni-Kürt cemiyeti olarak kurulan "Hoybun" Cemiyeti'ni111 de desteklemistir. Bu baglamda Amerika'da Hoybun Cemiyeti'ni temsil eden Emir Süreyya Bedirhan'in bir nevi mihmandarligini yapmistir. Örnegin kendisiyle Washington'a giderek onu sürgündeki Kürt hükümetinin temsilcisi olarak Senatör ve bürokratlarla tanistirmistir. Ayrica S. Bedirhan'in kaleme aldigi " The Case of Kurdistan Against Turkey" adli kitaba Princeton Üniversitesi'nde Ortadogu uzmani olan Herbert Adam Gibbons'un takdim/tanitim yazisi yazmasini da saglamistir.112

Cardashian, Hoybun Cemiyeti'nin parmagi oldugu bilinen Agri Isyanini da (1930) desteklemistir.113 Agri isyaniyla ilgili The New York Times gazetesine bir demeç vererek Kürtlerin basarili olduklarini iddia etmistir. Kendisini Ermenistan'in sözcüsü olarak tanitan Cardashian, Hoybun Merkez Komitesini kaynak göstererek verdigi haberde Kürt isyancilarin 3-27 Temmuz arasinda Türk ordusuna karsi kuvvetli bir direnç gösterdigi, isyanci Kürtlerin Igdir'i ele geçirdigi, isyanin basladigi tarihten itibaren ( 11 Haziran- 11 Eylül) Türklerin 50 bin zayiat verdigi gibi birçok yaniltici bilgi vermistir.114

Bu arada Amerika Birlesik Devletleriyle Türkiye arasinda 1 Ekim 1929'de Ticaret ve Seyrüsefain Antlasmasi imzalanmistir. Fakat antlasmanin Senato'daki onay süreci, Amerika'nin Türkiye Büyük Elçisi Grew basta olmak üzere bazi kisilerde endiselere de sebep olmustur. Grew, Amerikali yetkililere yazdigi mektupta "hadi dua edelim, eger Senato antlasmayi reddederse bilmiyorum Türk hükümet yetkililerinin suratina nasil bakacagim..." diyerek bunu dile getirecektir. Ancak beklenildigi gibi olmamis ve sadece birkaç Senatör söz konu antlasmaya karsi çikmistir. Antlasmaya en büyük tepki ise, Cardashian'la birlikte hareket eden Virginia senatörü Claude A. Swanson'dan gelmistir. Swanson, Cardashian'in hazirladigi uzun bir bildiriyi Senatoda müstesarlik yapan Joseph P. Cotton'a yollamistir. J. P. Cotton tarafindan bu yaziya verdigi cevapta özetle eski konulari tartismanin bir faydasinin olmadigi ve bundan bir sonuç çikmayacagi ifade edilmistir.115

1929 senesinde ortaya çikan Dünya Ekonomik Bunalimi, Türk ekonomisini sikintiya sokmus ve Türkiye, kredi arayisi içine girmistir. Bu baglamda ilk akla gelen ülkelerden birisi Amerika Birlesik Devletleri olmus ve alinmasi düsünülen kredi teklifi, Basbakan Ismet Pasa ve Disisleri Bakani Tevfik Rüstü Bey tarafindan Nisan 1930'da Büyükelçi Grew iletilmistir. Grew cevabini Amerika Birlesik Devletleri ziyareti dönüsünden sonra bildirmis ve ilk adim olarak Türkiye'de durumu incelemek üzere bir heyet gönderilmesi kararlastirilmistir. Bu meyanda 1930 yilinin sonlarina dogru Amerikan Ticaret Bakan yardimci- si Julius Klein baskanliginda bir heyet Türkiye'yi ziyaret etmistir.116 Bu sirada Atatürk'le bir görüsmede yapan J. Klein kredi konularini konusmak üzere Amerika Birlesik Devletlerine iki üç kisilik bir heyet gönderilmesini teklif etmistir.117

Bunun üzerine J. Klein teklifi kabul edilerek Sükrü Saraçoglu baskanliginda bir heyet, 7 Ekim 1931'de Amerika Birlesik Devletlerine gitmistir. Ziyaret esnasinda Türkiye'deki bayindirlik isleri, banka kredisi ve pamuk endüstrisi gibi konularda iyilestirme için 50-100 milyon dolar kredi alinmasi gündeme gelmistir. J. Grew, bu ziyarete büyük önem vermekte ve iliskilerin iyilestirilmesi için bir firsat olarak görmektedir. Ancak ziyaret iki kaynak tarafindan protesto edilmistir. Nitekim ilk tepki, Osmanlidan kalan borçlarin ödenmesi konusunu bir kisim çevreler gündeme getirirken diger bir tepki ise, yine Vahan Cardashian'dan gelecektir. Söz konusu tepkisinde Cardashian, Türk hükümetinin Amerika'dan alinacak borçlari Ermenistan olarak kabul edilen topraklarda demiryolunun gelistirilmesi için kullanacagini ileri sürmüstür.118

