12 Mart 1971 Muhtirasi Sonrasinda Kurulan Koalisyonlara Örnek: Birinci ve Ikinci Milliyetçi Cephe Hükûmetleri/The First And The Second "Nationalist Front"s: An Example of the Coalitions Established in the Aftermath of The Memorandum of 12 March 1971

Abstract

14 October 1973 elections which was held following the memorandum of 12 March 1971 launched the era of coalitions lasted until 12 September 1980, when the military coup was staged in Turkey. These coalitions as a special period in Turkish political history include the 1st and 2nd National Front Governments as well. In this unstable and turbulent political atmosphere, social tensions increased, anarchy and crime escalated particularly relying on students' movement. This situation brought many political murders, challenging election periods and dragged the country into total chaos. Nationalist Front Governments were formed by the parties under difficult circumstances for the sake of the country. However, those governments were criticized mainly by the Republican People's Party and various groups. They were attempted to collapse through unsuccessful non-political ways such as student demonstrations as well as strikes. In order to achieve this objective, some deputies of the Justice Party (AP) were persuaded to resign their party with an offer to a possible position as a minister in a negotiation held in Günes Motel. In consequence of this negotiation the government of the 2nd Nationalist Front collapsed. In turkish political history this is the first time that a government had fall in consequence of an interpellation and the period of nationalist fronts ended.

Headnote

ÖZ

ILIMAN, Arif, DÖNMEZ, Cengiz, 12 Mart 1971 Muhtirasi Sonrasinda Kurulan Koalisyonlara Örnek: Birinci Ve Ikinci Milliyetçi Cephe Hükûmetleri, CTAD, Yil 11, Sayi 21 (Bahar 2015), s. 163-198.

Turkiye'de 12 Mart 1971 muhtirasinin ardindan yapilan 14 Ekim 1973 seçimleri, 12 Eylül 1980 darbesine kadar sürecek koalisyonlar dönemini baslatmistir. Bu koalisyonlar içerisinde Türk siyasi tarihinde özel bir dönem olarak I. ve IL Milliyetçi Cephe Hükûmetleri de vardir. Siyasi açidan istikrarsiz ve çalkantili oían bu dönemde, toplumsal gerilim artmis, özellikle ögrenci olaylanna bagli olarak anarçi ve terör tirmandirilmistir. Bu durum birçok siyasi cinayeti beraberinde getirmis, seçim dönemleri zorlu geçmis ve ülke tarn bir kaos ortamina sürüklenmistir. MC Hükûmetlerini olusturan partiler, ülke menfaatleri için zor sartlarda bir araya gelmi^lerdir. Ancak basta CHP olmak üzere çeçitli çevrelerin tepkisini çekmi§tir. Bu hükûmetler siyaset diçi yollarla özellikle ögrenci olaylan ve grevlerle dü^ürülmek istenmistir. Bu mümkün olmayinca Güneç Otel görü?mesiyle, Adalet Partisi'nden bazi milletvekilleri Bakanlik vaat edilerek istifa ettirilmek sureüyle II. MC Hükûmeti dü^ürülmüstür. Böylelikle ilk defa bir Hükûmet gensoru ile düsürülmüs ve MC Hükûmetleri dönemi sona ermistir.

Anahtar Kelimeler. Milliyetçi Cephe, 12 Mart 1971 Muhtirasi, Koalisyon, Gensoru, Giines Motel

ABSTRACT

DONNIEZ, Cengiz, ILIMAN, Arif, The First And The Second "Nationalist Front"s: An Example of the Coalitions Established in the Aftermath of The Memorandum of 12 March 1971, CTAD, Year 11, Issue 21 (Spring 2015), p. 163-198.

14 October 1973 elections which was held following the memorandum of 12 March 1971 launched the era of coalitions lasted until 12 September 1980, when the military coup was staged in Turkey. These coalitions as a special period in Turkish political history include the 1st and 2nd National Front Governments as well. In this unstable and turbulent political atmosphere, social tensions increased, anarchy and crime escalated particularly relying on students' movement. This situation brought many political murders, challenging election periods and dragged the country into total chaos. Nationalist Front Governments were formed by the parties under difficult circumstances for the sake of the country. However, those governments were criticized mainly by the Republican People's Party and various groups. They were attempted to collapse through unsuccessful non-political ways such as student demonstrations as well as strikes. In order to achieve this objective, some deputies of the Justice Party (AP) were persuaded to resign their party with an offer to a possible position as a minister in a negotiation held in Günes Motel. In consequence of this negotiation the government of the 2nd Nationalist Front collapsed. In turkish political history this is the first time that a government had fall in consequence of an interpellation and the period of nationalist fronts ended.

Keywords: Nationalist Front, Memorandum of 12 March 1971, Coalition, Confidence, Gimes Motel

Giris

Demokrasi ile yönetilen devletlerde halk istedigi sürece iktidarda kalinabilinmektedir.1 1961 sonrasi demokratik hayati etkileyen nispi temsil sistemi rejimin adeta parçasi olmu^tur. Bu sistem 1973'ten sonra hiçbir partinin tek bacina iktidanna firsat vermemi§, küçük partilerin siyasette gerçek güçlerinin çok üzerinde rol üstlenmesine imkân saglami^tir.2

Burada incelenmesi gereken, bu seçim sistemiyle 1973 sonrasi Türkiye'yi koalisyonlara iten sürecin arka planidir. Bu minvalde seçim öncesi Türkiye'nin durumunun incelenmesi gerekir.

1971 yilina gelindiginde Adalet Partisi Genel Ba^kani ve Ba§bakan Süleyman Demirel hâkim zümrelerin destegini tamamen kaybetmi^, dumm demokrasinin aleyhine dönmüjtür.3 10 Mart 1971 'de komutanlar ortak fikir olarak Süleyman Demirel Hükûmetinin dolayli yoldan düçürülmesi konusunda anlasmiçlardir.4 Bu süreçte huzursuzlugun artmasi ve MGK bildirilerinin Hükümetin askerler tarafindan desteklendigi izlenimini verecek ^ekilde kaleme ahnmasi kar^isinda komutanlar5 12 Mart 1971'de Cumhurba^kani Cevdet Sunay'a bir muhtira vererek hükûmeti istifaya zorlamislardir.6 Bu bildiriyle, Türkiye'de ikinci askeri müdahale gerçekle§mi§ ve demokrasiye "DuA denilmi^tir.7 Içte bu olay Türkiye'de Milliyetçi Cephe Hükümetleri dönemine giden süreci baslatmistir.

Milliyetçi Cephe Koalisyon Hükûmeti Dönemi

Birinci Milliyetçi Cephe Koalisyon Hükûmetinin Kurulmasi Öncesi Siyasi Geli§meler

12 Mart 1971 muhtirasiyla parlamento kapatilmami^, ancak itibarsizlaçtinlmi§ ve güdümlü hale getirilmi^tir.8 Basbakan Süleyman Demirel, bu gelisme üzerine istifa etme maksadi ile Hükûmet üyelerini toplamis, seçilmiç bir Ba^bakana yaki^ir bir tutum sergilemesi gerekirken, devletin istikrarsizla^tinlmasma ve milletin huzursuzla^tinlmasina göz yummustur. Ecevit ise: "12 Mart baña karst yapilmisttrA iddiasiyla tepkisi görevinden istifa ederek göstermis, toplumdan ve parti tabanmdan destek görse de Inönü ile arasinin açilmasina neden olmustur. Inönü ise, istifayi desteklemesine ragmen ordunun siyasete burnunu sokmasim ^iddetle kinamis ve süratle seçimlere gidilmesini istemistir.9

Hükümet bunalimiyla karçi kar^iya kalan komutanlar, tarafsiz bir ba^bakan olarak Nihat Erim ve Adalet Partisi (AP) ile CHP'den olu§acak bir teknokratlar kabinesi sayesinde ülke sorunlanna çôzüm bulabileceklerini düsünmüslerse de, Erim'in, meclisteki muhafazakârlarla uzla^tigmi ve Demirel'in eski bakanlanm kabineye aldigmi gören on bir reformistin verdigi istifa mektubu Erim Hükûmeti'nin sonu olmu§tur.10

Cumhurba^kam'nin, tekrar görevlendirdigi Erim Hükümeti'nin basansizliga ugramasi, Demirel'in, disandan Hükümete hâkim olmasi ve CHP ise muhalefet gibi davranmasinm ardindan" kumlan Suât Hayri Ürgüplü'nün Hükûmeti de 12 Mart muhtirasmin ruhuna aykin bir hükûmet programi sundugu gerekçesiyle kabul edilmemistir.12 22 Mavis 1972'de kurulan Ferit Melen Hükûmeti döneminde 6. cumhurbaçkanligi seçimlerinin 13 Mart 1973'te yapilmasi kararla^tmlmi£13 ancak Cumhurba^kanhgi seçiminin çikmaza girdigi anda Fahri Korutürk'ün isminin öne çikmasi hemen her kesimi rahatlatmi§ ve 6 Nisan 1973 tarihli 15. turda Korutürk 365 ojia cumhurba^kani seçilmistir.14

Yeni Cumhurbaskani Ferit Melen'in istifasmdan sonra "partiler arasT hükûmet istemis bu baglamda Naim Talu Hükûmeti'nden beklenen tek §ey ülkeyi seçimlere götürmesi olmustur.15 1973 müdahalesijie ordu, iktidan dogrudan devralmajip sivil sij'asetçilere ne yapmalan gerektigini söjiemistir. Bu durum zamanla sivil siyasetçilerin kendilerini kabul ettirmelerine imkân saglamis ve 1973'ün Ekim ajinda j^eniden serbest seçimler j^apilmi^tir.16

1973 seçimleri sonucunda AP ile CHP'nin egemenligi sona ermi^tir.17 Bu durumda iktidarda tek badina bir parti olamayacagina göre hangi partilerin bir koalisyon hükümeti kurabilecegi önemlidir. Bu anlamda ilk koalisyon CHP ile MSP arasinda olmustur.

CHP Genei Baskam Ecevit, 1973 seçimlerinin ardindan "Milli Selametsif' bir koalisyonun olamayacagim görerek 30 Ekim 1973'te Erbakan'a koalisyon teklifinde bulunmu^tur.18 Bu teklife MSP'nin hayir cevabi vermesiyle hükümeti kurma görevi AP Genei Baskam Süleyman Demirel'e verilmistir. Demirel Ecevit'e AP, CHP, MSP üçlü koalisyon önerisinde bulunmus, ancak Ecevit bunu reddetmistir. Bunun üzerine Demirel, 17 Kasim 1973'te Cumhurbaskam'na görevi iade etmistir. Bu gelisme üzerine liderler Aralik 1975'teki yerel seçimlerinin sonuçlanm beklemeye karar vermislerdir.19

Cumhurbaskam, Naim Talu'yu erken seçime gidecek bir "Milli Koalisyon Hükümeti'' kurmakla görevlendirmistir. Talu'nun turlan sirasinda CHP ile MSP arasinda da temaslar olmustur. Hükümeti kurma konusunda basarill olamayan Talu 10 Ocak 1974'te bu girisimden vazgeçmistir.20 Cumhurbaskam da ikinci defa görevi Ecevit'e vermistir. Bu dönemde yerel seçimlerde s«k oían MSP, hüsrana dönüsebilecek bir erken seçim ihtimalini önlemek amaciyla CHP ile koalisyona razi olmustur.21 CHP-MSP Hükümeti kurulmus ve 7 §ubat 1974'te güvenoyu almistir.

"Tarihi Yamlgi' da denilen koalisyona MSP'ye oy veren seçmenlerin çogu karsidir. CHP ise tabamna, bu durumu laiklik disi egilimleri, denetim altinda tutmamn ve zamanla sosyal demokrat bir politikamn potasinda eritebilmenin yollanndan biri olarak açiklamaya çalismistir.22 CHP'nin MSP gibi sag bir partiyle iktidara gelmis olmasindan rahatsiz olan muhalefetin koalisyonu yikmak için var gücüyle çalismasina neden olmustur.. 23

Hükûmetin güvenoyu almasindan sonraki en önemli isi Kibns Bariç Harekâtina kadar "GenelAf meselesi olmu^tur. 1973 seçimlerinden once bütün partilerin bildirgelerinde yer alan genel af için, 27 Mart 1974'te Millet Meclisi'nde gôrüçmelere ba^lanmis, 10 Nisan 1974'te af kanunu kabul edilmistir.24 Genel af kanununun CHP- MSP koalisyon protokolünde öngörüldügü gibi degil, muhalefet partilerinin istedigi gibi kanunlasmasi iktidar ortaklarinm arasini bozmu§tur.25

Bu dumm karçisinda Ecevit, MSP'yi elestirirken, Erbakan, Ecevit'e koalisyonu sona erdirmemesi gerektigini anlatmaya çali^mi^tir. MSP tarafindan, 141 ve 142 suçlulannin 6 ay izinli olmalan için, infaz kanununun degistirilmesiyle problem çôzülmüstür.26 Ancak MSP'nin af konusunda ikiye bölünmü^ hali Demirel için bir firsat olarak görülmüstür. Demirel: "Milli meselelerin etrafinda Milli Cephe vardiY diyerek bir ittifak arayismda oldugunu ifade etmistir.27

Bu siralarda CHP'nin devlet kadrolanna, "sol' gôrüçlü oldugu bilinen isimleri atamaya baslamasi, Ülkücü ve Islâmci kesimlerdeki muhalefeti rahatsiz etmistir. Buna bagli olarak, Milli Egitim Bakam hakkinda AP, Demokratik Parti (DkP), MHP, CGP tarafindan gensoru verilmi^, ancak MSP'nin destek verecegi beklentileri bo$a çikmi£ ve reddedilmistir.28

Fakat koalisyon partileri arasinda problemler çogalmaya bajlamistir. MSP'nin: "Ayasofya mutlaka ihadete açilmalidirP israrina CHP niçin açilmamasi gerektigini ispat etmeye çalisarak karsilik vermis tir. Ahlak derslerinin içeriginin ve kimler tarafindan okutulacagimn tespiti de koalisyon arasi sorunlardandir. MSP, 18 ya^indakilere oy hakki verilmesine kar^i çikarak bunu seçim yasasinda yapilmasim istedigi bütün degi^ikliklerin gerçekle^mesi koçuluna baglami^tir. CHP içinde ise, Atatürk ilkelerinden kopma temasmi vurgulayanlar çogalmiçtir. MSP'nin içinde cemâatler, iki partinin protokoldeki anla^masina aykin olarak yasamn solculara ait kismim i^letmemek için kazan kaldirrmslardir. MIT Müste^arligi konusu da hükûmet ortaklan arasinda gerilime neden olmu^, Cumhurbaçkam, agirligim kullanarak sorunu çôzmü^tür. Adalet Bakam §evket Kazan'in baslattigi "Müstehcenyayinla mücadele" konusu da CHP'yle baglan sarsmistir. Erbakan'in Libya gezisi de problemleri arttirmi^tir. Aynca MSP'nin Devlet Sanavi ve Iççi Yatinm Bankasi ve Uçak Sanayi girisimleri CHP'yi, Ecevit'in, TSK'mn ihtiyaci oían Phantomlarin alinmasmdaki olumsuz tavn MSP'yi rahatsiz etmÇtir.29

Bu arada Kibns meselesi tekrar canlanmiç ve 20 Temmuz 1974'te Kibns Bari£ Harekâti yapilmiçtir. Kibns harekâtinda ortak hareket eden hükûmetin, Kibns meselesinin içte uyandirdigi sevinci kendi lehine oya döndürme egilimi iç siyasette çalkantili bir dönem bajdatmistir. Çünkü Ecevit oluçan ortami, kendi çikanna uygun sekilde, ülkeyi erken seçime götürüp tek bacina iktidara gelebilmek için kullanmayi planlami§or. Bunu için de yukanda bahsedilen problemleri sorgulamaya ba^lamiçtir.

Bunun üzerine MSP'liler, on bir CHP'li bakanin çekimser kaldigi ve bai?ta Ecevit olmak üzere diger CHP'li bakanlann harekâta karsi çikügi propagandasina baslamis, CHP'liler buna, di§ basindan iktibaslarla MSP'yi kötüleme yoluyla kar^ihk vermislerdir. Ecevit, bütün taktigini azinlik hükümeti veya erken seçim üzerine bina etmistir.30 DkP'den de erken seçim sinyali aldigim diÇünen Ecevit, MSP'lileri artik "strtmda tasimamayd'' karar vermistir. Ecevit Iskandinav ülkelerine giderken, protokol kaidelerini çigneyerek, yerine Basbakan Yardimcisi Erbakan olmasi gerekirken Orhan Eyüboglu'nu vekil birakmasi üzerine Erbakan ve MSP'li bakanlar kuzey gezisi kararnamesini imzalamamiçlardir. Bu gelismeyi bekleyen Ecevit, Erbakan'a tahammülü kalmadigim belirterek 18 Eylül 1974'te istifa etmÇtir.31 Ecevit'in kullandigi taktikler fark edildigi için muvaffak olamamis, tasfiye etmek istedigi MSP ile birlikte kendisi de hükümet disinda kalmi§tir.32

Milliyetçi Cephe Kavraminin Ortaya Çiki§i ve Birinci Milliyetçi Cephe Koalisyon Hükümetinin Kurulu§u

Kibns meselesine bagli olarak CHP'nin oylannin yükselecegini dü^ünen diger partiler Ecevit'in erken seçim önerisini olumlu karsilamami^lardir. Erken seçim arayi^i, CHP iktidarma engel olmak isteyen sag partileri bir araya getirmistir. Aynca milletvekilleri yeniden seçilmemeyi göze almak ve ayncaliklarim kay betmek istememektedir. Bu sebeple ülkeyi uzun süren bir politik krizin icine sokmuslardir.33

Hükûmeti tekrar kurmakla görevlendirilen Ecevit, "erken seçim" kaydiyla ilk ciddi teklifini götürdügü DkP, CHP'yi reddetmistir.34 6 Kasim 1974 günü muhalefetin sert çikisi üzerine Ecevit, azinlik hükûmetinden de vazgeçmistir. Ecevit diger partilerin hükûmet kuramamalan halinde Cumhurba^kanma vekälet görevini de birakacagini aktarmi^ür.35 11 Kasim 1974'te liderlerle bir toplanti yapan Cumhurbaçkani'nin "Erken seçim ve tarafsiy hashakan" seklindeki formülü Sadi Irmak'a hükûmeti kurma görevi verilmesiyle sonuçlanmistir. Böylelikle 60 gündür devam eden hükûmet buhrani güven oylamasina kadar donmuçtur.36 Ancak siyasi partiler milli koalisyon için isabetli davranamadigi için Sadi Irmak Hükûmetine sicak bakmamislar ve "Seçim Hükûmeti" olarak görev yapmak isteyen bu hükûmete net bir tavirla güvenoyu vermemislerdir. Ba^ka seçenek bulunamadigindan ülke güvenoyu alamayan bir hükümetle j^önetilme durumunda kalmistir37

Geli^meler l^iginda DkP, seçim toplantisi çagnsi yaparken, CGP' de beraberlik hükûmeti önermistir. AP'nin tavn ise "Sag koalisyon kurmaya haying seklinde olmustur. Milli koalisyon kurulmasim isteyen, siyasi yasakh Celai Bayar ve eski DP'liler de 11 Aralik 1974'te siyasi haklanna kavusmu^lardir. 5 bagimsiz milletvekili de "Milliyetçi Cephe"y\ destekleme karan almislardir.38 Bu ortamda 18 Aralik 1974'te AP, MSP, CGP ve MHP, "MilUyetçi Cephe Hükûmet" için görüs birli gine varmislardir. Ancak DkP, Demirel ile bir koalisyona sicak bakmamaktadir.39 Milliyetçi Cephe 7 Ocak 1975'te yayinladigi bildiri de: "Sayin Cumhurbaskam m disimiydaki partilerin hükümeti kurabilecegine ihtimal verijona görevlendirmeyi o yoldajapmalan tabiidir. Aksi halde milliyetçi partiler toplulugunun hükümeti kurmalanna imkân veri Im edir." sözleriyle yetkiyi açikça istemistir.40

5 Subat 1975'te Amerikan yardiminin kesilmesi ve Kibns'ta durumun gerginlesmesi üzerine, bütün çevreler dis politikada daha etkin bir tutum izleyecek ve cesaretli kararlar alacak parlamentoya dayali bir hükûmetin en kisa zamanda kurulmasi görüsünde birlesmislerdir.41 7 $ubat 1975'te Celai Bayar, AP ve DkP'den temsilcilerle görüsmüs, seçimle gelmis herhangi bir parlamenterin barbaban olarak kuracagi hükûmete güvenoyu vermelerini istemis, DkP'li Saadettin Bilgiç ve on iki kiçi bu fikri desteklerken Genel Ba§kam Ferruh Bozbeyli bu fikrin tersini savunmustur.42

Cumhurbaskam Korutürk ise Milliyetçi Cephe'den çok içinde CHP ve AP'nin de yer aldigi bir hükûmetten yana tavnni devam ettirse de, ona ragmen MC partileri, 24 §ubat 1975'te seçim ittifaki konusunda anlasmislardir. Ancak Cumhurba^kam 1 Mart 1975'te görevi tekrar Sadi Irmak'a vermistir. Görüsmelerden ve bes lidere gönderdigi mektuplardan da istedigini eide edememistir. Irmak, 13 Mart 1975'te görevi iade etmistir. Cumhurbaskani, 17 Mart 1975'te Ecevit ve Demirel ile görüsmüstür. Ecevit: "seçim kosulunu" tekrarlarken, Demirel: "Milliyetçi partiler toplulugunun hükümeti kurmaya hatçir olduguniT Cumhurbaskani'na hattrlatrmstir. 19 Mart 1975'te Bozbeyli ile iki defa gom^en Ecevit'in de, Cumhurbaskani'na: "Bu asamada basbakan olamayacaginr ifade etmesi üzerine Korutürk, görevi Demirel'e vermistir.43 Böylece Cumhurbaskani uzun süredir MC Hükûmeti kurulmamasi için çikarilmis oían suni bunahmm ortadan kalkmasina da imkân tammistir.

Demirel'e hükûmet kurma görevinin verilmesinin ardmdan, "Milliyetçi Partiler Toplulugu" olarak anilan AP, MSP, MHP ve CGP bir araya gelerek "Milliyetçi Cephe" (MC) olusturmak için anlasmislardir.44 Partilerin anlastigi Milliyetçi Cephe kavrarm; "Ulken in çesitli tehlikelerle içte ve dista t eh dit edildigi gor dönemde; devletin kudretini Türk milliyetçiligi h agi ile payidar kilmak. mefkûresinden tasan bir milli beraberlik hareketidir." seklinde ifade edilmistir.45 AP, MSP, MHP ve CGP'nin isbirligi için birbirlerini tercih etmelerinde siyasal görüs benzerligi de roi oynamistir.46

10 Kasim 1974'te milliyetçi-muhafazakâr aydinlar, sola karsi güç birligi çagnsinda bulunmus ve Türkiye'de sol cephe ile Milliyetçi Cephe'nin karst karsiya oldugunu sôylemislerdir.47 Yayinladiklan bildiri48 çok geçmeden karsilik bulmus ve Demirel partilere mektup göndererek: "milliyetçi partiler toplansin, sola karsi milliyetçi bir hükûmet kurulsun." teklifinde bulunmustur.49 Bu teklife olumlu cevap veren partiler, 13 Aralik 1974'te "birlikte hareket etme" karan almislardir.50

18 Aralik 1974'te AP, MSP, MHP ve CGP baskanlan yaptiklan toplantinin ardindan bir bildiri yayinlamislardir."51 Bu bildiri ile MC Hükûmeti'nin temelleri de atilmis olmaktadir. Böylelikle AP ve DkP'nin farki stratejileri ile gerçekles- menais oían "sag koalisyon" yerine 1975 yili baslannda AP, MSP, MHP ve CGP arasinda "Milliyetçi Cephe" iktidan kurulacaktir.

Partiler uzun görüsmelerden sonra hükûmet kurma konusunda anla^mislardir. Ancak asil mesele güvenoyu alabilecek sayiya ula^mak olmu§tur. Celai Bayar'in AP'nin kuracagi bir hükûmete oy vermeye ikna ettigi Sadettin Bilgiç ve sekiz arkadasi DkP'den istifa etmislerdir. Bu geliçmeden üç gün sonra Demirel, 31 Mart 1975 günü "Milliyetçi Cephe" Koalisyonu'nun hükûmet listesini açiklamistir. 1 Nisan 1975'te de hükûmet resmen atanmistir.52

MC Hükümeti'nin ilaninm ardmdan, hükümetin güvenoyu almasmi önlemek maksadiyla CHP, genis bir propaganda ve milletvekili transferine girismiçtir. Tabi bu esnada güvenoyu almayi kesinlestirmek isteyen AP'de diger partilerde kendisi gibi dü^ünen milletvekillerini ikna etmeye çalismaktadir.53 Bu geli^melerin ardmdan hükûmet, 12 Nisan 1975'te yapilan oylamada 218 ret oyuna kar^i, 222 kabul ile güvenoyu almistir.54

Birinci Milliyetçi Cephe Koalisyon Hükûmeti Döneminde Iç Politik Geli§meler

I. MC Hükümeti'nin kurulmasi CHP'nin muhalefetinin yaninda iç politikada birçok sorunu da su yüzüne çikarmi^tir. Hükûmet, ekonomide halkm mutlulugunu saglama isteginden baska, bu dönemde ögrenci olaylariyla, liderlere saldinlarla, yolsuzlukla ve acil çôzülmesi gerekli di§ polidka konulanyla da ugrasmak zorunda kalmistir. Bu kavramlarm yamnda en önemli geli^me ise seçimler olmustur.

Ara seçimler yakla^mi^tir. AP-MSP-CGP-MHP tarafmdan bazi bagimsiz milletvekilleri ile kurulan hükümetin ön ^artlanndan biri oían seçim ittifaki, aradan bir müddet geçtikten sonra iç çekismeler nedeniyle sonuçsuz kalmistir.55 Sadece CGP, 1975 senato yenileme ve milletvekili ara seçimlerine partisini sokmami^, bunun yerine AP ile seçim müttefiki olmustur.56 Bagimsizlar da seçimlerde AP ile i^birligi yapmayi kararla^tirmislardir.57 AP ise MSP ve MHP ile içbirligine razi görünmez. Çünkü Demirel, koalisyon ortaklannm en küçük yan- lislarindan faydalanarak DkP'nin tasfiyeye zorlanmasi ve MSP'nin ufalanmasi için hesaplar yapmaktadir.58

Bu arada CHP'nin 3 Temmuz 1975'te Içi^leri Bakani hakkinda verdigi gensoru, iktidar mihetvekillerinin oy çokluguyla reddedilmistir. Aynca Ecevit, Demirel'i Yahya Demirel'in mobilya ihracatindan aldigi öne sürülen 20 milyon liralik vergi iadesiyle köseye sikistirma girisiminde bulunmustur.59

Yapilan seçimlerde seçim ittifaki kanununun çikanlmasi çabalanm baltalayan AP, sag cephenin, CHP'ye senator kaptirmasma neden olmustur. Erbakan'a göre AP, CGP, MHP ile hükûmet olmamn sonucu MSP'ye 2 senatörlükte kalmistir. Bunun için 15 maddelik muhtira hazirlanmi^ ve liderlere verilmi§tir.60 Bu durumu ortadan kaldirmak isteyen Demirel, seçim biter bitmez, koalisyonun çôzülmesi olasiligina karsi, birlik havasini canlandirma amacina yönelik giri^imlerde bulunmustur.61

Seçim bitmij, Senato'da AP ve Meclis'te de CHP'nin çogunluk olmasi nedeniyle Meclis ve Senato ba^kanlan seçilememistir. Meclis ba^kanini seçmek için bir araya gelen MC Hükûmeti partilerinin grup ba^kanvekilleri anlaçamami^lardir. Çünkü MSP, Meclis baskaninm kendisinden olmasi için diretmistir.62 Koalisyon ortaklan uzun müzakerelerden sonra Meclis baskan adayimn "Bagimsi^laY arasmdan "Kemal Ziya Ö^tiirk" olmasinda karar kilinmi^tir. Ancak daha sonra MSP'nin, Meclis baskamnin MC Hükûmeti'nden olmasi konusundaki israri, turlar arttikça MC Hükûmeti partileri arasinda rahatsizliga sebep olmasina ragmen 24 Aralik 1975'teki kirk sekizinci tur seçimde Güven 280 oy alarak Meclis baskam seçilmistir. Yani AP'nin çôzümü Senato'da AP'li baskan, Meclis'te de MC Hükûmeti'ne ragmen bir CHP'li baskan olmustur.63

I. MC Hükûmeti döneminde binlerce kadro yaratilmasi ve bürokrasi de büyük boyutlarda atama ve yer degistirmeler yapmasi, CHP'ye göre Türk siyasal tarihinde görülmeyen "idarecilerin dama fast gibi oynatildigP bir süreç olmustur.64 Yargi kararlarmi uygulamayan hükümetin özellikle Damstay'la arasi aalmistir.65 I. MG Hükûmeti ile özellikle MSP, "kadrolasma" firsatim eide etmis gözükmektedir. MHP ise, kendisine bagli bakanliklarda karçit görü^ün güçlenmesine engel olmaya çali^miçtir. Ayrica AP'deki MEB'de, MSP'de oían îç î§leri Bakanligi'nda DIE, Toprak Reformu müsteçarhgi gibi kurulu^larla Taris, Aliaga, Seydisehir gibi i^letmelerde MHP kadrola^mi^tir.66 Kadrola^ma konusunda Cumhuriyet gazetesine göre: bir buçuk jalda devlet kadrolanna toplam 148.838 ki^i atanmistir.67

Ancak TRT konusu tarn bir muamma olmustur. 30 Nisan 1975'te Ismail Cem'in görevinden almmasi ve yerine Nevzat Yalçmtas'in atanmasi kararlastinlmistir. 3 Mayis'ta "Cem karamamesP Cumhurbaskanma sunulmustur. Korntürk önce kararnameji imzalamaja reddetmistir.68 Basbakanlik komisyonunun Ismail Cem ve TRT için hazirladigi raporun Demirel tarafindan Korutürk'e sunulmasinm ardindan kararname 12 Majas günü imzalamistir.69 Cem'in Damstay'a açtigi davada, talebi yönünde jñirütmenin durdurulmasi karan alirur. Dam?tay'm karan "ikigenelmüdürlülük" sürecinin de baslangici olmustur. Ancak Ismail Cem açtigi bütün davalan kazanmasina ragmen TRT genel müdürlügüne dönememistir.70

I. MC Hükûmeti döneminde en önemli konularm ba§inda "mobilyayolsuylugiP olarak bilinen dava gelmektedir. Yahj^a Demirel, jairt divina sattigi mobilj^a satis tutarmi 27.377.394 Türk lirasi olarak göstermis, bundan 20.530.455 lira vergi iadesi saglamistir. Ancak Yahya Demirel'in kimlere sans yapügi incelemeler sonucu saptanamamistir."71

Ecevit'in, bu olayi seçim malzemesi yapmasi Demirel ile Ecevit arasindaki tartismayi alevlendirse de Bu durumu 24 Mart 1976'da Meclis'e tasiyan CHP'nin gensoru giriaiminin 228 oyla reddedilmesi, CHP'nin hedefine ulaamasim engellemistir.72

I. MC Hükûmeti döneminin ikinci ônemli yolsuzluk dosyasi Lockheed uçak firmasimn çeçitli kummlara yardim adi altinda, uçak alimlanyla ilgili Nezih Durai araciligiyla 876 bin $ rüsvet dagittigi iddiasi ile ilgilidir. Bu uçak sirketinin dagittigi rüsvet için CHP'liler meclis sorusturmasi istemesinin ardindan 10 Mart 1976'da DkP'nin Meclis araçtirmasi açilmasina dair verdigi önerge ittifakla kabul edilmiçtir. Komisyon, ikinci parti uçak ahminda rüsvet ahndigini saptamiçtir. Komisyon, Basbakan Demirel ve Milli Savunma Bakani hakkmda TBMM'de sorusturma açilmasi gerektigi kanisina varmiatir. Demirel'in sert tepkisi üzerine komisyon baskani Demirel'i rüsvet ve yolsuzluk sorusturmasim önlemek ve gerçekleri kamuoyundan kaçirmakla suçlamiaür. Ancak Meclis araçtirma komisyonu raporu 14 Nisan 1977'de meclis gündemine dahi alinmamistir.73

1970'ler boyunca, AP ile askerler arasindaki soguklugun kalkmadigi, sivil iktidara tabi olmak düçüncesini hazmetmekte zorluk çeken askerlerin AP'nin emrinde görülmekten rahatsizlik duyduklan açiktir. Bununla birlikte, 1970'lerin ortalanndan itibaren yükselmeye balayan siyasi tansiyonun normal clüzeylerde seyretmedigi de ortadadir. Ordu ile iyi iliskilerini devam ettirebilmek için MC Hükûmeti ilk i$ olarak Genelkurmay Baakam Semih Sancar'in görev süresini bir vil uzatmistir.74 Ancak Sanear, Hava Kuwetleri Komutam Emin Alpkaya'nin emekli olmasi üzerine Orgeneral Irfan Özaydinli'yi bu göreve getirmek istemiçtir. Demirel atama kararnamesini imzalamamiatir. Demirel, HKK'ya Korgeneral rütbesindeki Cernai Ersin'i getirmeye çalismiatir.75 Fakat Ersin'in kararnamesi iptal edilmistir.76 Bu durum üzerine Hükûmet, 23 Haziran 1976'da Orgeneral Ethem Ayan'i istemeyerek de olsa HKK'ya atamistirA 1976 Mart'inda KKK'ya da Orgeneral Kemal Ersun getirilmistir. Bu geliarnder hükûmet ile ordunun iliakilerini germistir.