Cardashian, 1933-1936 seneleri arasinda Amerika'nin Türkiye Büyükelçisi olarak görev yapan Robert Peet Skinner atanmasina da karsi çikmistir. Amerikan Baskani Roosevelt'e gönderdigi yazida, Türkiye Cumhuriyeti ile Amerika Birlesik Devletleri arasinda karsilikli olarak elçi atanmasinin anayasaya aykiri oldugunu, atamanin geçersiz ve meydan okumak anlamina geldigini iddia edecektir.119

Vahan Cardashian, 12 Haziran 1934'de kalp krizi sonucu ölünceye kadar her firsatta Türk ve Türkiye aleyhtari faaliyetlerine devam etmistir. Bütün bunlarin yaninda, Türkiye aleyhinde Amerika Birlesik Devletleri mahkemelerine davalarda açmistir. Bu davalardan biri, 1909-1914 seneleri arasinda New York Sehbenderliginde görev yapmasindan dolayi alacagi oldugunu iddia ettigi 20 bin dolarlik bir tazminat davasidir. Fakat dava, mahkeme tarafindan reddedilmisti.120 Bir diger dava ise, Panama-Pasifik Uluslararasi Sergisi'nde Osmanli standini düzenlenmesine ait masraflarin yarisinin kendisi tarafindan verildigini ileri sürerek 150 bin dolar istemesine ragmen bundan da bir sonuç elde edememistir. Ayrica Washington DC' de bulunan mahkemeye Ahmet Muhtar Bey aleyhine bir daha açmis oldugu halde bunu da kaybetmistir. 121 Son olarak Vahan Cardashian'in kurucusu oldugu The American Committee for the Independence of Armenia 1941 senesinde isim degistirerek The Armenian National Committee of America (ANCA) ismini alacaktir. Adi geçen komite bugünde Amerika Birlesik Devletlerinde Türkiye aleyhtari faaliyetlerine devam etmektedir.122

Sonuç

Türk-Amerikan iliskileri uzun bir tarihi geçmise sahiptir. Iki ülke arasindaki iliskiler, genel itibariyle dostluk içerisinde sürmüsse de bazi dönemlerde gerilimler yasanmistir. Türk-Amerikan iliskilerinde yasanan gerilimlerin sebepleri arasinda belki de en çok dikkat çeken ve bugün dahi bir sebep olarak önümüzde duran konu, Ermeni meselesidir. Bunda Amerika Birlesik Devletleri'nde Ermeni lobisinin etkin olmasi önemli bir nedendir. Amerika'daki Ermeni lobisinin köklü bir geçmisi vardir. Bu baglamda Vahan Cardashian ismi, Türkiye'de fazla bilinmese dahi, Amerika'daki Ermeni lobiciligi açisindan önemli bir yer tutmaktadir.

Eski bir Osmanli vatandasi olan Cardashian, 1915 senesine kadar Osmanli Devleti ile iliskilerini sürdürmüstür. Bir süre sehbenderlikte tercümanlik yapmis olup Trablusgarb Savasi esnasinda gazetelere Osmanli lehinde demeçlerde vermistir. Balkan Savaslari'nin devam ettigi dönemde ise, bir taraftan Osmanli Devleti ile iyi iliskilerine devam ederken diger taraftan gizliden gizliye aleyhte faaliyette bulunmaktan çekinmemistir. Osmanli resmi makamlarinin bu durumdan haberdar olmasi, 1915'te San Francisco'daki sergi sirasinda olacaktir. Cardashian'i, 1915'ten ölüm tarihi olan 1934'e kadar Amerika'daki Türk ve Türkiye aleyhtari hemen her faaliyette görmek mümkündür. Cardashian, Türk aleyhtari faaliyetlerine bireysel olarak basladiysa da kisa süre içerisinde bir organizasyon çerçevesinde hareket etmenin önemi anlayarak ve günümüzde de lobicilik faaliyetlerine devam eden, The American Committe for the Independence of Armenia'yi kurmustur.

Cardashian, Amerika'daki Türk aleyhtari faaliyetlerinde ve propagandalarinda, misyonerlerin etkisiyle Amerikan halki üzerinde olusmus olan "kötü Türk" imajini kullanmistir. Bu baglamda gazetelere demeçler vermis, çesitli yerlerde konusmalar yaparak kitap ve makaleler yayinlama gibi faaliyetlerle, etkili olmaya çalismistir. Diger taraftan, Amerikan resmi makamlarini etkilemek için birçok kez Amerikan senatosuna giderek Senatörleri etkileme çabasi içerisine girmistir. Bunun yaninda, basta Amerikan Baskani olmak üzere birçok üst düzey yetkiliye mektuplar yazip ve/veya yazdirip Komite'nin hazirladigi brosür ve kitaplari yollamistir. Bu arada Cardashian'in hazirladigi kitap ve makalelerde Türkiye ve Türkler hakkinda birçok yanlis ve eksik bilgi bulunmakta oldugunu, bir kere daha vurgulamak gerekir. Cardashian'in bütün bu faaliyetleri ise, bir süre sonra rahatsiz edici boyutlara ulasmistir. Öyle ki Amerikan resmi makamlari, Cardashian için "bas belasi" tabirini kullanmaktan çekinmemislerdir.

Footnote

1 Roger R. Trask, The United States Response to Turkish Nationalism and Reform (1914-1939), Minnesota 1970, s. 3.

2 Amerika Birlesik Devletlerinde, Osmanli Sefiri olarak görev yapan Ahmed Rüstem Bey, Ermeni yanlisi ve Türkleri zalim olarak gösteren birçok haberlerin yayinlandigi günlerde Amerikan yönetiminin buna pek fazla aldiris etmemesinden rahatsizlik duymustur. Bunun üzerine haberlerle ilgili olarak The Evening Star gazetesine biraz da diplomatik kaideleri asan su seklide bir beyanat vermesi Amerikan hükümeti tarafindan içislerine müdahale olarak algilanmistir."... Birçok gazetelerin bu iste Ingiltere ve Fransa'nin tarafini tutmasindan beri, kendimi, sunu söylemege yetkili buluyorum ki, Amerika Birlesik Devletlerinde her gün vuku bulan linç etme düsüncesi ve Filipinlerdeki Water Cure denilen iskence hatiralari Türkiye'ye hücumda onu ihtiyatli yapmali idi. Çünkü Italya'nin iktisadi rekabeti veyahut Filipinler'in katledilmesi ve hatta zencilerin tecavüzü ile mukayese edilirse, onun tahrik neticesinde yaptigi vahsilik hiç kalir. Hakikatte hiç vuku bulmayan bir seyi sadece münakasanin hatiri için oldugunu farz edelim. Zenciler, Amerika Birlesik Devletlerinin istilasini kolaylastirmak için Japonlarla gizli anlasmalarla birlestigi kesif olunsa, onlardan kaç tanesini bu hikâyeyi anlatmak için hayatta birakilacakti?" Bkz: Mine Erol, Osmanli Imparatorlugu'nun Amerika Büyük Elçisi A. Rüstem Bey, Ankara 1973.

3 R. Trask, a.g.e. , s.19.

4 Ilgili nota aynen söyledir: "ABD Büyükelçiligi, Hariciye Nezaretine verdigi, 8 Nisan 1917 tarih ve 2422 sayili nota ile (ABD) Hükümeti'nin, Almanya Imparatorlugu ile savas halinde oldugunu bildirmistir. Ekselanslarina, bu imparatorlugun bir müttefiki olan Osmanli Hükümeti'nin, bugünden itibaren ABD hükümetiyle diplomatik iliskileri kesmek zorunda kaldigini bildirmekten onur duyar." Bkz: Çagri Erhan, Türk-Amerikan Iliskilerinin Tarihsel Kökeni, Ankara 2001, s. 388.

5 Bilal Simsir, "Türk-Amerikan Iliskilerinin Yeniden Kurulmasi ve Ahmet Muhtar Bey'in Vashington Büyükelçiligi ( 1920-1927)", Belleten, C. XLI, S. 162, Ankara 1977, s. 277.

6 Bilal Simsir, "Amerika'da Ermeni Lobisi ve Lozan Antlasmasi Kavgasi ( 1923-1927)" , Ermeni Arastirmalari, Sayi. 3, Ankara, 2001, s. 34-35.

7 Vahan Cardashian'in dogum tarihi Yale Üniversitesi bülteninde 1 Aralik 1882 olarak geçerken 13 Haziran 1934 tarihli The New York Times gazetesinde ise 1 Aralik 1883 olarak verilmektedir. Bkz: Bulletin of Yale University (Obituary Record of Graduates of Yale University Deceased during the year 1933-1934) 1934, s. 236.

8 Bulletin of Yale University..., s. 236; The New York Times, 13 June 1934.

9 The New York Times gazetesinde Vahan'in erkek kardesinin ismi Charles olarak geçmektedir. The New York Times, 13 June 1934.