Demirel ve ordu arasmda diger bir olay da Haziran 1977'de secimlerden dort gün önce KKK Ersun'un darbe hazirliginda oldugu istihbaratimn gelmesiyle yasanmistir. Bu istihbarata göre: seçim karanmn ardindan yaçanan siyasi cinayetlerin, suikast girisimlerinin arkasinda Ersun ve ekibi vardir. Demirel harekete geçerek Yüksek Askerî Çûraya iki ay olmasina ragmen Ersun'u görevden almistir. jurada da Ersun'un ekibi tasfiye edilmistir.78

Türkiye'de 1960'li yillarda baslayan aiddet ve terör olaylan, MC Hükümeti, iktidar oldugu bu dönemde 1975'te 37, 1976'da 108, 1977'de 319 vatandasin ölümü ile sonuçlanmistir. Alinan her türlü önleme ragmen iktidan line etme girisinde terör olaylan gündemden düaünilmemistir. 1973 yilinda cereyan eden Petrol krizi ve 1974'teki Kibns çikarmasi, Türk ekonomisini derinden etkilemis ve siyasi bir çalkalanmaya neden olmustur. Bu durum karaisinda toplum hizla politize olmuç ve yeni örgütlenmeler baslamistir. Radikal saget ve solcu militanlar ideolojik kutuplann öncüleri olmus ve eylemlerinde siddeti bir araç olarak kullanmaya baslamislardir.79

1974 sonrasinda yükselen yeni terör, ögrenci agirlikli "ülküciT, "devrimci" çatismasmin yaninda profesyonel eylemlere donüamüatür. "Sag' ve "So/" olarak adlandmlan bir kisim insanlar, hem birbirleriyde hem kendi içlerinde çaüsma içine girmialerdir. 1975 yilinda kurulan ASALA ise, Batí baskentlerinde Türk diplomaban öldürmeye baslamistir.80 Hükûmet, "artan güvenlik sorunlanna" karsi bir kuml olusturmus ve Alparslan Türkes bu kumlun basina getirilmistir.81

1973 seçimlerinin ardindan sag ve sol arasindaki ideolojik mesafe hizla artmistir. Bu ideolojik kutuplasma kendini bürokraside, seçmen kitlelerinde, iktidar ile muhalefet ve koalisyon ortaklan arasmda göstermis, 1975 yiliyla birlikte, Türkiye'de planli saldin ve cinavetlerin birbirini izledigi, terör ve anarsinin egemen oldugu bir döneme girilmistir. Saldinlar ögrencilerden isçilere, köylülere, memurlara, esnafa yayilirken devlet dairelerinin, üniversitelerin, liselerin, fabrikalarin ve sokaklarm eie geçirilmesi açiktan açiga sürdürülmüstür.82 Aslina baki- lirsa siddet olaylarindaki asil drmanmanin 1976 yihndan itibaren basladigi gôrülmektedir. 1977 ve onu izleyen villar Istanbul, Ankara ve Izmir basta olmak üzere mahallelerin çeçitli ideolojik egilimdeki din ya da mezhep gruplarma bagli insanlarla paylasildigi "kurtanlmif bölgeleCm yaratildigi villar olmustur.83

Bu ortamda Hükûmetin "Milliyetçi Cep he" olarak tanimlanmasi soldaki cephelesme ve radikallesme egilimlerini -hükûmetin devrilmesine yönelik- arttirmistir. Demirel ile Ecevit arasindaki rekabette belirginlesen "hia-onlaC ayrimi liderlerden anti-komüni%m-anti-fasi%ni ' olarak seçmenlere geçmistir. Seçmenlerin yaninda birçok kurumda kutuplasma ileri bir düzeye ulasmistir.84

Bu kutuplasmada en önemli yere sahip oían güvenlik güçleri arasindakidir. MC Hükûmeti'nin iktidara gelmesinin ardmdan polis teskilatinda köklü degismeler olmustur. Siyasal Islâm'in temsilcisi MSP kadrolasabilmek için, polis teskilatinin Imam Hatip Lisesi mezunlanna açik olmasini istemistir. Nitekim 1976 yilinda çikartilan bir kararname ile IHL mezunlanna polislik yolu açilmistir. Ancak Polis Dernegi (POL-DER) Danistay'a basvurarak kararnameyi iptal ettirmistir.85 MHP'liler, içisleri Bakanligi MSP'de olmasina ragmen Ülkü Ocaklan referansiyla polis teskilatinda yer almaya çalismislardir.86 Buna bagli olarak polis teskilaü içerisinde 1977 yilinda MHP'ye yakin Ülkücü Polisler Birligini (POLBIR) kurulmustur.87 Sag-sol kavgasmm artmasi polis dernekleri arasinda da ister istemez sürtüsmeye neden olmustur. Bu güvenlik gücünün zaafa ugramasi anlami tasimaktadir.88

MC Hükûmetleri için basta gelen sorunlardan birisi de egitim alanmda var oían gerginliktir. Sol kesimin TÖB-DER'i, sag kesimin ise ÜLKÜ-BIR'i kurmasi ile gerginlik daha da artmistir. TÖB-DER, tarafindan yapilan ilk islerden birisi yurt çapinda düzenlenen "Pasiym ve Pahaliligi Protestó" mitingleri olmustur. TÖB-DER'in 6 Aralik 1975'te 15 ilde yapacagi "Baski ve Kyimlan Protesto Adi tinglen'" nden rahatsiz oían ÜLKÜ-BÍR itiraz etmistir. ÜLKÜ-BIR'in destegiyle Ögretmen Okullan'na genel müdür olarak afanan Ayvaz Gökdemir, görev süresince bu okullardaki sol çizgiyi ve bu çizgiyi temsil eden gruplan tasfiye ederek TÔB-DER'e çok büyük bir darbe vurmustur. Aynca amacinin disina çikarak siyaset yaptigi gerekçesiyle TÖB-DER genel merkezi ve subeleri 1 Ekim 1976'da kapatilmistir. Danistay'in kapatma karanmn )áirütülmesini durdurmasinin ardmdan saubat 1977'de yapilan mitinge katilan TÖB-DER tekrar kapatil- rniatir. 22 subat günü yeniden açilan TÖB-DER, siyasi faaliyetierden vazgeçmemiçtir. MC Hükûmeti'ni devirmeye çaliçacaklanm, 5 Haziran seçimlerinde tüm güçleriyle MC Hükûmeti'ni cezalandirmak istediklerini açikça ilan etmialerdir. 89

Diger önemli bir sorun ise ögrenci olaylandir. Özellikle fakülteleri iagal eden, dersleri boykot karan alan bu kisiler, zaman zaman komünizm sloganlan ile gerçek maksatlarini açiga vurmuslardir. Buna karsi çikan ögrenciler, üniversitelere sizmis oían, kürsüleri isgale hazirlanan Marksist ögretim üyeleri ile mücadele etmek ve masum ögrencilerin milli duygularla yetismesine yardimci olmak maksadiyla Ülkü Ocaklan Dernegi (ÜOD) adi ile teskilatlanarak harekete geçmistir. Sag örgüderden bir digeri ise Ankara Devlet Mimarlik ve Mühendislik Akademili bir grup tarafmdan 1976'da kurulan ve MSP'li oldugu iddia edilen "Akincilar1'in da devlet kademelerinde ve ögretim yuvalarinda faaliyetlerde bulunduklan çikâyetleri yayginlik kazanmistir.90

1975 yilma gelindiginde Ecevit, "Milhyetçipartilerin cephe girisimiyle olaylann bisiy lanmis oldugunti' iddia ettikten sonra, ögrencilerin can güvenligi saglanana kadar ögretim kurumlannm kapatilmasini önermistir. Ögrenci olaylan dolayisiyla 13 üniversite rektörü de Demirel'e bayvurarak egitim güvenliginin saglanmasi için emniyet kuwederinin üniversitedeki olaylara müdahale etmelerini istemislerdir. 8 Aralik günü Demirel baçkanligmda 15 rektör ile yapilan toplantida anarçik eylemlerin üniversite diaindan planlandigini söyleyen Atatürk Üniversitesi Rektörü Kemal Biyikoglu, olaylardan "komünistleri'' sorumlu tutmustur.91

Ancak olaylann devam etmesi üzerine Cumhuriyet Senatosu'nda gündem disi söz alan Içisleri Bakani Oguzhan Asiltürk; "Katilleri bfyak.aliyoruy, adliye serbest birakiyoA sözleriyle hakimlerin birilerini korudugunu ima etmistir.92 Devam eden ögrenci olaylan üzerine hükûmet sert tedbirlere yönelmistir. Buna göre: "Olay çikan okullar kapatilacak, isteyen ögrenciler bask.a okullara yerlestirilecektirP Demirel, ögrenci olaylarmi bastarmak, açin sol ile komünistleri temizlemek için bundan baçka çare olmadigim düçünmektedir.93 10 Aralik günü Demirel, anaraik olaylann devam etmesi halinde "üniversitelere el konabiliY uyansinda bulunmustur. Bu olaylann sorumlusunu CHP, Demirel olarak ilan etmistir. Demirel ise: "CHP anarsiyi körüklemistiY sôzlerinin devaminda "boykotla, isgal aym sey diyerek okullan okunmag haiegetinnistir. tespitinde bulunmustur.94

1977 yili, ôgrenciler açisindan da halk açisindan da çekilmez bir dônemi ifade etmektedir. Alinan tedbirlere ragmen ne anarji olaylarmda ne de ögrenci olaylannda bir duraganlasma gözükmemistir. Aksine MC Hükûmeti'ni düsürmek adina aiddetin dozaji daha da arttinlmiatir. 95 Bu dônemde olaylann devam ettigi gerekçesiyle ODTÜ'de boykot karan alinmis bunun üzerine de rektörlük bir sûre okulu tatil etmistir. ODTÜ-DER, ise "Sinavlannyapilmasi halinde çikan olaylardan MC Hükûmeti sorumlu olacaktiY sôzleriyle hükûmeti tehdit etmistir. 1 Eylül günü ODTÜ Mütevelli Heyeti, 100'den fazla ögretim üyesiyle ögretim görevlisinin sôzleçmelerini feshetmis, bu durum ôgrenciler arasinda tepkiyle karailanmis ve dersleri boykot etmislerdir. Geliçmeler karsismda Tüm Ögretim Üyeleri Dernegi, ODTÜ rektör ve yöneticilerini istifaya davet ederken, MC Hükûmeti'nin de üniversiteden elini çekmesini istemistir.96

Ancak, baskanligina Prof. Ahmet Sonel'i seçen ODTÜ mütevelli heyeti, 23 Aralik 1976'da Rektör Ilgaz Alyanak'i görevinden almayi kararlastirmis,13 Subat 1977'de Alyanak'in, gôrevden alinmasi üzerine de rektörlüge Hasan Tan atanmistir. Bu gelisme üzerine ögrencilerin bir kismi gösteri yaparken, ODTÜ Idari Bilimler Yönetim Kurulu ise oybirligiyle Hasan Tan'in görevi terk etmesini istemistir. 15 subat günü 4 rektör yardimcisi istifa ederken Ögrenci Aileleri Dernegi de Tan'in istifasim istemistir. 18 subat'ta 40 ODTÜ Université Konseyi üyesinden 30'unun katildigi toplantida " ... Prof. Tan'in rektörlükgörevini daha fagla üyücü ve üniversiteye garar verici gelismelere meydan vermeden derhal terk etmesini gorunlugörmekteyi-g ' karan almmistir. Ögretim üyeleñnin protestosuna, üniversitedeki personel ve iççiler de katilrniç, ôgrenciler boykot baslatrmslardir. Boykotun siddetlenmesiyle ODTÜ'yü 15 gün kapatan ve yurtlan bosaltan Hasan Tan'in bu karanm, 1 Mart günü Damstay durdurmuatur. Rektör Tan 3 Mart günü ODTÜ'yü egitim ve ögretime yeniden açmistir. 7 Mart'tan itibaren Hasan Tan'in istifasim isteyen ôgrenciler birer günlük boykota baalamiçlardir. 3 Matas günü Rektör Tan'in çagnsi üzerine yapilan ODTÜ Üniversite Konseyi toplantisinda rektöre istifa etmesi öncrilmistir. Ônergede aynca alinan isçilerin çikanlmasi, Damstay kararlanmn uygulanmasi ve personelin gôrevden uzaklaçtmlmasi i^lemlerine son verilmesi istenmiçtir. Durumun gerginleçmesi üzeñne Hasan Tan, 14 Mayis'ta izin almi^, Haziran seçimlerinden sonra CHP Hükûmeti kurulup içe bajdayinca, Hasan Tan 22 Haziran'da isdfa etmistir.97

Ancak ögrenciler 7 Kasim günü egitime balayan ODTÜ'de polisin egitim alani cligna çikmadigi ve Hasan Tan döneminde alinan iççilerin inerme son verilmedigi takdirde 8 aydir kapali bulunan okulda ôgrenime ba^lamayacaklarmi ilan etmislerdir. Olaylan degerlendiren üniversite konseyi, derslerin devamina ve Hasan Tan döneminde alinan i^çilerin içlerine son verilmesine karar vermistir. Hasan Tan'in ODTÜ rektörlügüne atanmasinin ardindan baslatilan olaylar bu kararla sona ermistir.98

Siyasal §iddet

1974 yilindan sonra yalmzca ögrenciler degil, toplumun degisik kesimlerinden insanlar çatisma içine çekilmiçtir. 1975 seçimlerinin öncesinde oldugu gibi ^iddet olaylan ve liderlere saldinlar, Ane bir seçim arifesinde artmaya baslami^tir. Nisan 1977'de, 5 Haziran'da erken seçim yapilmasi karannin alinmasmdan sonraki süreçte 133 kisi ôldürülmüçtür." 1977 Türkiye'sinde siyasi cinayetler ve anarsi geni^ boyudarma ulasmistir.100

Anarçiyle ugrasan Hükûmetin bir baçka problemi de sendikalann yapilan hizmetler kar^isinda takindigi tavir olmustur. 1975 yilinin sonlannda Hükûmet, SSK içyerlerinde callean 30 bin dolayinda i?çivi memur statüsüne aldiginda, sendikal haklann ortadan kalkmasi üzerine TÜRK-IS sessiz kalirken, DISK i^çi simfinin birligini savunmustur.101

1975-1977 döneminde DÍSK ile Türkiye Komünist Partisi (TKP) yônetiminin yakinla^masi, DISK'in siyasalla^masi ve TKP'nin i^çi simfi içinde örgütlenmesi sonucunu dogurmu^tur. Bu durumun Türkiye'de i^çi-i^veren ve i$çi simfi arasindaki kutuplasmayi arttirdigi ve sag-sol arasindaki siyasal siddetin bu dô- nemin ardindan ciddi boyudara ulaçmasina neden oldugu söylenilebilir.102 Ôzellikle bu dönemde grevlerde hizli bir arti£ yaçanmi§, 1975'te 90, 1976'da 105, 1977'de 167 grev ortaya çik mis tir.103 DISK grevlerle asm sola karsi polis tepkisini provoke ederek, MC Hükûmeti'ni '\alim" ve "fasist" olarak göstermeye çalismistir. DISK'in 1975'te "Y'asiyne kam düymledigi nntingleA halki kutuplastirarak anar^ik ortamin dogmasinda etkili olmustur.104

1977 seçimleri sendika-siyaset iliçkilerini tekrar göz önüne sermistir. TÜRKIÇ'ten, 1977 genel seçimlerinde herhangi bir siyasi parti lehine destek karan çikmami^tir. DÍSK 1977 seçimlerinde de CHP'yi, MISK MHP'yi HAK-ͧ de MSP'yi desteklemistir.105 Bu arada sendikalar Devlet Güvenlik Mahkemeleri (DGM) konusunda da taraf olmuçtur. TÜRK-IÇ, anayasanin temel ilkelerine ters düçen ve bagimsiz ve hâkim kavramiyla bagdasmayan bir hükmün DGM'de yer almasi halinde yurt çapinda i^çi eylemi yapacagini duyurusunda bulunmu§tur.106 DÍSK ise, 16 Eylül 1976'da MC Hükûmeti'nin anayasal ve demokratik yoldan dü^ürülmesine ve halktan vana bir iktidarm kurulmasina kadar "Genel Y as" ilan etmistir. 16 ve 17 Eylül'de "Genel Y a s" fiilen genel greve dônüsmüstür.107

1 Mayis 1977 ise siyasal çiddet seçimlere dort hafta kala yapilan bu gösteriler sirasinda en yüksek noktaya ula^mi^tir. DISK, 1 Mayis'i MC Hükûmeti'ni çôkertmeye yönelik bir gösteriye dônüçtürmeyi planlamis ve bu amaçla a^in gomóte olmayan diger sol gmplarla isbirligi yapmistir. 1 Mayis 1977 olaylarmin ardindan MC Hükûmeti'ne güven azalmis bu durum CHP'ye yarami^tir.108