10 John R. Mardick, "Life and Times of Vahan Cardashian", Vahan Cardashian: Advocate Extraordinaire For The Armenian Cause, ( Compiled by Vartkes Yeghiayan), California 2008, s. 1-2.

11 J. R. Mardick, a.g.m. s. 1-2.

12 Bulletin of Yale University..., s. 236.

13 J. R. Mardick, a. g. m., s. 1-2.

14 New York Daily Tribune, 1 June 1907. Bu evliligi 15 Ocak 1916 tarihinde bosanma ile sona ermistir. Bkz: The New York Times, 16 January 1916.

15 Bulletin of Yale University..., s. 236.

16 The New York Times, 13 June 1934.

17 Vahan Cardashian'in kaleme aldigi kitap "A Brief Commentary on The Eastern Question adli Brooklyn Enstitüsü için hazirladigi ders notlarinin gelistirilmis halidir. Bkz: Vahan Cardashian, The Ottoman Empire in the Twentieth Century, Albany N.Y. 1908. Bunun yaninda 1914'te yayinlanan Actual Life In The Turkish Harem, adli bir kitabi daha bulunmaktadir.

18 The New York Times, 13 June 1934.

19 Gazete, Cardashian hakkinda Ermeni yazar ifadesini kullanmaktadir. Bkz: The New York Times, 24 July 1910. Cardashian, ayni cemiyetin 1912 senesinde dördüncüsü düzenlenen ziyafetine de katilacaktir. Burada ki konusmasi gazetelere yansimasa da Osmanli yöneticileri ve mesrutiyet lehine kadeh kaldirdigi bilinmektedir. Bkz: The New York Times, 25 July 1912.

20 The New York Times 26 September 1911; The New York Times, 13 June 1934.

21 The New York Times, 26 September 1911.

22 BOA (Basbakanlik Osmanli Arsivi), HR. TO (Hariciye Nezareti Tercüme Odasi), 542/53.

23 29 Haziran ve 7 Kasim 1912 tarihlerinde yolladigi mektuplarin içerigi hakkinda ayrintili bir bilgiye sahip degiliz. Vahan Cardashian: Advocate Extraordinaire For The Armenian Cause adli kitapta Cardashian'in Ingiltere Disisleri Bakanligina 3 Ocak 1913 tarihiyle yolladigini belirttigi mektubun giris kisminda bu iki mektuptan bahsedilmektedir. Bkz: "Vahan Cardashian: Advocate... s. 274.

24 Vartkes Yeghiayan, "Cardashian and The Armenian Cause: An Unfinished Odyssey", Life and Times of Vahan Cardashian", Vahan Cardashian: Advocate Extraordinaire For The Armenian Cause, ( Compiled by Vartkes Yeghiayan), California 2008. , s. 19-20.

25 "Sergi mültezimi gerek Ticaret ve Ziraat Nezaret-i celilesinden ve gerek bilcümle Osmanlilar tarafindan vuku' bulacak her türlü taleb ve teklifata daima küsade ve amade olacagi gibi Osmanli ticaret ve menafi'ini tesvik için sergiye istirak etmek isteyenlere makul ve mümkün olan teshilat ve hidemati ifa edecektir." BOA, BEO (Bab-i Âli Evrak Odasi) 4199/314881, lef 2.

26 BOA, BEO 4199 / 314881, lef 1.

27 BOA, BEO,4242 /318061, lef 1.

28 BOA, HR. SYS. (Hariciye Nezareti Siyasi Evraki), 2881/ 9, lef 2.

29 BOA, HR. SYS. 2880/ 23, lef 1.

30 BOA, HR. SYS. 2880/ 23, lef 2-3.

31 BOA, HR. SYS. 2880/ 23, lef 1.

32 BOA, HR. SYS. 2881/9, lef 3.

33 Vahan Cardashian, Advocate Extraordinaire ForThe Armenian Cause, (Compiled by Vartkes Yeghiayan), California, 2008, s. 279-280 ve 26-27.

34 J. R. Mardick, a.g.m., s. 1-3.

35 The New York Times, 13 June 1934; Bulletin of Yale University... , s. 236.

36 Simsir, "Amerika'da Ermeni Lobisi..." s. 40; Simsir, "Türk-Amerikan Iliskilerinin ..." s. 307.

37 V. Yeghiayan, a.g.m. , s. 28.

38 National Archives and Record Administration (NARA) Microcopy (M) 353, Roll 46, File 867.41016/418, 10 February 1916 ve Yazi Eki.

39 Viscount James Bryce Ingilizlerin propaganda amaçli hazirladigi Mavi Kitabi yazilmasina katki saglayanlardan biridir. Bkz: James Bryce- Arnold Toynbee, Osmanli Imparatorlugu'nda Ermenilere Yönelik Muamele (1915-1916), Cilt 1-2, Istanbul 2005.