îkinci Milliyetçi Cephe Koalisyon Hükûmeti Dönemi

Milliyetçi Cephe Koalisyon Hükûmetinin Kurulmasi Öncesi Siyasal Geli§meler

Karga^ayla geçen 1973-1977 dönemine, ya^anan kriz ve kan§iklik ortamina son verecek siyasal iradenin ortaya çikmasi için bütün beklentiler 1977 genel seçimlerine kalmisti.109 MC Hükûmeti ortaklan arasmda cepheciligin yerini particilik almiç110, bunlara devalüasyon ve artan anarçik olaylar da eklenince genel seçimler bir çare olarak gündeme gelmistir.111

Bu süreçte MHP sürekli olarak hükûmetten çekilecegini vurgulami^, CGP ise yetkili kurullannda AP'nin MSP'ye taviz verdigini belirterek "gerekirse koalisyondan çekilirif' söylemini sürdürmü^tür.112 CGP Genel Baskani Feyzioglu; "Atatürk düsmanlan kabine içinde de vardirE sözleriyle Erbakan'a çok sert tepki gösterdigi bakanlar kurulunun ardindan seçimlere kadar MC Hükûmeti ortaklan bir araya gelememislerdir.113 Erbakan ise yüze yakin fabrikanin temelini atmiçken, tesis kurulmasi için AP'nin istekli görünmemesi nedeniyle Demirel'i hedef alan sert ele^tirilerde bulunmustur.114

Bu gelismelerin ardindan Ecevit'in erken seçim istegini AP'de benimsemis, MSP grubu seçimi engelleme karan almi^tir. AP erken seçimin 5 Haziran günü yapilmasim kararlastirmistir. Ecevit de, "Kejimin tehlikeden kurtanlmasim isterif ' diyerek erken seçimi kabul etmistir.115 Meclis içtüzügüne göre erken seçim karannin alinabilmesi için Meclis Daniçma Kurulunda konunun görülerek benimsenmesi gerekmektedir. Ancak MSP bu kurula üye vermeyerek seçim karanni bir sûre engellemiçtir. 4 Nisan 1977'de içtüzük degi^tirilerek erken seçimin ônü açilmasinin116 ardindan CHP bir seçim hükûmeti kurulmasmi istemi^ ve AP ile koalisyonda bulunmayi da kabul etmistir. Ancak MC Hükûmeti partileri bunu kabul etmemiçlerdir.117

Seçim çali^malanna balayan AP, MSP'yi eritme politikasini sürdürmüstür. Demirel MSP'ye verilen her oyun CHP'ye yaradigim savunarak aslinda iktidara gelebilme projesini CHP ve komünizm tehlikesine dayandirilmistir.118 MSP ise seçmenin karçisina yatinmlarla gitmek isterken, erken seçimler nedeniyle bitmemis yatinm projeleriyle çikmak zorunda kalmistir. MSP'nin çizgisini onaylamayan bazi milletvekilleri, 10 Nisan 1977'de Erbakan'a seçimlerde aday olmayacaklarim bildirmislerdir. Kurduklan Nizam Partisi de MHP'yi destekleme karan almi^tir.119 MHP ise seçimler öncesinde kendini AP'den ve sagci partilerden farkh göstermeye dikkat etmi§,120 CHP ise seçimlere, MC Hükûmeti'nden hesap sorma slogaruyla girmiçtir. Bir kisim dernekler, örgütler, kurulu^lar, isçiler ve memurlar Ecevit'e destek vermiçlerdir.121

1977 genel seçimi, Türkiye tarihinde en karga^ali seçimlerden biri olmustur. Çok sayida insan hayatim kaybetmi§ ve yaralanmi^tir. Liderlere seçim esnasinda saldinlar olmustur. MHP Lideri Türke^'in araci 21 Mayis günü, Hacibekta^'ta taçlanmistir. Demirel ise Sivasli'da seçim konusmasi esnasinda saldinya ugramistir. En fazla saldin ise Ecevit'in gezilerine yönelikür. Ecevit 26-28 Nisan günlerinde Amasya, Tokat, Sivas, Gümüshane ve Erzincan'i kapsayan seçim gezisinde saldinya ugramistir. 1 Mayis 1977 Taksim olaylan siyasi gerilimi iyice nrmandirmiçtir. 21 Mayis'ta Malatya'da çikan olaylann ardmdan, Ecevit 22-23 Mayis'taki Kars ve Erzurum gezilerinde de aym akibeti ya^ami^tir.122 Hatta Demirel, 25 Mayis 1977'de; "Seçimlere üç gün kala lalihsiîç isler olabilir, hiç öngörmedigimi^ talihsi% içleri" iddiasiyla, 2 Haziran günü Ecevit'e suikast ihbannda bulunmuçtur.123

Bu ortamda 5 Haziran 1977 günü yapilan milletvekili genel seçiminin en belirgin özelligi: geçen yasama döneminin hükûmet formüllerine bir tepki olarak, seçmenlerin çok genÇ bir çogunlukla oylanni tek parti iktidan olusturma yônünde kullandiklan açiktir.124 Ancak en fazla milletvekilini CHP çikarmasina ragmen, seçimlerinin asil galibi Meclisteki çogunlugu olusturan Milliyetçi Cephe olmustur.125

Ikinci Milliyetçi Cephe Koalisyon Hükûmetinin Kumlmasi

Seçimlerin ardindan I. MC Hükûmeti dönemi de resmen sona ermistir. Cumhurbaçkani Korutürk, yeni hükûmeti kurma görevini Ecevit'e vermistir.126 CHP'nin bir azinlik hükûmeti kurma ihtimali üzerine Demirel, yeni bir MC Hükûmeti'ni gündeme getirmistir. Bunun üzerine Ecevit, "Sorumlulugunun bilincinde 13 insan çikacagim urnuyorumP diyerek hükûmetine bagimsizlardan ve MC milletvekillerinden oy verecekler olabilecegini ifade etmistir.127 22 Haziran günü Korutürk Ecevit Hükûmeti'ni onaylamistir. "Çankaya Hükûmeti" adi verilen Ecevit Hükûmeti ülkenin içinde bulundugu ekonomik ve ^iddet sorunlarmi azinlik hükûmetinin çôzemevecegini bilmesine ragmen, iktidar olmayi denemistir.128

Hükûmetin ilk içi, MC Hükûmeti dôneminde uygulanmayan Damçtay kararlarini vürürlüge koyarak görevden atinan, kamu görevlilerini görevlerine iade etmek olmustur. Aynca MC Hükûmeti tarafindan yapilan bütün atamalan durdurmuçtur. TRT Genel Müdürü Çaban Karata^ görevden almmi^tir. Üst düzey atamalan gerçeklestirmi^, partisine yakin kisilerle kadrolaçmaya baçlami^tir. Henüz program dahi okunmadan yapilan bu atamalar AP, MSP ve MHP'nin sert tepkilerine yol açmistir.129

Seçimden önce oldugu gibi, birtakim unsurlar tekrar ortaya çikarak CHP azinlik hükûmetinin güvenoyu alabilmesi için çaba harcanmaya baski yapmaya baslamislardir. 3 Temmuz 229 ret oy alan "Çankaya Hükûmeti" Meclis'ten güvenoyu alamamis, Oylamanm ardindan Demirel "IsgalHükûmetigitti. Yefine Cumhuriy et hükûmeti ku ru laca/è",derken Erbakan da "Hükûmetin kundmasi için MSP gereginiyapacaktiY demistir. Türkes ise "CHP'nin hesabinm yanlis olduguna" vurgu yapmistir. Hükûmetin düsmesinin ardindan Ecevit; "BiÇm dwmuçda hükûmet kurulur; ama hükûmet edemeÇ tavnyla CHP'nin dislanmasimn Türkiye'de bir huzursuzluk dogurabilecegini ifade etmistir.130

Cumhurba^kam tarafindan 4 Temmuz günü görevlendirilen Demirel'den, AP grubundan 25'e yakin milletvekili MSP ve MHP ile degil CHP ile koalisyon kurulmasini istemiçtir.131 Ancak Demirel MSP ve MHP liderleriyle 7 Temmuz günü görüsmüs ve "koalisyon kurmada prensip olarak anlastiklanm" belirtmistir.132 Ecevit, II. MC Hükûmeti'nin kurulmasmi önlemek için Demirel'e beklenmedik tekliflerde bulunmustur. Ama asil istedigi bagimsiz bir parlamenterin basbakanliginda bir AP-CHP koalisyonudur. Demirel ise bu önerileri kesin bir dille reddetmistir.133

12 Temmuz günü iki kere daha bir araya gelen Demirel, Erbakan ve Türkei protokolde anla^maya varmi^lardir. Ancak aym gün, TÜRK-I§, AIC Hükûmeti güvenoyu alirsa genel greve gideceklerini açiklamistir. Bu arada Ecevit ise, II. A1C Hükûmeti'nin güvenoyu almamasi için var gücüyle çali§maya ba§lamis ve elinden geldigince tahriklerde bulunmustur.134 Problemlerin giderilmesinin ardindan 20 Temmuz gecesi hükûmet kurulmustur. 21 Temmuz'da Cumhurbaskani onaylamistir. Kabinede AP'nin 15, AlSP'nin 8 ve AIHP'nin 5 bakani bulunmaktadir.135

îkinci Milliyetçi Cephe Koalisyon Hükûmeti Döneminde îç Politik Geli§meler

Alilliyetçi Cephe adi ikinci koalisyonda "Milliyetçi Tart Her Top lu lugt/'' olarak degistirildiyse de II. A1C Hükûmeti'nin.136 kurulmasindan sonra daha güvenoyu alinmadan AP içinde muhalefet bas göstermistir. A1SP ve MHP'ye büyük tavizler verildiginin öne sürülmesi yaninda önemli bakanliklarm AISP ve AIHP'ye kalmasi yüksek sesle tarüsilmaya baslanmisür. Demirel, parti içi ve kamuoyundan gelen bu tepkilerle oldukça sikintili günler içinde kendini bulmustur. Ancak yerel seçimlere az bir süre kalmasi nedeniyle partiye zarar vermemek için anlaSilmis, Hükümete güvenoyu verilmesinin ardindan gerekenin yapilmasi kararlastinlmisar.137

1 Agustos 1977'de de hükûmet 229 kabul oyu ile güvenoyu almasimn ardindan karsilasügi ilk ciddi sorun Meclis baskaninin seçilememesidir .138 AP ve AIHP'nin Meclis baskaninin AP'li olmasi istegine, MSP'liler bir MSP'linin baskan olmasi gerektigini söyleyerek karsi çikmislardir. Bu durum nedeniyle 10 Agustos günü toplanan danisma kurulundan da MSP'nin tutumu nedeniyle sonuç çikmamiçtir. MHP ise Meclis tatile girmeden Meclis baskamnm seçilmesini israrla vurgulamistir.139 CHP ise 12 birle§im sonunda CHP grubunun çogunlugunu saglayamadigi için bu problemin sona ermesini istemiçtir. CGP bu problemin çôzülebilmesi için AP ve CHP'nin bir araya gelmesi gerektigi görüsünü ortaya atmistir.140

8 Ekim günü toplanan MC Hükûmeti grup ba^kanvekilleri, Meclis baskam seçimi konusunda AP'den bir baskan seçiminde anla^mi^lar, ancak belirli bu aday gerekli oyu alamadigi takdirde, MSP'nin ya da baska partilerden gösterilen adayin desteklenmesi konusunu da karara baglami^lardir. Ancak AP'nin gösterdigi baskan adayi Ali Nail Erdem'i ne MHP ne de MSP begenmemistir.141

15 Kasim günü MHP, CHP'nin 15 isim getirmesi -ki MHP bu isimlerin "komüni^me kam mutedil ve %arif olmasim istemistir- ve bu adaylardan birinde ittifak yapmalan ko§uluyla Meclis ba^kamm CHP'den seçmeyi kabul etmistir.142 CHP-MHP i^birligi ile ortaya çikan CHP'li Cahit Karakas, 17 Kasim günü 38. tur oylamada 227 oyla Meclis baskam seçilmistir.143

Karsilasilan diger bir sorun ise Ecevit'in azinlik hükúmetinin Milli Egitim ve Kültür Bakam Mustafa Üstündag'm, Ögretmen Okullan Genel Müdürü Ayvaz Gökdemir'i, bakanlik içlemlerinin yürütülmesini engelleme suçundan 18 Temmuz 1977'de açiga almasidir. Ancak asil açiga alma nedeni MHP'li olmasi ve kadrolasmaya gitmesidir.144 II. MC Hükûmeti kuruldugunda milliyetçilerin gözü Milli Egitim Bakam Nahit Menteçe'nin üzerindedir. Ancak Türkeç'in israrina ragmen, Cumhurbaçkam Mentese'den Aj'vaz Gökdemir'e görev vermemesini istemistir.145 MHP ile sikintiya yol açan bu geli^me üzerine Mentese, Türkes ile görüsmüstür. Mentese'nin bu tutumu milliyetçileri devlet kadrolanndan temizlemeye çalistigi seklinde yorumlanmistir.146 AP, Ayvaz Gökdemir'i 11 Eylül'de Saglik Bakanligi Mesleki Egitim Genel Müdürlügüne getirerek MHP ile arasin daki bu problemi ortadan kaldirmaya çaliçmistir.147 Ancak bu çatiçmanin daha sonra da göriilecegi üzere AP içerisinde, AP'nin MHP'ye kaydigi iddiasiyla ortaya çikan muhalefete bir ödün olarak çikartildigi görülmüstür. Çünkü AP, MHP'ye karçi AP'de olusan muhalefeti susturabilmek adina bakanlanm dahi degiçtirmek dummunda kalmistir.

Türkiye'de millet hayat pahaliligi, yokluklar ve döviz sikintisindan etkilenince siddet odaklan da bunu firsat bilerek anarçiyi arttirmi^lardir. IL MC Hükûmeti kurulur kurulmaz da aym kavramlar bahane edilerek anarsik olaylar baçlami^tir.148 Içisleri Bakani Korkut Özal, Türkiye'deki güvenlikle ilgili bütün sorunlann mihraklannm Istanbul'da bulundugunu düçünmektedir. Istanbul siki bir düzene sokulursa, hükûmet bütün Türkiye'yi kontrol edebilirdi. Ancak mevcut güvenlik güçleriyle vapilan çalismalarla bu mümkün görünmemektedir. Özal, ilk i^ danisman olarak Hasan Celai Güzel'i atami^ ve çok genÇ yetkiler vermehr. Galip Demirel müste^ar, Vecdi Gönül de emniyet müdürlügüne getirilmistir. Yine Abdülkadir Aksu'da Ôzal'in danismam olmu^tur.149 Ôzal'in bu ve buna benzer ônlemleri geçici de olsa anar^i de bir azalmaya yol açmi^tir. Ancak yerel seçimlerin yakla^masi, bundan ônceki seçimlerde oldugu gibi anar^i olaylanmn tirmanmasina neden olmuçtur.