40 V. Yeghiayan, a.g.m. , s. 28-30.

41 V. Yeghiayan, a.g.e. , s. 284-285; Hagop Andonian, Morgenthau'nun katipligini yapmis olup ayni zamanda Büyükelçi Morgenthau'nun Öyküsü adli kitabi kendisine dikte ettirdigi iddia edilen kisidir. Bkz. Heath W. Lowry, Büyükelçi Morgenthau'nun Öyküsü 'nün Perde Arkasi, Istanbul 1991.

42 Vahan Cardashian, "Who Speaks in the Name of Armenia?" The Armenian Review, Vol XXXIII, No: 3-91 (Autumn, 1970), s. 51.

43 Komite günümüzde "The Armenian National Committee of America (ANCA)" adiyla Türk aleyhtari faaliyetlerine devam etmektedir. V. Yeghiayan, a.g.m. , s. 36.

44 V. Cardashian, "Who Speaks in the ..." s. 52.

45 Örnegin Komitede dikkat çekici bir isim de 1921 senesine kadar fahri baskanligini yapan, 1916 senesinde Amerika Birlesik Devletleri Baskanligina aday olan ancak az bir farkla seçimi kaybeden, ancak 1921-1925. senelerinde Disisleri ve 1930-1941 senelerinde Adalet Bakanligi görevlerinde bulunan Charles Evans Hughes. "The American Committee for the Independence of Armenia", NARA, M 365 Roll 4, File 71.672/ 382. 1/2 , s. 1-7.

46 Robert George Koolakian, Struggle for Justice: A Story of The American Committee For The Independence Of Armenia, Michigan 2008, s. 97.

47 Komite'nin yayinladigi brosür ve risalelerin bazilari sunlardir: The Case of Armenia, Armenia's Call to America, The Case of Armenia, A Petition to the President, Armenia and the Armenians, The New Map of Turkey, Armenia and Pontus, The Armenian Kingdom of Cilicia, America as Mandatory for Armenia, Should America Accept a Mandate for Armenia. NARA, M 365 Roll 4, File 71.672/ 382. 1/2 , s. 6-7.

48 The New York Times, 27 December 1918.

49 Deniz Bilgen, ABD'li Gözüyle Sivas Kongresi ( Amerikan Mandasi ve Gazeteci L. E. Browne'in Faaliyetleri), Istanbul 2004, s. 22-23.

50 D. Bilgen, a.g.e. , s. 27.

51 Barbara Jean Keller, The United State and Armenia, 1911 to 1920 The Armenian Mandate, Fullerton (California), California State College, (Yüksek Lisans Tezi) 1969. s. 103-104; The New York Times, 18 October 1919.

52 The New York Times, 3 June 1919.

53 The New York Times, 3 June 1919.

54 The New York Times, 19 August 1919.

55 Vahan Cardashian, "A Turkish Scheme", The Joint Mandate Scheme: A Turkish Empire Under American Protection, New York 1920, s. 34-45.

56 Vahan Cardashian, "Should America Accept A Mandate for For Armenia" America as Mandatary for Armenia, New York 1919, s. 25-37.

57 Andrew Mango, Atatürk, (Çev. Füsun Doruker) Istanbul 2004, s. 294.

58 S. Bulut, a.g.e. , s. 23.

59 Hasan Tahsin Fendoglu, Modernlesme Baglaminda Osmanli-Amerika Iliskileri, Istanbul 2002, s. 244- 245.

60 Madde 89- "Öteki Bagitli Yüksek Taraflar gibi, Türkiye ve Ermenistan da, Erzurum, Trabzon, Van ve Bitlis vilayetlerinde, Türkiye ile Ermenistan arasinda sinirin saptanmasi isini ABD Baskaninin hakemligine sunmayi ve bu konudaki kararini oldugu kadar, Ermenistan'in denize çikisi ile sözü geçen sinira bitisik bütün Osmanli topraklarinin askersizlestirilmesine iliskin ileri sürebilecegi bütün hükümleri kabul etmeyi kararlastirmislardir. Süleyman Beyoglu, "Sevr ve Lozan'da Ermeni Sorunu", Akademik Bakis, Cilt.2, Sayi.3, Ankara 2008, s. 129.

61 Fahir Armaoglu, "Atatürk Döneminde Türk-Amerikan Iliskileri" Atatürk Arastirma Merkezi Dergisi, C. 13, Sayi 38, Temmuz 1997, s. 634.