IL MC Hükûmeti aynca, huzurlu ortamin tesisi için yeni bir Kara Kuwetleri Komutani atamak istemi^tir. 150 Ecevit'in, Hükûmeti'nin bazi ortaklarimn TSK'da kendi hesaplanna göre degiçiklik yapmak istedigi çikiçi ve buna karçi Cumhurba^kani'mn yetkilerini kullanmasim istegi151 atamaya siyasal boyut kazandirmistir. Bu geli^meye ragmen Ba^bakan, Erbakan ve TürkeÇin de îsrarlanni dikkate alarak, Genelkurmay Ba^kam'na KKK için Ali Fethi Esener'i teklif ettirmi^tir.152 Fakat Cumhurba^kani, 5 Agustos'ta vapilan Yüksek Askeri Sûra'da bir üst rütbeye terfi ve atamalarla ilgili kararnameleri Jandarma Genel Komutanligi hariç imzalamamistir.153 30 Agustos'ta terfi ve tayin edilenlerin görevlerinin basinda olmalan gerekmektedir154 fakat Hükûmet ile Cumhurbaskam arasindaki bu çekÇme yüzünden KKK'ye kimse tayin edilememÇtir. Hükûmetin istedigi Ali Fethi Esener ile Ecevit'in destekledigi Adnan Ersöz de emekli olmu^lardir. Bu durumda Ege Ordu Komutam Kenan Evren, Türkes'in teklifi ile KKK'ye atanmistir.155

Hükûmeti, 10 I. MG Hükûmeti döneminde çikanlan bir kanunla mahalli idare seçimlerinin 11 Aralik 1977'de yapilmasi kararlastirilmi^ti.156 II. MC milletvekili fazlasiyla güvenoyu almg olmasi nedeniyle, CHP ve sol "muhalefef' bu seçimlerin "referandunî'' niteligi tasiyacagi görüsünü ortaya atmistir. MC Hükûmeti partileri ise bu seçimlerin sadece yerel seçim oldugunu savunmu^lardir.157 Seçim çaliçmalarinin baçlamasinin ardmdan Ecevit'in Nev^ehir ve Urfa gezilerinde seçim otobüsüne yönelik saldmlar olmuç ve seçim sürecinde yurdun çeçitli yerlerinde meydana gelen olaylarda 13 ki^i ölmüstür.158

Bu ortamda 11 Aralik seçimleri yapilmistir. Seçim sonuçlari açiklandiginda 67 il merkezindeki belediye baskanliklanndan 42'sini CHP, 15'ini AP, 5'ini MHP, 3'ünü MSP ve 2'sini de bagimsizlar kazanmislardir. CHP ve MHP seçim sonuçlarmi memnunlukla karsilarken AP'de sessizlik egemen olmustur.159

îkinci Milliyetçi Cephe Koalisyon Hükûmeti'nin Sonu

IL MC Hükûmeti, seçimlerin ardmdan göreve biraktigi yerden devam etmistir. Ancak onu bekleyen en önemli sikmtilardan birisi ekonomik, digeri de artik önü almmayan anar^i ve bunun sonucu ögrenci olaylandir.160 Özellikle temel tüketim mallarmda yasanan kitliklar çok önemli bir sorun olu§turmu§tur. Döviz bulunamadigi için akaryakit ve yedek parça sikintisi çekilmektedir. Tüpgazin ne zaman piyasaya çikacagi konusunda Enerji Bakaru dahi endiselidir. Bulgaristan'dan alinan elektrik ile Irak'tan alinan 210 milyon dolarlik petrolün borcu ödenememis, bu sebeple bu ülkeler verdikleri hizmetleri kesmislerdir. Enerji kisitlamasi nedeniyle kimi fabrikalar üretimlerini düçürmek zorunda kalmislardir.161

Bu yetmezmiç gibi döviz darbogazmdan istifade edenler, dolarin degerini 27 TL'ye kadar çikarmislardir. Hükûmet döviz sikintisma tedbir anlaminda turistik döviz sati^mi durdurmustur. Hatta AP, kolera bahanesiyle hacca gidenlerin sayisini azaltma giriçiminde bulunmuçtur.162 Döviz sikmtisinm giderilmesinde AP kanadi, IMF'nin önerilerini kabul ederken, MSP bu duruma karçi çikmi^tir. MSP'nin, hem devalüasyon hem de zam oranlanna itiraz etmesi üzerine, iki parti arasinda ekonomik istikrar önlemlerinin belirlenmesinde önemli bir sorun olmuçtur.163

Bu yetmezmis gibi Içi^leri Bakant Korkut Özal'a göre egitim kurumlan, siyasi partilerin "militanlarT taraftndan ele geçirilmistir. Bu sebeple boykot, kavga ve varalamalar sürüp gitmektedir. 164 Aynca Disisleri bakant Ihsan Sabti Çaglayangil'in Mistr'i resmen ziyaret etme istegine, MSP tepki gös tennis, kamuoyuna bunun Çaglayangil'in "ô\el ÿyareti'' oldugunu bildirmistir.l65Bu sürtüsmelere ek, MHP'nin memurlara kira yardimi tasansini, Erbakan'm basin toplantisi düzenleyerek anlatmasina MHP'liler tepki göstermisler ve hükûmetin bir bunalima gittigini bunun sebebinin de Erbakan oldugunu ifade etmi§lerdir.166

Bunlarm yaninda koalisyonu uzla^mazlik noktasina getiren son neden 1978 mali yili bütçesidir. I. MC Hükûmeti döneminde ortaklarm anla^amamalan nedeniyle dördüncü bes yilbk kalkinma planinin hazirlanamamasi, yatmm noktasinda problem olusturmu^tur. II. MC Hükûmeti'nin kurulmasinin ardindan, MSP'nin plana manevi kalkinma ile ilgili bir bölüm koyma israri üzerine çikan anla^mazbk sonucu bütçe, 30 Kasim'da plan müsveddeleri ^eklinde Mecbs'e sunulabilmistir. Erbakan, Arabistan dônüsü bütçesinden %70 kisindya gidildigini ôgrenince Demirel'e bütçeyi imzalamayacagini bildirmistir. Demirel bu talepleri reddetmis, Erbakan direnince de kabul edip problemi çôzmü^tür.167

Problemler çôzülmesine ragmen AP'liler hükûmet bunalimina sebep olmuslardir. AP'de parti ici muhalefet CHP ile bir hükûmet kurulmasim istemektedir.168 Sadece AP içinde degil, basin ve etken çevrelerde de II. MC Hükûmeti benimsenmemistir. Bu çevreler ve içveren kuruluslarmin önemli bir bölümü de merkezdeki bir koalisyonu desteklemektedirler. Çünkü Erbakan ve MSP kanadi, agir sanayi hamlesinde yadrimlann çogunu devlet sektörüne yapdrmis holding sahiplerine vermemistir.169

28 Eylül günü 30 kadar milletvekili gidisattan sizlanarak, özellikle AP'li bürokratlarm diger bakanliklarda kiyima ugradigini Demirel'e çikât'et etmislerdir. AP tabaninin MHP'ye kaydigiru düsünen bazi AP'liler, MHP'nin hükûmet ortagi olmasindan rahatsiz olduklanm açiklamislardir. MHP ve Türkes'in artan rolü ve inisiyatifi yaninda Erbakan'a verilen ödünler de AP içerisinde rahatsizlik yaratmi^tir.170 AP içerisindeki bu rahatsizligi kendi lehine çevirmek isteyen Ecevit, Hükûmeti düsürmek adina AP içinde istifa hareketi baçlatmi^tir. CHP'nin iki yerde yapacagi giri^imin ilki Marmara Otelinde olmuçtur.171

CHP, bakan yapacagi ve CHP'ye geçerlerse seçilme garantisi verecegi 8 milletvekili istemistir. Bu öneriyi olumlu bulan AP muhalefeti, önce Ecevit ile protokol yapmaya daha sonra da bu 8 milletvekilini seçmeye karar vermislerdir. Marmara Oteli tarn bir karargâh haline getirilmi^ ve tüm gizli toplantilar burada yapilmaya baslanmi^tir. Ba§ka partilerden milletvekili almaya calcan bir muhalefet bu zamana kadar görülmü^ bir §ey degildir. Ama gerçektir. Bu gerçegi Demirel de gôrmüç ve hükûmetin dü^ecegini anlamistir.172

Süreç baslamistir. Enerji Bakanligi'nda toplanan muhaliflerin tek birlestigi nokta hükûmetten aynlmakür. Oguz Atalay'm basini çektigi grup, partiden tamamen istifa düsüncesinde, Kamuran Inan taraftarlan ise partide kalip önce hükûmeti, arkasindan da genel baçkaru düsürmek niyetindedirler.173 11 Aralik 1977'de yerel seçimlerin yapildigi gün, ikticlar arayiçlariyla ilgili ilk hamle yapilmi^tir. Seçimle alakasi olmayan bir furya ile AP'den ayrilmalar olmuçtur. Oguz Atalay, Mustafa Kiliç ve Serafettin Elçi, AP'den istifa etmislerdir. Böylece Meclis aritmetigi koalisyon ortaklan aleyhine bozulmustur.174

AP'den istifa eden bu milletvekilleri bagimsiz olduklanm ilan etmi^ ve 18 Aralik günü Bagimsiz milletvekili Ali Riza Septioglu ile bir araya gelerek ortak bir deklarasyon yayinlami^lar, koalisyon hükûmeti kuracaklara yardimci olacaklanni bildirmiçlerdir. 175 Bu deklarasyondan kisa bir sûre sonra 20 Arahk'ta Ecevit, Feyzioglu ve Bozbeyli ile ayn ayn gôrü^müç, hükûmet kurma noktasmda onlannda destegini saglami^tir.176

Sira CHP ile bagimsiz AP'lilerin gôrüçmesine gelmiçtir.177 Yer olarak Istanbul'daki "Kalyon Otef seçilmis, ancak "Kalyon Oteli"nde yapilan bu toplanti kisa zamanda gazeteciler tarafindan ögrenilmi^tir. Bunun üzerine yer degistirilerek "Çinar Otel't geçilmi^, bu otel de gazeteciler tarafindan ögrenilince Florya'daki "Güneç MoteT de toplantaya devam edil mi s tir.178

Güne? Motel olayiyla aym gün içerisinde CFIP'li Altan Öymen de, gensorunun hazir oldugunu söylemi^tir. AP ortak grubu ise hükûmetin istifasim uygun görmemi^, gensorunun beklenilmesi egilimini benimsenmiçtir. Ve beklenen 22 Aralik'ta gerçekle§mi§, CHP gensoruyu vermistir.179 31 Aralik günü yapilan oylamada II. MC Hükûmeti'ne 228 red oyu verilmis ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk defa gensoruyla bir hükûmet düçürülmüçtür.180

Bôylece CHP'nin iki yili a$>kin süredir iktidardan el çektirmeye çalisügi, arada zorlamayla azinlik hükûmeti kurarak çeklen çok kisa sûre basardigi, tüm zorluklara ragmen yeniden kurulan MC Hükûmetleri dönemi sona ermistir.

Sonuç

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulusuyla birlikte komünizm mücadelesi baratan hükûmetler silsilesinde, MC Hükûmetleri'nin önemli bir yeri ve rolü oldugu anla^ilmaktadir. Bu rolün bir cephe olarak üstlenilmesinde darbenin etkisinin oldugu izlenimi kendini belirgin olarak yasanan geli^melerde hissettirmektedir. Muhtiranm ardmdan komünizm mücadelesi yapacak oían bu cepheyi engelleme girisimlerinin basansizhgi ise seçimlerin yapilmasiyla açiga çikmiçtir.

Seçimlerin ardmdan Milliyetçi Cephe disinda gerçekleçtdrilmek istenen her türlü siyasi olusum, ba^ansizlikla sonuçlanmi^, zit kutuplarm ittifaki ise iki tarafinda yipratici faaliyetleri neticesinde hüsrana ugrami^ür.

Eide ettigimiz bilgiler isigmda Milliyetçi Cephe Hükûmeti'ni olusturan partiler, varliklanmn yok olus riskine ragmen, komünizm ile mücadele için bu ittifaki kurma yolunu tercih etmislerdir. Bu ittifakta yer almayan sag partilere ise millet bir sonraki seçimde etkisizle§tirmi§tir. Bu baglamda Milliyetçi Cephe Hükûmeti'nin savundugu kavram: "Milliyetçigüç ve organlarin sol ve komüniym tehlikesine karsilik bir birliktelik k.urmasi ile devlet ve milletin bu tehlikelere karsi direncinin aittinlmasi' olmustur.

Amaç olarak her ne kadar komünizm tehlikesi esas tehdit olarak algilansa da kuruluçunun ardmdan MC Hükûmetleri, bir iktidarm yapmasi gereken yatinmlan n istihdam olu^turma ve en önemlisi de ambargo ve Kibns meselelerinde güçlü bir iktidar olma arzusunu ta^imiçlardir. Ancak ortak politikalardaki bu güç birlikteligi partilerin kendi polidkalarim hükûmete yansitmalanm engellememistir.

Partiler çekismesi yamnda ögrenci boykodan, siyasal siddet ve terör olaylan ile de Milliyetçi Cephe yipradlmak istense de yapilan her seçimin ardindan Milliyetçi Cephe'nin ortadan kalkacagi beklentisi, komünizm tehdidi ve CHP'nin iktidar olasihgi karsismda, partilerin iktidara devam demesi ile sonuçsuz kalmistir. istenen son, farkli yapilan oían bu partilerin birbirlerini yipratmasi ile degil, CHP'nin AP içinden buldugu muhaliflerin desteklemesiyle verdigi gensoru sonucunda gerçekle^mi§tir.

Bu baglamda Milliyetçi Cephe, zor sartlarda ve Türk milletinin istedigi dogrultuda görev yapmi§ ve 1970'li yillarin koalisyonlan içinde en uzun sûre dayanmasi açisindan örnek teskil etmistir.

Footnote

1 Tank Zafer Tunaya, lnsan Derisiyle Kapli Anayasa, 2.baski, Arba Yayinlan, Istanbul, 1988, s.14.

2 Hikmet Özdemir, "Siyasal Tarih" (1960-1980), Türkiye Tarihi: Çagday Tiirkiye 1908- 1980, IV. eilt, Ed. Sina Akjin, Cem Yayinevi, Ankara, 1989, s.205.

Footnote

3 Ismail Cem, Tarih Açtsmdan 12 Mart: Nedenleri, Yapisi, Sonudan, Türkiye Is Bankasi Kültür Yayinlan, Istanbul, 2009, s.64, Yüksel Cebeci, Demirel: Silahlann Gölgesinde, Ufuk Matbaasi, Ístanbul,1980, s.25.

4 Cebeci, age., s.25.

5 Bu komutanlar; Genelkurmay Baskani Org. Memduh Tagmaç, Kara Kuwetleri Komutam Org. Faruk Gürler, Deniz Kuwetleri Komutam Ora. Celai Eyiceoglu ve Hava Kuwetleri Komutam Org. Muhsin Batur'dur.

6 Osman Metin Öztürk, Ordu ve Politika, Gündogan Yayinlan, Ankara,1993, s.81., Lèvent Ünsaldi, TürkJye 'de Asker ve Spaset, çev. Orçun Türkay, Kitap Yayinevi, Istanbul, 2008, s.85.

7 Mehmet Ali Birand, Can Dündar, Bülent Çapli, 12 Mart: Ibtilalin Pençesinde Demokrasi, 9.baski, imge Yayinlan, Ankara, 2008, s.253.

8 Erdogan Günal, Türkpede Demokrasi'nin Yüsçyillik Serüveni (1908-208), Karakum Yayinlan, Istanbul, 2009, s.232.

9 Cebeci, age., s.28-29., Eric Jan Zürcher, Modemiefen Türkiye'nin Tarihi, çev. Yasemin Saner, 27.baski, íletisim Yayinlan, istanbul, 2012, s.373. Hifzi Topuz, II. Mahmut'tan Holdinglere Türk Basin Tarihi, 2.baski, Remzi Kitabevi, istanbul, 2003, s.249., Ali Gevgilili, Yükselif ve Diifiif, Altin Kitapiar Yayinevi, Istanbul, 1981,.467., Tanel Demirel, "Türkiye'de Siyasal Liderler ve Demokrasi: Bir Kitabin Düsündürdükleri", Prof. Dr. Ergun Öfiudun 'a A miagan, eilt 1, Der: Serap Yazici vd., Yetkin Yayinlan, Ankara, 2008, s.143-144. Gülsüm Tütüncü Esmer, Türk Siyasal Yafamwda Ortanin Solu, Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayinlan, Antalya, 2006, s.129.

Footnote

10 Feroz Ahmad, Modem Tiirkiye nin Olusumu, çev. Yavuz Alogan, 2.baski, Doruk Yayimcihk, istanbul,2002, s.190., Hikmet Özdemir, "1960-1980 Dönemi", Tiirkler, XVII.cilt, Ed. Hasan Celai Güzel vd., Yeni Türkiye Yayinlari, Ankara, 2002, http://akpulat.net/turkler/Turkler%20Ansiklopedisi%20Cilt%2016-21 .rar, (Erisim tarihi: 15 Nisan 2013), s.44.

,Zürcher, age., s.375. Ahmad, age., s.195., Sadi Koças, 12 Mart Andan, Tomurcuk Matbaasi, istanbul,1978, s.210,s.517. istifa mektubunun tam metni 514-517 sayfalan arasindadir.

11 MMTD, D:3,C: 1XX, B: 14, 13 Aralik 1971, s.355-356, Ahmad, age., s.196., Zürcher, age., s.375-376.

12 Serkan Yorgancilar, Midi Göriis 1969-1980, Pinar Yayinlari, istanbul, 2012, s.176-177. Birand, age., s.300. Tunca Özgisi, Türk Parlamento Tarihinde Cumhuriyet Senatosu, TBMM Yayinlari, Ankara, 2012, s.259.

13 Ahmad, age., s.196., Günal, a.g.e, s.240.

14 Günal, age, s.242., Cüneyt Arcatáirek, Çankaya: Gelenler Gidenler, 5.baski, Detay Yayincilik, istanbul, 2007,s.181., Süleyman Coskun, Türkiye'de Politika: 1920-1995, Cem Yayinevi, istanbul, 1995, s.31.

15 0zghi,íg<;.,s.240-241., Cem, age., s.575.

16 Carter V. Findley, Modem Türkiye Tarihi: Islam, Milliyetçilik ve Modemlik, Çev. Günes Ayas, 2.baski, Tima$ Yajinlan, istanbul, 2012, s.316.

Footnote

17 Üstün F.rgüder, "Türkiye'de Degisen Seçmen Davramji Örüntüleri", Türkiye'de Politik Degisim ve Modemlesme, Haz. Ersin Kalaycioglu-Ali Yasar Sanbay, Alfa Yayinlan, Istanbul, 2000, s.287.