62 The New York Times, 13 February 1921; The New York Times, 31 December 1922.

63 NARA, M 365 Roll 4, File 71.672/ 382. 1/2, s. 55-56.

64 The New York Times, 28 January 1923.

65 R. Trask, a.g.e. , s. 38.

66 Robert L. Daniel, "The Armenian Question and American-Turkish Relations, 1914-1927" The Mississippi Valley Review, Vol. 46, No 2, (Sep., 1959), s. 268.

67 R. Daniel, a.g.e. , s. 270-271.

68 R. Trask, a.g.e. , s. 38.

69 NARA, M 365 Roll 4, File 711.672 /187. The Senate Should Reject the Turkish Treaty.

70 NARA, M 365 Roll 4, File 711.672/ 212, November 20, 1923 ve 22 November 1923.

71 NARA, M 365 Roll 4, File 711.672, 262 1/2 9 February 1924.

72 NARA, M 365 Roll 4, File 711.672, 263 18 January 1924.

73 NARA, M 365 Roll 4, File 711.672 /187, The Senate Should Reject the Turkish Treaty, s. 24-27.

74 NARA, M 365 Roll 4, File 711.672/ 266, 4 February 1924.

75 NARA, M 365 Roll 4, File 711.672 / 261, 11 February 1924.

76 NARA, M 365 Roll 5, File 711. 672 / 389, 1/2, 3 February 1926.

77 The New York Times, 20 April 1924.

78 NARA, M 365 Roll 4, File 711.672 / 261, 7 February 1924.

79 The New York Times, 30 August 1924.

80 The New York Times, 31 August 1924.

81 S. Bulut, a.g.e. , s. 52.

82 NARA, M 365 Roll 5, File 711.672 / 290 1/2, 24 May 1924.

83 S. Bulut, a.g.e. , s. 53.

84 The New York Times, 3 May1926.

85 Vahan Cardashian, "The Turks" The Lausanne Treaty Turkey and Armenia, New York 1926, s. 109.

86 NARA, M 365 Roll 6, File 711. 672/ 473, 4 June 1926.

87 NARA, M 365 Roll 5, File 711. 672/ 396, 9 February 1926.

88 NARA, M 365 Roll 6, File 711. 672/ 443, 8 April 1926 ve 15 April 1926. Türk düsmani olarak taninan Piskopos Manning New York Herald gazetesinin 4 Mayis 1926 tarihli Paris nüshasinda kaleme aldigi makalesinde Mustafa Kemal Atatürk'ü "Türkiye'nin kanli tarihinde önde gelen kasabi" olarak tarif edecektir. Bkz: NARA, M 365 Roll 6, File 711. 672/ 469, 12 May 1926.

89 S. Bulut, a.g.e. , s. 52-56.

90 NARA, M 365 Roll 6, File 711.672/ 516, 23 October 1926.

91 Fahir Armaoglu, Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri (Açiklamali), Ankara 1991, s. 110-111.

92 Joseph C. Grew, Lozan Günlügü (Çev. Kadri Mustafa Oragli), Istanbul 2001, s. 163-164.

93 F. Armaoglu, a.g.e. , s. 110-111; NARA, M 365 Roll 7, File 711.672/ 539 c, 18 January 1927.

94 S. Bulut, a.g.e. , s. 83.

95 R. Trask, a.g.e. , s. 52.

96 NARA, M 365 Roll 7, File 711.672 protest, 19 February 1927.

97 NARA, M 365 Roll 7, File 711.672 protest 2, 21 March 1927.

98 The New York Times 16 May 1927.

99 R. Trask, a.g.e. , s. 56.

100 R. Trask, a.g.e. , s. 53.

101 NARA, M 365 Roll 7, File 711. 672 protest 32, 27 October 1927.

102 R. Trask, a.g.e. , s. 53-54.

103 Ahmet Muhtar Bey 28 Kasim 1927 tarihinde ABD'ye ulasmistir.

104 R. Trask, a.g.e. , s. 61.

105 S. Bulut, a.g.e. , s. 91-92.

106 R. Trask, a.g.e. , s. 60-62.

107 NARA, M 365 Roll 7, File 711.672 protest 43, 1 March 1928 ve 3 March 1928; NARA, M 365 Roll 7, File 711.672 protest 44, 5 March 1928.

108 NARA, M 365 Roll 7, File 711.672 protest 46 a, 17 March 1928.

109 The New York Times, 11 April 1928.

110 The New York Times, 28 May 1928.

111 Ayrintili bilgi için bkz. Yusuf Sarinay, "Hoybun Cemiyeti ve Türkiye'ye Karsi Faaliyetleri" Atatürk Arastirma Merkezi Dergisi, C. 14 S. 40, Ankara 1998, s.206-244.