18 Kenan Akin, Milli Niy/m 'dan 28 Subat'a: Olay Adam Erbakan, Birey Yayinlan, istanbul,2000, s.34. Yalansiz, age., s.287.

19 Ertugrul Alatli, Müdahale: 12Mart 1971 - 12 Ejlül 1980 (Yorumsuz) Alfa Yayinlan, , istanbul, 2002, s.107.- 108., Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980, Çev. Ahmet Fethi, Hil Yayinlan, Istanbul,1996,s.321.

20 Alatli, age., s.110.- 111., Ahmad, Demokrasi, s.322.

21 "CHP-MSP Ortakligi...", Hürriyet, 14.01.1974, s.l., Çetin Demirhan, Milli Niy/m'dan Refab 'a: Erbakan Nereye Kofuyor?, Tempo Kitaplan, Istanbul, 1994, s.26,-27.

22 Sadik Albayrak, Türk Siyasi Hayat/nda MSP Olay/, Arastirma Yayinlan, Istanbul, 1989, si 13., Zafer Karib, Siyasi Partiler Beynelmilel Denge Politikasi ve Yeni Devrin Esiginde MSP, Çigir Yayinlan, Istanbul,1977, s.104.

23 MMTD, D:4, C:I, B: 38, 07 Çubat 1974, s.561.

Footnote

24 MMTD, D:4, GUI, B: 64, 27 Mart 1974, s.l 18.

25 Yalansiz, age., s.303.

26 "Af Koalisyonu Sasirtti", Hürriyel, 17.05.1974, s.l. "Erbakan: Hatarruzi...", Milliyet, 16.05.1974, s.l.

27 "AP Lideri ile Bayar...", Cumhuriyet, 24.05.1974, s.l. "Bayar, Demirel Ile Görüstü", Milliyet, 24.05.1974, s.l.

28 MMTD, D:4, GVI, B: 97, 18 Haziran 1974, s.235., Hakan Akpinar, Kurtlann Kardesligi, Birharf Yayinlan, Istanbul, 2005,s.l33.

Footnote

29 "MSP: Ayasofya...", Derlei, sayi: 253, 9 Eylül 1974, s.l., Ali Yasar Sanbay, "Milli Nizam Partisi'nin Kurulusu ve Programinin Içerigi", Modern Türkiye'de Siyasi Düsünce, 2.baski, VI. eilt tslamcilik, Ed. Yasin Aktay, tletisim Yayinlan, Istanbul, 2005, s.585., Ayhan Kara, Türk Siyasal Yasammda Koalisyon, Cumhuriyet Kitaplari, Istanbul,2007,s. 122-123., Orhan Kologlu, Kim Bul Ecevit, Boyut Yayinlan, Istanbul, 2001, s.437-438., Süleyman Arif Emre, Siyasette 35 Yd, eilt: II, Kesif Yayinlan, Istanbul, 2002,s.120., Yorgancilar, age."s.270, Tufan Çorumlu, Büyük Türkiye'ye Dogru Erbakan Olayi: Batdin Korktugu Adam, Selamet Yayinlan, Istanbul, 1975, s.l 19.

30 Sanbay, agm., s.585., Karib, age., s.176.

31 Soner Yalçin, Erbakan: E^ryet Edilerek Yalmyliga Yükseltilen Bir Siyasal Eiderin Portresi, 2.baski, Kirmizi Kedi Yayincilik, istanbul, 2012, s.l 10., Emre, age., s.207., Erim, age., s.l 111., Sadettin Bilgiç, Hatiralar, Bogazici Yayinlan, Istanbul, 1998, s.236.

32 Karib, age., s.l81.

Footnote

33 Emre Kongar, Imparatorluktan Günümüye Türkiye'nin Toptimisai Yapisi, 3.baski, Bilgi Yayinevi, Istanbul, 1979, s.227-228., Nicole Pope, Hugh Pope, Ciplak Türkiye: Modern Türkiye'nin Kisa Tarihi, Çev. Deniz Öktem, Gelenek Yayinevi,, Istanbul, 2004, s.132.

34 Ferruh Bozbeyli, Yalmy Demokrat, Hazirlayan ihsan Dagi- Fatih Ugur, Timas Yayinlan, Istanbul, 2009, s.366.

35 "Hükûmet Askida Kaldi", Hürriyet, 07.11.1974, s.l., "Ecevit Görevi lade Etti", Hürriyet, 08.11.1974, s.l.

36 "Dcgisik Bir Kabine", Hürriyet, 18.11.1974, s.l.

37 "Erken Seçim ve Tarafsiz Basbakan", Milliyet, 12.11.1974, s.l., "Irmak Basbakanlik Görevine Atandi", Milliyet, 13.11.1974, s.l 1. Yalçin, age., s.l 17., Hilmi Tutar, Türk Siyasetinde Sancih Yillar; Bizim Kitaplar Yayinevi, Istanbul, 2006, s.238. Turhan Dilligil, A daletten Mektip/ar: 27 Mayis'tan 12 Eylül'e, Adalet Yayinlan, Istanbul, 1983, s.l 13., MMTD, D:4, C:VII, B: 9, 24 Kasim 1974, s.132., Tutar, age., s.238., "Irmak istifa Etti", Milliyet, 30.11.1974, s.l., Ali Yasar Sanbay, Türkiye'de Modenilesme Din ve Parti Politikasi: Milli Selamet Partisi Omek Olayi, Alan Yayincilik, Istanbul, 1985,s.196.

38 "AP: Sag Koalisyon Kurmaya Hazinz", Milliyet, 03.12.1974, s.l., Nedim Yalansiz, "27 Maps Darbesi Sonrasi Celai Bayar ve Eski Demokrat Partililerin Türk Siyasi Hayaüna Etkileri", Turkish Studies, eilt 7, Sap 3 (Yaz, 2012), http: / / wwxv. turki shstudics.nct/Dcn>iPdtDetav.aspx?ID=3641. (Erisim tarihi: 02 Maps 2013), s.2592, "5 Bagimsiz Milliyetçi Cepheyi...", Milliyet, 17.12.1974, s.l. Bu milletvekilleri: Mehmet Ali Arsan, Fuat Firat, Kemal Gönül, ibrahim Aksoy, Kasim Emre'dir.

Footnote

39 "4 Parti Milliyetçi Cephe...", Milliyet, 19.12.1974, s.l., "Fesat Cephesi DkP'den", Mi/liyet, 30.12.1974, s.l.

40 "Milliyetçi Cephe Hükûmet Kurmak...", Milliyet, 08.01.1975, s.6.

41 "Milliyetçi Cephe Gücünü...", Hürrijet, 06.02.1975, s.l.

42 Erim, age., s.l 133.

43 "Korutürk: CHP ile AP'nin...", Hürrijet, 13.02.1975, s.l 1. Erim, age., s.l 134. Gürcan Bozkir, " Prof. Dr. Turhan Feyzioglu'nun Siyasi Kipligi", Çagdas Türkiye Tarihi Araçtormalan Dergisi, eilt 2, sayi 6-7,1 996-1997, http:/7kisi.deu.edu.tr/userweb/gurcan.bozkir/Prof Dr %20Turhan%20Feyzio%C4%9Flün un%20Siyasi%20%20Ki%C5%9Fili%C4%9Ficilt2 sayi6-7 gurcan bozkir.pdf (Erisim tarihi:02 Mayis 2013) ,s.250-251.,

"Basbakanlik Görevi Irmak'a...", Milliyet, 02.03.1975, s.l., "Irmak Bes Lidere...", Milliyet, 09.03.1975, s.l., "Demirel: Mektupla Hükûmet Kurulmaz", Hürrijet, 10.03.1975, s.l., "Koalisyon ve Genij Tabanli...", Cumhuriyet, 14.03.1975, s.l., "Irmak Görevi lade Etti", Hürrijet, 14.03.1975, s.11. "Ecevit: Seçim Kosuluyla...", Cumhuriyet, 18.03.1975, s.l.

43 "Görev Demirel'de", Milliyet, 20.03.1975, s.l.

Footnote

44 Saribay, age., s.196.

45 Acar Tuncer, Demirel'in Çiydigi Hedef: Milliyetçi Cephe Birligi, Karinca Matbaacilik, Izmir, 1975,s.5.

46 Sabri Sayan, Parlamenter Demokrasilerde Koalisyon Hükûmetleri, Bogaziçi Universitesi Yayinlari, Istanbul, 1980, s.202-203.

47 Taml Bora, "Türk Sagi: Siyasal Düsünce Tarihi Açisindan Bir Çerçeve Denemesi",Türk Sagi: Miller, Felisler, Diisman Imgeleri, Der. tnci Özkan Kerestecioglu - Güven Gürkan Öztan, iletiçim Yayinlari, Istanbul, 2012, s.20.

48 Arslan Tekin, AJparslan Türkei ve Uderlik, Berikan Yayinlari, Ankara,2011, s.257. (Bu bildiriyi yayimlayan ögretim görevlileri: Prof. Dr. Muharrem Ergin, Prof Dr. Faruk K. Timurtas, Prof. Dr. ibrahim Kafesoglu, Prof. Dr. Tahsin Banguoglu, Prof. Dr. Sabahattin Zaim, Prof. Dr. Nevzat Yalçintaj, Prof. Dr. Hayri Domaniç, Prof. Dr. A. Selçuk Ôzçelik, Prof. Dr. Süleyman Yalçin, Prof. Dr. Ali Uras, Prof. Dr. Cevat Babuna, Prof. Dr. Nuri Mugan, Prof. Dr. Mustafa Köseoglu) imzasinin oldugu bildiride: "Demokrasi, memleketin ekseriyet tarafindan idare edilmesi demektir. Türk milleli 14 Ekim 1973 seçimlerinde tercihini yapims ve ekseriyeti,% 67 oyla, birbirine çok y akin part Herden olusan Milliyetçi Cepheye vermistir. Hükûmeti, milliyetçi partiler bir araya gelerek kurmahdir. Milletin tercihinin dikkate ahnmamasi ülkeyi buhrana sürükler. Boykotlar, isgaller ve sokak hareketleri, memleketin dirlik. ve düyenini teh dit etmektedir. Türkiye küçük hesaplann sahis ve parti cehsmelerinin, siyaset ve siyasi menfaat oyunlanmn ihnci plana atilmasi layim gelen fevkalade nayik günleryasamaktadir Kimse fedakârliktan kaçamay. Bu fedakärhklan göstermeyen/eri millet de tarih de asla affetmeyecektir. Bes partiyi gecikmeden hükûmeti kurmaya davet ediyoruy. " denilmektedir.

49 Bozbeyli, age., s.369-370.

50 "Dort Sag Parti Secimq...", Milliyet, 14.12.1974, s.l.

51 Tuncer, age., s.35-36.

Footnote

52 Süleyman Demirel, 1975'ten 1976'ja: Türkiye'nin Sijasal Götünüsü, Basin Yayin Genei Müdürlügü, Ankara, 1976, s.l2. Ismet Bozdag, Bilinmeyen Y'ônleriyle Celai Bajar: Türk milletine Vasijeti, Emre Yayinlan, îstanbul, 2005,s.l68. Teziç,age.,s.307., Yalansiz,age.,s.324-325., Sanal Türker, Demirel Hükúmetleri, Sim Yayinlan, Ankara, 2000, s.147-148.

53 Kamran înan, Sijasetin pindén, 2.baski, Milliyet Yayinlan, îstanbul, 1995,s.68., "Milliyetçi Cepheye Kadlmayan DkP.Hürrijet, 07.04.1975, s.l.

54 MMTD, D:4, C: XI, B: 65, 12 Nisan 1975, s.455.

55 Sevilgen,^., s.l 78.

56 Bozkir, "T.Feyzioglu", agm., s.251.

57 "Milliyetçi Partilerin Birleçmesini..Hürrijet, 01.08.1975, s.3.

Footnote

58 Sevilgen, age., s.179. Ismail Cem, Siyaset Yagilan: 1975-1980 Türkiye'si, Türkiye Is Bankasi Kültür Yayinlan, Istanbul, 2010, s.9.

59 "CHP'nin Içijleri Bakani Hakkinda...", Cumhuriyet, 04.07.1975, s.l., " Demirel, Ecevit'i íspata..Hürriyet, 09.09.1975, s.3.

60 Sevilgen,age., s.l82-183., Hakki Öznur, Ülkücü Hareket: CKMP'denMHP'ye, eilt: 1, Alternatif Yayinlan, Ankara, 2000,s.384., Bu istekler için bkz. Yorgancilar,age., s.315-316.

61 Bülent Ecevit, Ecevit'in Açiklamalan 1976, Türkiye Is Bankasi Kültür Yayinlan, Istanbul, 2008,s.28.

62 Albayrak, age.,s.126., "Bajkanlik için AP ve MSP ...", Milliyet, 13.11.1975, s.l., Sevilgen,age., s.l 85

63 Sevilgen, age., s.l 85., Yalansiz,age., s.338., MMTD, D:4, C: XIV, B: 16, 26 Kasim 1975, s.l86., MMTD, D:4, C: XIV, B: 32, 24 Aralik 1975, s.260., Albayrak, ^.,s,126.

Footnote

64 Metin Heper, "Türkiye'nin Siyasal Hayatinda Milliyetçi Cephe Hükûmetleri'nin Yeri", Seha L. Meray'a Armagan, Ankara Universitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, eilt 2, yayin no:500, Ankara, 1982, s.392.

65 Faruk Ataay, 12 Mart'tan 12 Yiylüle Kriy Kiskacindaki Türk. Siyaseti ve 1978-1979 CYYP Hükûmeti, De Ki Basim Yayim, Ankara, 2007, s.67.

66 Dogan Duman, Demokrasi Sürecinde Türkiye'de Yslamcilik, 2.baski, Dokuz Eylül Yayinlan, Izmir,1999, s.91., Agaogullargagm., s.228., Tosun, age.,s.l 18.

67 "MC Hükûmeti", Cumhuriyet, 20.09.1976, s.1-9.

68 Resmi Gáyete, sayi: 15239, 17 Mayis 1975, Kararnameler s. 1-3., "Cem'i Görevden Alan Kararname...", Milliyet, 04.05.1975, s.l.

69 Sibel Nart, 1964-1980 Arasi TRT Rad)'o Yayin Politikalan: Toplumsal ve Politik Süreçte Radyonun Tarihsel ve Kurumsal Gelifimi, Yayinlanmamis Doktora Tezi, AÜSBE, Ankara, 2009,s.237, "TRT'de Genel Müdür Krizi", Cumhuriyetin 75yih: 1954-1978, II. eilt, 2.baski, yayin yönetmeni: Feridun Aksin, Istanbul, Yapi Kredi Yayinlan,1999,s.701, Ismail Cem'in alinma sebepleri için bkz. Resmi Gáyete, sayi: 15239, 17 Maps 1975, Kararnameler s.l-3.

70 Nart,a.g.t., s.237-238., "TRT'de Genel Müdür Krizi", Cumhuriyetin 75 Yih, II. eilt, s.701.

71 Ugur Mumcu, Bir Pulsuy Dilekce,\4.baski, Tekin Yapnevi, istanbul,1993,s.33-36.

Footnote

72 "Demirel Ecevit'i ...", Hiimyel, 09.09.1975, s.3., MMTD, D:4, C:XVIII, B: 80, 24 Mart 1976,286-396.

73 "Bir ABD Firmasi Türkiye...", Milliyet, 06.02.1976, s.10., "Uçak Çirketinin Dagitngi Rüsvet..Milliyet, 08.02.1976, s.l., "Alpaslan: Demirel Sövme Degil Hesap ...", Milliyet, 05.04.1977, s.l, MMTD, D:4, C:XIV, B: 84, 15 Nisan 1977,s.526.

74 Tanel Demirel, "12 Eylüle Dogm Ordu ve Demokrasi", Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi De/gisi, dit 56, sayi 4,Ankara, 2001, http://www.politics.ankara.edu.tr/dergi/pdf/56/4/3 tanel deiriirel.pdf. (Erisim tarihi: 14 Temmuz 2013), s.57-58. ,74 "Sancar'in Görev Süresi ..Milliyet, 15.02.1976, s.l.

75 Öztürk-Yurteri, age.,s.36-38.

76 "Hava Kuwetleri Komutanhgina...", Demokrasinin 50yih, II. eilt, s.667.

77 Ümit Cizre, AP-Ordu îliskileri: Bir îkilemin Anatomisi, 2.baski, lletisim Yayinlan, , Istanbul, 2002,s.l 15.

Footnote

78 Cizre, age., s.l 15., Ecevit Kiliç, Opel Harp Dairesi, Timas Yayinlan, Ístanbul,2010, s.199.

79 Rusen Keles, Artun Ünsal, Kent ve Siyasal Sichlet, AÜSBF Yayinlan, Yayin no:507, Ankara,1982,s.35., Fazilet Ahu Özmen, "Alevi Gençligin Siyasi ve Sosyo-Kültürel Kimlik Mücadelesi-I", Alternatif Politika, eilt 3 sap l,Mayis,2011, http://'ww\v.alternatifpolitika.com/page/docs/mayis-2011-sayi-l /tam-metin/fazilet-ahuozmen.pdf. (Eriçim tarihi:16 Temmuz 2013),s.44-45.