112 J. R. Mardick, a.g.m. , s. 9.

113 Soner Çagaptay, Türkiye'de Islam, Laiklik ve Milliyetçilik (Türk Kimdir?) (Çev. Özgür Bircan), Istanbul 2009, s. 62.

114 New York Times, 18 October 1930.

115 R. Trask, a.g.e. , s.112-113.

116 R. Trask, a.g.e. , s.132.

117 Bilal Simsir, "Atatürk'ün Yabanci Devlet Adamlariyla Yaptigi Görüsmeler", Belleten, Cilt 45, S. 177, Ankara 1981, s. 174-175.

118 R. Trask, a.g.e. , s. 133.

119 R. Trask, a.g.e. , s. 76-77.

120 The New York Times, 3 October 1930.

121 R. Trask, a.g.e. , s. 209-210.

122 http://en.wikipedia.org/wiki/Armenian_National_Committee_of_America#History (1.5.2015)

References

Kaynakça

Arsivler

Basbakanlik Osmanli Arsivi (BOA)

BOA, BEO (Babiali Evrak Odasi) 4199/314881( lef 1,2); 4241/318061; 4242 /318061 (lef 1)

BOA, HR. TO ( Tercüme Odasi Belgeleri) 542/53.

BOA, HR. SYS ( Hariciye Nezareti Siyasi Evraki)2880/9 (lef 1-3)

(Amerika Birlesik Devleti Arsivi) National Archives and Records Administration NARA (Ulusal Arsivler ve Kayitlar Dairesi)

National Archives and Record Administration (NARA) Microcopy (M) 353, Roll 46, File 867.41016/418, 10 February 1916 ve Yazi Eki.

NARA M 365 Roll 4, File 71.672/ 382. 1/2, s. 1-7.

NARA, M 365 Roll 4, File 71.672/ 382. 1/2, s. 55-56.

NARA, M 365 Roll 4, File 711.672 /187. The Senate Should Reject the Turkish Treaty.

NARA, M 365 Roll 4, File 711.672/ 212, November 20, 1923 ve November 22 1923.

NARA, M 365 Roll 4, File 711.672, 262 1/2 9 February 1924.

NARA, M 365 Roll 4, File 711.672, 263 18 January 1924.

NARA, M 365 Roll 4, File 711.672/ 266. 4 February 1924.

NARA, M 365 Roll 4, File 711.672 / 261, 11 February 1924.

NARA, M 365 Roll 5, File 711. 672 / 389 1/2, 3 February 1926.

NARA, M 365 Roll 4, File 711.672 / 261, 7 February 1924

NARA, M 365 Roll 5, File 711.672 / 290 1/2 24 May 1924.

NARA, M 365 Roll 6, File 711. 672/ 473, 4 June 1926.

NARA, M 365 Roll 5, File 711. 672/ 396, 9 February 1926.

NARA, M 365 Roll 6, File 711. 672/ 443, 8 April 1926 ve 15 April 1926

NARA, M 365 Roll 6, File 711. 672/ 469, 12 May 1926.

NARA, M 365 Roll 6, File 711.672/ 516, 23 October 1926.

NARA, M 365 Roll 7, File 711.672/ 539 c, 18 January 1927

NARA, M 365 Roll 7, File 711.672 protest, 19 February 1927.

NARA, M 365 Roll 7, File 711.672 protest 2, 21 March 1927.

NARA, M 365 Roll 7, File 711. 672 protest 32, 27 October 1927.

NARA, M 365 Roll 7, File 711.672 protest 43, 44 ve 46.

NARA, M 365 Roll 7, File 711.672 protest 46 a, 17 March 1928.

Süreli Yayinlar

The New York Times, 24 July 1910

The New York Times, 21 September 1911.

The New York Times, 25 July 1912.

The New York Times, 16 January 1916.

The New York Times, 18 October 1919

The New York Times, 27 December 1918.

The New York Times 3 June 1919.

The New York Times, 19 August 1919.

The New York Times, 23 January 1921;

The New York Times, 13 February 1921;

The New York Times, 31 December 1922.

The New York Times, 28 January1923.

The New York Times, 20 April 1924.

The New York Times, 30 August 1924.

The New York Times, 31 August 1924

The New York Times, 3 May 1926.

The New York Times 16 May 1927.

The New York Times, 11 April 1928

The New York Times, 28 May 1928.

The New York Times, 18 October 1930

The New York Times, 3 October 1930.

The New York Times, 13 June 1934.

New York Daily Tribune, 1 June 1907.

Internet Kaynaklari

http://en.wikipedia.org/wiki/Armenian_National_Committee_of America#History (1.5.2015)

Kitaplar ve Makaleler

ARMAOGLU Fahir, "Atatürk Döneminde Türk-Amerikan Iliskileri" Atatürk Arastirma Merkezi Dergisi, C. 13, S. 38, Temmuz 1997, s. 631-647.