80 Metin Aydogan, Kuresellesme ve Siyasi Partiler,2.baski, Umay Yayinlan, Izmir, 2006,s.422.

81 Kiliç,a.,s.179.

82 Tanju Tosun, Türk Parti Sisteminde Merkep Sag ve Merkep Solda Parçalanma, Boyut Matbaacilik, Istanbul, 1999,s.l 16., Hikmet Bila, Soy al Demokrat Süreç Içerisinde CHP ve Sonrasi, 2.baski, Milliyet Yayinlan, ístanbul,1987,s.441.

Footnote

83 Keles,Ünsal,íTgí.,s.36-37.

84 Günal,íae.,s.266., Tosun,a.,s.116.

85 Ahmad, Demokrasi, s.347. Onzr,age.,s.Y1.

86 Sitki Öner, Halkiti Polish POL-DER Amlart, íletisim Yayinlan, Istanbul, 2003,s.33-35.

87 Agaogullari,agm.,s.224. Hüseyin Akyol, Türkiye'de Sag Ötgiitler: Bölüne Bölüne Iktidar Olmak, Phoenix Yayinevi, Ankara, 201 l,s.l37.

88 Alatli,iZg«.,s.161.

Footnote

89 Mahmut Tezcan, Egitim Sosyolojisi, AÜEBF yayinlan no:150, Ankara,1985, (Erigim) kitaplar.ankara.edu.tr/, 15 Temmuz 2013,s.328., "8 ilde Olaylar ÇiktiMilliyet, 16.02.1975, s.l., "DISK: MC íktidan Derhal Çekilmelidir", Milliyet, 05.12.1975, s.6., Akpinar,age.,s. 136-137., "TÖB-DER Genei Merkezi ve ..." Milliyet, 02.10.1976, s.l., "TÖB-DER TÜM-DER ve TÜTED...", Milliyet, 08.02.1977, s.l, "TÖB-DER MC'yi Çerirmeye Çalisacagiz", Milliyet, 23.04.1977, s.6

90 Akyol, age.,s. 132., Albayrak,<gg.,s.148.

91 "Komandolar Bir Ögrenciyi Öldürdü",Demokrasinin 50 ydi, II. eilt, s.645., " Demirel'e Basvuran 13 Rektör..." Milliyet, 25.04.1975, s.1-10., "Eylemler Üniversiteden Gelmiyor", Milliyet, 01.12.1975.s.1-10.

92 "Hacettepe'de ÇatismaMilliyet, 09.01.1976.S.1.

93 "Demirel olaylara karsi... ", Milliyet, 16.01.1976.S.1-10.

Footnote

94 "Ankara'da Yaylim Ates...,Demirel: ...", Milliyet, 11.12.1976.S.1-10., "Demirel: Anarsiyi Kiirüklemistir", Demokrasinin 50yih, II. eilt, s.677.

95 Demokrasinin 50ydi, II. eilt, s.678-680. "Orman Fakültesinde..Milliyet, 09.04.1977.s.1.

96 "ODTÜ'de Iki Aydir Huzur Yok", Hürriyet, 11.07.1975.S.1., ODTÜ'de Hava Çok Gergin", Hürriyet, 13.07.1975.S.1., "ODTÜ'de 100 Ögretim Üyesi..." Milliyet, 02.09.1975.S.1-10., "ODTÜ rektör ve yôneticiler..." Milliyet, 04.09.1975.S. 1.

Footnote

97 "ODTÜ Olaylanmn Içyüzü", Milliyet, 10.10.1977.s.8., "ODTÜ Rektörü Ilgaz...", Milleyed, 24.12.1976.s.7., "ODTÜ'nün Yeni Rektörü Hasan Tan: ...", Cumhuriyet, 14.02.1977.sT., "ODTÜ'de 5000 Ögrenci...", Milliyet, 15.02.1977.s.1-10., "ODTÜ'de Forumda...", Milliyet, 16.02T977.sT, "ODTÜ Konseyi: Rektor Tan...", Milliyet, 19.02T977.sT, "ODTÜ Olaylanmn içyüzü", Milliyet, 10.10.1977.s.8, "Damstay, ODTÜ'ye Iliskin...", Cumhuriyet, 02.03T977.sT, "ODTÜ ve Yurtlari Dün...", Cumhuriyet, 04.03T977.sT, "ODTÜ'de rektör Hasan Tan'in ...", Cumhuriyet, 08.03T977.sT, "ODTÜ Ôgretim Üyeleri...", Milliyet, 04.05.1977.s.1-14, "ODTÜ Olaylanmn içyüzü", Milliyet, 10.10.1977.S.8.

98 "Ôgrenime Ba§layan ODTÜ'de...", Milliyet, 08.ll.1977.sT-12, "ODTÜ'de Çikan Olaylarda..Milliyet, 03.12T977.sT2.

99 Aydogan,ö^,s.423, Yalçin,age,s.l69.

100 Alpay Kabacali, 1977 Yiltnda Sag Basin Ne Dedi, Derinlik Yayinlan, istanbul,1977,s.9.

101 Canan Koç, Yildinm Koç, DISK Tarihi Efsane mi Gerçek mi?, Epos Yayinlan, Ankara, 2008.S.278.

Footnote

102 Haluk Yurtsever, Yiikselis ve Diisiis: Türkiye Soin 1960-1980, Yordam Kitap, Istanbul,2008,220.

103 Koç,agm.,s.306.

104 Abdullah Çelik, Suayip Alkanat, "Sivil Toplum Örgütlerinin Siyasi Iktidan Etkileme Yöntemleri", Tirai Universi/esi Sosyal Bilimler Detgisi, eilt 16, sayi 2, Elazig, 2006, www.politikadergisi.com/sites/default/files/kutuphane/sivil toplum orgutlerinin siyasal iktidar i etkileme yollari.pdf. (Erisim tarihi: 20 Temmuz 2013),s.224., Çelik,agm.,s.57-60.

Adnan Mahirogullan, "Türkiye'de Sendika- Siyasi Parti Iliskileri", Sosyal Siyaset Konferanslan Detgisi, sayi 46,2003,

http://arastirmax.com/system/files/dergiler/51602/makaleler/46/l/arastirmax 9803 pp 4 3-88.pdf (Erigim tarihi:19 Temmuz 2013),s.11-13.

106 " TUNÇ: 163, DGM Disinda Kalirsa...", Milliyet, 16.09.1976,s.7.

107 Yurtsever,age.,s.22A.

108 Ahmad, Modem, s.214., Bülent Ruscuklu,Demokrat Partiden 12 Eylül'e, Alfa Yayinlan, istanbul, 2008, s.167., Kologlu,^.,s.491.

Footnote

109 Ataay,^ge.,s.69.

110 Alpay Kabacali, 1977 Yilmda Sag Basin NeDedi, Derinlik Yayinlan, Istanbul,1977,s.27-28.

111 Hikmet Bila, CHP : 1919-1999, 2.baski, Dogan Kitapçilik, Istanbul, 1999, s.314., Bilgiç, age.,s.242.

112 "Hükûmette MSP Sorunu", Demokrasinin 50yili, II. dit, s.680.

113 Albayrak,íZg&,s. 150-151.

114 Kara,age.,s.l48., Sayan,age.,s.225.

115 Yaltmk,í/¿<'.,s.l7., Süleyman Arif Emre, Siyaselte 35 Yil, dit 3, Kesif Yayinlan, Istanbul, 2002,s.83., "CHP Grubunda Erken Seçim Onaylandi", Cumhuriyet, 24.03.1977,s.1. Inan,age.,s.l94.,"CHP'nin Erken Seçim Önergesi de...", Cumhuriyet, 25.03.1977,s.l., Bülent Ecevit, Umut Yili 1977, is Bankasi Kültür Yayinlan, Istanbul, 2008,s.31.

116 Yalansiz,^.,s.361., MMTD, D:4, C:XXVI, B:75,4 Nisan 1977, 335-369.

117 Ataay,di;e.,s.88.

Footnote

118 Saribay, MSP, age., s.202., Cizre, age., s.134-137.

119 Saribay, MSP, age., s.201.,Öznur,^.,s.415-416.

12(1 Agaogullan,agm.,s.229. "Demirel: MHP ile isbirligi...",Milliyet, 15.04.1977,s.1.

121 Bila/(iy-.,s.314.Yaltirik,age.,s.23-24.

122 Ataay,age.,s.88-89., Özbek: "Parti Liderleri...", Milliyet, 18.04.1977,s.1., "Ecevit," Konusurken...", Milliyet, 22.05.1977,s.1. "Demirel Sivasli'da Saldinya Ugradi Milleyet, 25.05.1977,s.1., "Ecevit: Bunlan Burunlanndan Fitil Fitil...", Milliyet, 28.04.1977,s.l.

123 Alatli/(fy.,s.l88.

124 Hikmet Sami Türk, "Nasil Bir Seçim Sistemi", Ankara Universitesi Hukuk Fakültesi De/gisi, sayi 36,1979,s.39-40.

125 Kongar,Æge.,s.239.

Footnote

126 "Ecevit Görev Aldi, Temaslara Basladi", Milliyet, 15.06.1977, s.l.

127 Saribay, MSP, age., s.202.,Kara,age.,s.l63.

128 Cüneyt Arcayürek, Demokrasi Dönemecinde Üf Adam, Ankara, Bilgi Yayinevi,1999,s.45., Ruscuklu, age.,s.\15. CHP Azinlik Hükûmeti için bkz. MMTD, D: 5 , C:l, B: 6, 22 Haziran 1977, s.21.

129 Yaltink,í7ge.,s.29. Ataay, age.,s.l 14..

130 Yaltink, age.,s.29-30. CHP Azinlik Hükûmeti programi için bkz. MMTD, D: 5 , C:l, B: 8, 28 Haziran 1977, s.28-45., MMTD, D: 5, C:l, B: 12, 03 Temmuz 1977, s.75., Alatli,^.,s.221., Cem, Siyasi, s.55.

131 MMTD, D: 5, C:l, B: 13, 05 Temmuz 1977, s.82-83., Tutar,öw.,s.253-254.

Footnote

132 Yalünk,i?^.,s.30. "Cepheci I.iderler Koalisyon Için..." Cumhuriyet, 08.07.1977,s.l.

133 Yalnnk,^.,s.30-31. "Demirel, Bülent Ecevit'in AP-CHP..." Cumhuriyet, 09.07.1977,s.l. Ruscuklu,ög«.,s.l 75.

134 "Protokolde anlastilar.. ", Milliyet, 13.07.1977,s.l. "Yeni MC Güvenoyu Alirsa..." Cumhuriyet, 13.07.1977,s.l. Yaltink,ag«.,s.31. Tutar,age.,s.254.

135 Yaltink,age.,s.31. Bakanlar Kurulu Listesi, MMTD, D: 5, C:l, B: 21, 21 Temmuz 1977, s.110-111.

136 Tutar,^.,s.252.

137 Yalünk,^.,s.33-35.

138 Hükûmet programi üzerinde görüsmeler için bkz. MMTD, D: 5, C:l, B: 24, 30 Temmuz 1977, s.l36-206., MMTD, D: 5, C:l, B: 25,1 Agustos 1977, s.208-216. Yalansiz,^.,s.376.

Footnote

139 "Atalay: Meclis...", Milliyet, 06.08.1977, s.10. "AP ve iMHP...", Milliyet, 08.08.1977, s.l., "Meclis Bajkanhgi için...", Milliyet, 11.08.1977, s.l.,

>40 "AP, CHP ile Her Konuyu...", Milliyet, 17.08.1977, s.10. "Meclis..." Milliyet, 19.08.1977, s.10.,

hi "AP'nin Baskan Adayini...", Milliyet, 21.10.1977, s.9.,

142 "Meclis Baskanligi Için AP...", Milliyet, 06.11.1977, s.l. "MHP..." Milliyet, 16.11.1977, s.l2. Yalansiz,age.,s.377. Arcayürek,ög«.,s.220.

143 Ruscuklu,age., s.179. MMTD, D: 5, C:l, B: 69, 17 Kasim 1977, s.400-402. Cüneyt Arcayürek, Demokrasinin Son Buhan: 1977-1978, Bilgi Yayinevi, Ankara, 1985,s.221.

144 "Görevden Alinan Gökdemir...", Milliyet, 19.07.1977, s.l. Yalansiz,age.,s.377., "Ayvaz Gökdemir'i", Milliyet, 24.07.1977, s.l.

145 Yalansiz,ö^.,s.377. Akpinar/^f.,s.l 49.

146 Kabacali,íZgí., s.32-33. Akpinar,^.,s.l49.

Footnote

147 "Ayvaz Gökdemir'i...", Milliyet, 12.09.1977, s.10.

148 Ruscuklu,^.,s.l79. Arcayürek,age.,s.l62.

149 Korkut Özal, Devlet Sim, Yakin Plan Yaymlan, istanbul, 2010, s.41-44.

150 Albayrak,^.,s.l86.

151 Arcayürek,iTg£.,a.l67.

'52 Bilgiç,^.,s.246-247.

153 Arcayürek/(iy.,a. 167-168.

134 Bilgiç,^.,s.247-248.

Footnote

155 Albayrak,0^.,s.l88. Tekin//Çf?.,s.259. Arcayürek,s.179.

156 Resmi Gafete, san: 15846, 10 Subat 1977, s.l.

157 Kabacali,íge.,s.49. Yalansiz,ige.,s.389.

158 Ataay,i7ge.,s.ll9. "Yerel Seçimin Galibi CHP", Demokrasinin 50yili, II. eilt, s.697

159 "Yerel Seçimin Galibi CHP", Demokrasinin 50yili, II. eilt, s.697.

160 Tutar,age., s.257. Arcayürek, age., s.199-200. Ruscuklu, age., s.178.,

161 Ataay, age., s.l 18. Tutar,age., s.257. Arcayürek, age., s.201-202..

162 Emre, age., s. 144. Tutar,age., s.257.

Footnote

163 Ruscuklu, age., s.178. Sanbay,MSP,s.203. Ataay, age., s.l 18.,

164 Albayrak,ígí.,s. 189-192.

165 SanbayJVlSP,s.203. Arcajóirek, age., s.204.

166 Tutar,^., s.258-259.

i6v Sanbay, MSP, s.203-204.

'68 Arcayürek, age., s.206. Albayrak/(i;i'.,s.l 95.

169 Kara,age.,s.l70., Emre,^.,s.l48.

Footnote

170 Kara,tf¿<?.,s.l71. Tutar,age., s.263. Yaltirik,age.,s.51-52.

171 Arcayürek, age., s.222. Tutar,ig<?., s.263.

172 Yaltmk,¿zgf.,s.57-70., Arcayürek, age., s.219- 222.

173 Tutar,age., s.263-264.

174 Dilligil,«çi'.,s.l44. Arcayürek, age., s.228- 229.

175 Dilligil,«^.,8.145-146., Arcayürek, age., s.233. Deklarasyonun tam metni için bkz. Dilligil, age., s. 145.

176 Yaltmk,age.,s.l26.

177 AP'den istifa ederek CHP ile görüsen milletvekilleri $>unlardir:Tuncay Mataraci,Serafettin Elçi, Mete Tan, Hilmi lsgüzar, Orhan Alp, Fethi Acar, Oguz Atalay, Cemalettin Inkaya, Ali Riza Septioglu, Enver Akova, Ahmet Karaaslan ve Güneç Ongüt. Bu 12 kisi arasindan (Cemalettin Inkaya daha sonra güven oylamasina kaülmamis ve bu grup 11 '1er olarak anilmtçtir. Bu 11 kisiden Oguz Atalay bakanhgi kabul etmemij diger 10 milletvekili kurulan Ecevit hükûmetinde bakan olmuçtur.

Footnote

178 Tutar//^'., s.266-267. Yaltirik,age.,s.129-130. Arcayürek, age., s.239.

179 "AP, Gensoruyu Bekleme Karan Aldi", Milliyet, 22.12.1977, s.l. "Gensoru Verildi", ',23.12.1977, s.l'

1811 MMTD, D:5, C:II, B:85, 31 Aralik 1977,s.96-98,117-120.

References

Kaynaklar

Àhmad Feroz (1996) Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980, Çev. Ahmet Fethi, Hil Yayinlan, Istanbul.

Ahmad Feroz (2002) Modem Türkiye'nin Ohts/tmu, çev. Yavuz Alogan, 2.baski, Doruk Yayimcilik, ístanbul. s.190.

Akin Kenan (2000) Milli Nfam'dan 28 Çubat'a: Olay Adam Erbakan, Birey Yayinlan, Istanbul.

Akpinar Flakan (2005) Kurtlann Kardesligi, Birharf Yayinlan, ístanbul.

Akyol Hüseyin (2011) Türkiye'de Sag Orgütler: Bölüne Bölüne Iktidar Olmak, Phoenix Yayinevi, Ankara.