ARMAOGLU Fahir, Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri (Açiklamali), Ankara 1991.

BEYOGLU Süleyman, "Sevr ve Lozan'da Ermeni Sorunu", Akademik Bakis, Cilt.2, Sayi.3, Ankara 2008, s. 125-138.

BILGEN Deniz, ABD'li Gözüyle Sivas Kongresi ( Amerikan Mandasi ve Gazeteci L. E. Browne'in Faaliyetleri), Istanbul 2004.

BRYCE James - TOYNBEE Arnold, Osmanli Imparatorlugu'nda Ermenilere Yönelik Muamele (1915-1916), Cilt 1-2, Istanbul 2005.

BULUT Semih, Atatürk Dönemi Türkiye-ABD Iliskileri ( 1923-1938), Ankara 2010.

Bulletin of Yale University (Obituary Record of Graduates of Yale University Deceased during the year 1933-1934) 1934.

CARDASHIAN Vahan, The Ottoman Empire in the Twentieth Century, Albany N.Y. 1908.

CARDASHIAN Vahan, "A Turkish Scheme" The Joint Mandate Scheme: A Turkish Empire Under American Protection, New York 1920, s. 34-45.

CARDASHIAN Vahan, "Should America Accept A Mandate for Armenia" America as Mandatary for Armenia, New York 1919, s. 25-37.

CARDASHIAN Vahan, "The Turks" The Lausanne Treaty Turkey and Armenia, New York 1926, s. 105-109.

CARDASHIAN Vahan, "Who Speaks in the Name of Armenia?" The Armenian Review, Vol XXXIII, No: 3-91 (Autumn, 1970), s. 48-58.

ÇAGAPTAY Soner, Türkiye'de Islam, Laiklik ve Milliyetçilik (Türk Kimdir?), (Çev. Özgür Bircan), Istanbul, 2009.

DANIEL Robert L. , "The Armenian Question and American-Turkish Relations, 1914-1927" The Mississippi Valley Review, Vol. 46, No 2, (Sep., 1959), s. 252-275.

ERHAN Çagri, Türk-Amerikan Iliskilerinin Tarihsel Kökeni, Ankara 2001.

EROL Mine, Osmanli Imparatorlugu'nun Amerika Büyük Elçisi A. Rüstem Bey, Ankara 1973.

FENDOGLU Hasan Tahsin, Modernlesme Baglaminda Osmanli-Amerika Iliskileri, Istanbul 2002.

GREW Joseph C., Lozan Günlügü, ( Çev. Kadri Mustafa Oragli), Istanbul 2001

KELLER Barbara Jean, The United State and Armenia, 1911 to 1920 The Armenian Mandate, Fullerton (California), California State College, (Yüksek Lisans Tezi) 1969

KOOLAKIAN Robert George, Struggle for Justice: A Story of The American Committee For The Independence Of Armenia, Michigan, 2008.

MANGO Andrew, Atatürk, (Çev. Füsun Doruker) Istanbul 2004.

LOWRY Heath W. , Büyükelçi Morgenthau'nun Öyküsü'nün Perde Arkasi, Istanbul 1991.

MARDICK John R. , "Life and Times of Vahan Cardashian", Vahan Cardashian: Advocate Extraordinaire For The Armenian Cause, (Compiled by Vartkes Yeghiayan), California, 2008, s. 1-11.

SARINAY Yusuf, "Hoybun Cemiyeti ve Türkiye'ye Karsi Faaliyetleri" Atatürk Arastirma Merkezi Dergisi, C. 14 S. 40, Ankara 1998, s.206-244.

SIMSIR Bilal, "Türk-Amerikan Iliskilerinin Yeniden Kurulmasi ve Ahmet Muhtar Bey'in Vashington Büyükelçiligi (1920-1927)", Belleten, C. XLI, S. 162, Ankara 1977.s. 277-356.

SIMSIR Bilal, "Amerika'da Ermeni Lobisi ve Lozan Antlasmasi Kavgasi (1923-1927)", Ermeni Arastirmalari, S. 3, Ankara, 2001, s. 34-66.

SIMSIR Bilal, "Atatürk'ün Yabanci Devlet Adamlariyla Yaptigi Görüsmeler", Belleten, Cilt 45, S. 177, Ankara 1981, s. 157-207.

TRASK Roger R. The United States Response to Turkish Nationalism and Reform (19141939), Minnesota 1970.

YEGHIAYAN Vartkes, "Cardashian and The Armenian Cause: An Unfinished Odyssey", Life and Times of Vahan Cardashian", Vahan Cardashian: Advocate Extraordinaire For The Armenian Cause, ( Compiled by Vartkes Yeghiayan), California, 2008, s.16-68.