Alatli Ertugrul (2002) Müdahale: 12Mart 1971 - 12 Eylül 1980 (Yorumsuz), Alfa Yavinlan, ístanbul.

Albayrak Sadik (1989) Türk Siyasi Hayatinda MSP Olayi, Arastirma Yayinlan ístanbul.

Arcayürek Cüneyt (1985) Demokrasinin Son Baharv. 1977-1978, Bilgi Yayinevi, Ankara.

Arcayürek Cüneyt (1999) Demokrasi Dönemecinde Üç Adam, Bilgi Yayinevi, Ankara.

Arcayürek Cüneyt (2007) Çankaya: Gelenler Gidenler, 5.baski, Detay Yayincilik, ístanbul.

Aslan Murat, Bilge Semih (2009) Türkiye'de 1950-2006 Döneminde Bütçe Gelir-gider Yönetimi Üzerine Ampirik Bir Çali§ma: Tek Parti ve Koalisyon Hükûmedetinin Karsilastmlmasi, Süleyman Demirel Üniversitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Eakültesi Detgisi, eilt 14, sayi 3, s.265-288.

http://sablon.sdu.edu.tr/fakulteler/iibf/dergi/files/2009-3-14.pdf, (Ergsim tarihi: 15 Mayis 2013)

Ataay Famk (2007) 12 Mart'tan 12 Eylüle Kri% Kiskacindaki Türk Siyaseti ve 1978-1979 CHP Hükûmeti, De Ki Basim Yayim, Ankara.

Aydogan Metin (2006) Küresellesme ve Siyasi Partiler, 2.baski, Umay Yayinlan, Îzmir.

Bila Hikmet (1987) SosyalDemokrat Süreç Içerisinde CHP ve Sonrasi, 2.baski Milliyet Yayinlan, ístanbul.

Bila Hikmet (1999) CHP: 1919-1999, 2.baski, Dogan Kitapçilik, ístanbul.

Bilgiç Sadettin (1998) Hatiralar, Bogaziçi Yayinlan, Istanbul.

Birand Mehmet Ali, Dündar, Can, Çapli, Bülent (2008) 12 Mart: Ihtilalin Pençesinde Demokrasi, 9.baski, Imge Yayinlan, Ankara.

Bora Tanil (2012) Türk Sagi: Siyasal Düsünce Tarihi Açisindan Bir Çerçeve Denemesi, Türk Sagi: Mitler, Tetisler, Düsman Imgeleri, Der. Inci Özkan Kerestecioglu - Güven Gürkan Öztan, Iletisim Yayinlan, Istanbul.

Bozbeyli Ferruh (2009) Y aimp Demokrat, Hazirlayan Ihsan Dagi - Fatih Ugur, Timas Yayinlan, Istanbul.

Bozkir Gürcan (1996-1997) Prof. Dr. Turhan Feyzioglu'nun Siyasi Kisiligi, Çagdas Türkiye Tarihi Arastrrmalan Dergisi, eilt 2, sayi 6-7, s.227-262.

http://kisi.deu.edu.tr/userweb/gurcan.bozkir/Prof_Dr_%20Turhan%20Feyzio%C4% 9Flu'nun%20Siyasi%20%20Ki%C5%9Fili%C4%9Ficilt2_sayi67_gurcan_bozkir.pdf, (Erisim tarihi:02 Mavis 2013)

Cebeci Yüksel (1980) Demirel: Silahlann Gölgesinde, Ufuk Matbaasi, Istanbul.

Cem Ismail (2009) Tarih Açisindan 12 Mart: Nedenleri, Yapisi, Sonuçlan, Türkiye Is Bankasi Kültür Yayinlan, Istanbul.

Cem Ismail (2010) Siyaset Y apilan: 1975-1980 Türkiye'si, Türkiye Is Bankasi Kültür Yayinlan, Istanbul.

Cizre Umit (2002) AP-Ordu Iliskileri: Bir Ikilemin Anatomisi, 2.baski, Iletisim Yayinlan, Istanbul.

Coçkun Süleyman (1995) Türkiye'de Politika: 1920-1995, CemYayinevi Istanbul.

Cumhuriyet Gazetesi; 24.05.1974, 14.03.1975, 18.03.1975, 04.07.1975, 20.09.1976, 14.02.1977, 02.03.1977, 04.03.1977, 08.03.1977, 24.03.1977, 25.03.1977, 08.07.1977, 09.07.1977,13.07.1977, tarihli savilar.

Çelik Abdullah, ,Alkanat §uayip (2006) Sivil Toplum Örgütlerinin Siyasi Iktidan F.tkileme Yöntemleri, Tirât Université si Soy al Bilimler Dergisi, eilt 16, sayi 2, s.215-226.

Çorumlu Tufan (1975) Büyük Türkiye'ye Dogru Erbakan Olayi: Batilin Korktugu Adam, Selamet Yayinlan, Istanbul.

Darendelioglu Ilhan (1977) Türkiye'de Milliyetçilik Hareketleri, 3.baski Toker Yayinlan, Istanbul.

Demirel Süleyman (1976) 1975'ten 1976'ya: Türkiye nin Siyasal Gürünüsü, Basin Yayin Genel Müdürlügü, Ankara.

Demirel Tanel (2001) 12 Eylüle Dogru Ordu ve Demokrasi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Takültesi Dergisi, eilt 56, sayi 4, Ankara, s.44-75.

Demirel Tanel (2008) Türkiye'de Siyasal Liderler ve Demokrasi: Bir Kitabin Düsündürdükleri, AUHFY Prof. Dr. Ergun Opbudun'a Amagan, eilt 1, Der. Serap Yazici vd., Yetkin Yayinlan, Ankara, s.137-156.

Demirhan Çetin (1989) MilliNipam'dan Refah'a: Erbakan Nereye Kosuyor?, Tempo Kitaplan, Istanbul.

Demokrasinin 50 yili (1996) 1945-1995, II. eilt, yayin müdürü. Hakki Devrim, Aydin Kitaplar, Istanbul.

Dilligil Turhan (1983) Adaletten Mektuplar. 27 Mayis'tan 12 Eylül'e, Adalet Yayinlan istanbul.

Duman Dogan (1999) Demokrasi Sürecinde Türkiye'de Islâmcilik, 2.baski, Dokuz Evlül Yayinlan, izmir.

Ecevit Bülent (2008) Umut Yili 1977, is Bankasi Kültür Yayinlan, istanbul.

Ecevit Bülent (2008) Ecevit'in Açiklamalan 1976, Türkiye Is Bankasi Kültür Yayinlan, istanbul.

Kiliç Ecevit (2010) ÖyelHarp Dairesi, Timas Yayinlan, istanbul.

Emre Süleyman Arif (2002) Siyasette 35 Yil, eilt: II-III, Kesif Yayinlan, istanbul.

Ergüder Üstün (2000) Türkiye'de Dcgisen Seemen Davramsi Örüntüleri, Türkiye'de Politik Degisim ve Modernlesme, Haz. Ersin Kalaycioglu-Ali Y asar Sanbay, Alfa Yayinlan, istanbul. s.285-308.

Esmer Gülsüm Tütüncü (2006) Türk Siyasal Y asaminda Ortamn Solu, Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayinlan Antalya.

Findley Carter V. (2012) Modern Türkiye Tarihi: Islam, Milliyetçilik ve Modernlik, Çev. Günes Ayas, 2.baski, Timaç Yayinlan, Istanbul.

Gevgilili Ali (1981) Yükselis ve Diisiis, Altin Kitaplar Yayinevi, istanbul.

Günal Erdogan (2009) Türkiye'de Demokrasi'nin YüyyiUik Serüveni (1908-208), Karakutu Yayinlan, istanbul.

Heper Metin (1982) Türkiye'nin Siyasal Hayaünda Milliyetçi Cephe Hükümetleri'nin Yeri, SehaL. Meray'a Armagan, Ankara Üniversitesi SiyasalBilgiler Eakültesi Dergisi, eilt 2, yayin no:500, Ankara, s.387-400.

Hürriyet Gazetesi; 17.05.1974, 07.11.1974, 08.11.1974, 18.11.1974, 06.02.1975, 13.02.1975, 14.03.1975, 07.04.1975, 11.07.1975, 13.07.1975,01.08.1975, 09.09.1975 tarihli sayilar.

inan Kamran (1995) Siyasetin Içinden, 2.baski, Milliyet Yayinlan, istanbul.

Kabacali Alpay (1977) 1977 Yilinda Sag Basin Ne Dedi, Derinlik Yayinlan, istanbul.

Kabacali Alpay (2007) Türkiye'de Gençlik Hareketleri,2.baski, Gürer Yayinlan, istanbul.

Kara Muzaffer Ayhan (2007) Türk Siyasal Y as a min da Koalisyon, , Cumhuriyet Kitaplan, Istanbul.

Karib Zafer (1977) Siyasi Partiler Beynelmilel Denge Politikasi ve Yeni Devrin Esiginde MSP, Çigir Yayinlan, istanbul.

Kelej Rusen, Ünsal Artun (1982) Kent ve Siyasal ^iddet, AÜSBF Yayinlan, Yayin no:507, Ankara.

Koç Canan, Koç Yildinm (2008) DISK Tarihi Efsane mi Gercek mi?, Epos Yayinlan, Ankara.

Koça§ Sadi (1978) 12 Mart Andan, Tomurcuk Matbaasi, istanbul.

Kologlu Orhan (2001) Kim Bu? Ecevit, Boyut Yayinlan, istanbul.

Kongar Emre (1979) Imparatorluktan Giinümüye Türkiye'nin ToplumsalYapisi, 3.baski, Bilgi Yayinevi, istanbul.

Mahirogullan Adnan (2003) Türkiye'de Sendika - Siyasi Parti Iliskileri, Sosyal Siyaset Konferanslan Dergisi, savi 46, s. 1-27.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi , D:3, C: Ixx, B: 14,13 Aralik 1971.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi , D:4, C:I, B: 38, 07 §ubat 1974.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D:4, C:In, B: 64, 27 Mart 1974.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi , D:4, C:Vi, B: 97,18 Haziran 1974.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi , D:4, C:Vii, B: 9, 24 Kasim 1974.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D:4, C: Xi, B: 65, 12 Nisan 1975.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi , D:4, C: Xiv, B: 16, 26 Kasim 1975.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D:4, C: Xiv, B: 32, 24 Aralik 1975.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi , D:4, C:Xvm, B: 80, 24 Mart 1976.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi , D:4, C:Xvm, B: 74, 10 Mart 1976.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D:4, C:Xiv, B: 84, 15 Nisan 1977.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi , D:4, C:Xxvi, B:75, 4 Nisan 1977.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi , D: 5, C:l, B: 6, 22 Haziran 1977.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D: 5, C:l, B: 8, 28 Haziran 1977.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi , D: 5, C:l, B: 12, 03 Temmuz 1977.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi , D: 5, C:l, B: 13, 05 Temmuz 1977.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D: 5, C:l, B: 21,21 Temmuz 1977.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi , D: 5, C:l, B: 24, 30 Temmuz 1977.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D: 5, C:l, B: 25,1 Agustos 1977.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi, D: 5, C:l, B: 69,17 Kasim 1977.

Millet Meclisi Tutanak Dergisi , D:5, C:II, B:85, 31 Aralik 1977.

Milliyet Gazetesi; 16.05.1974, 24.05.1974, 12.11.1974, 13.11.1974, 30.11.1974, 14.12.1974, 17.12.1974, 19.12.1974, 30.12.1974, 08.01.1975, 02.03.1975, 09.03.1975, 10.03.1975, 20.03.1975, 25.04.1975, 04.05.1975, 02.09.1975, 04.09.1975, 13.11.1975, 01.12.1975, 05.12.1975, 09.01.1976, 16.01.1976, 06.02.1976, 08.02.1976, 16.02.1975, 15.02.1976, 16.09.1976, 02.10.1976, 11.12.1976, 24.12.1976, 08.02.1977, 15.02.1977, 16.02.1977, 19.02.1977, 03.04.1977, 05.04.1977, 09.04.1977, 15.04.1977, 18.04.1977, 23.04.1977, 28.04.1977, 04.05.1977, 22.05.1977, 25.05.1977, 15.06.1977, 19.07.1977, 24.07.1977, 06.08.1977, 08.08.1977, 11.08.1977, 17.08.1977, 19.08.1977, 12.09.1977, 09.10.1977, 10.10.1977, 06.11.1977, 08.11.1977, 16.11.1977, 03.12.1977, 22.12.1977, 23. .12.1977 tarihli sayilar.

Mumcu Ugur (1993) Bir Pulsu^Dilekfe, 14.baski, Tekin Yayinevi, Istanbul.

Öner Sitki (2003) Halkin Polish POL-DER Amlan, Iletisim Yayinlari, Istanbul.

Özal Korkut(2010) Devlet Sim, istanbul Yakin Plan Yayinlan, s.41-44.

Özdemir. Hikmet (1989) Siyasal Tarih (1960-1980), Türkiye Tarihi: Çagdas Tiirkiye 19081980, IV. eilt, Ed. Sina Aksin Cem Yayinevi, Ankara, s.l91-263

Özdemir Hikmet (2002) 1960-1980 Dönemi, Türkler, XVII.cilt, Ed. Hasan Celai Güzel vd., Yeni Türkiye Yayinlan, Ankara, s.10-70.

http://akpulat.net/turkler/Turkler%20Ansiklopedisi%20Cilt%2016-21 .rar, (Erisim tarihi: 15 Nisan 2013)

Özgisi Tunca (2012) Türk Parlamento Tarihinde Cumhuriyet Senatosu, TBMM Yayinlan, Ankara.

Özmen Fazilet Ahu (2011) Alevi Gençligin Siyasi ve Sosyo-Kültürel Kimlik MücadelesiI, Alternatif Politika, eilt 3 sayi 1,(Mayis) s.31-54.

Öznur Hakki (2000) Ülkücü Hareket: CKMP'den MHP'ye, eilt: 1, Alternatif Yayinlan, Ankara.

Öztürk Osman Metin (1993) Ordu ve Politika, Gündogan Yayinlan, Ankara.

Pope Nicole, Pope Hugh (2004) Çiplak Türkiye: Modern Türkiye'nin Kisa Tarihi, Çev. Deniz Oktem, Gelenek Yayinevi, Istanbul.

Resmi Gazete; 17 Mayis 1975, 10 §ubat 1977 tarihli sayilar.

Ruscuklu Bülent (2008) Demokrat Partiden 12 Eylül'e, Alfa Yayinlan, Istanbul.

Sanbay Ali Yasar (1985) Türkiye'de Modemlesme Din ve Parti Politikasi: Milli Selamet Partisi Örnek Olayi, Alan Yayincilik, Istanbul.

Sanbay Ali Ya§ar (2005) Milli Nizam Partisi'nin Kumlusu ve Programinin Içerigi, Modem Türkiye'de Siyasi Düyünce, 2.baski, VI. eilt Islämcilik, Ed. Yasin Aktay, Iletisim Yayinlan, istanbul, s.576-590.

Sayan Sabri (1980) Parlamenter Demokrasilerde Koalisyon Hükümetleri, Bogaziçi Üniversitesi Yayinlan, Istanbul.

Tekin Arslan (2011) Alparslan Türkey ve Eiderlik, Berikan Yayinlan, Ankara.

Tezcan Mahmut (1985) Egitim Sosyolojisi, AÜEBF yayinlan no:150, Ankara.

Topuz Hifzi (2003) II. Mahmut'tan Holdinglere Türk Basin Tarihi, 2.baski, Remzi Kitabevi, Istanbul.

Tosun Tanju (1999) Türk Parti Sisteminde Merken Sag ve Merket^ Solda Parçalanma, Boy ut Matbaacilik, Istanbul.

Tunaya Tank Zafer (1988) bisan Derisiyle Kaph Anayasa,2.bask\, Arba Yayinlan, Istanbul.

Tuncer Acar (1975) Demirel'in Çisydigi Hedef: Milliyetçi Cephe Birligi, Kannca Matbaacilik, Izmir.

Tutar Hilmi (2006) Türk Siyasetinde Sancili Yillar, Bizim Kitaplar Yayinevi, Istanbul.

Türk Hikmet Sami (1979) Nasil Bir Seçim Sistemi, Ankara Üniversitesi Huk.uk Fakültesi Dergisi, sayi 36, ,s.39-82.

Ünsaldi Lèvent (2008) Türkiye'de Asker ve Siyaset, çev. Orçun Türkay, Kitap Yayinevi, Istanbul.

Yalansiz Nedim (2006) Türkiye'de Koalisyon Hükümetleri (1961-2002), Mas Matbaacilik, Istanbul.

Yalansiz Nedim (2012) 27 Mayis Darbesi Sonrasi Celai Bayar ve Eski Demokrat Partililerin Türk Siyasi Hayaana Etkileri, Turkish Studies, eilt 7, sayi 3, (Yaz), s.2585-2598.

http://www.turkishstudies.net/DergiPdfDetay.aspx?ID=3641, (Erisim tarihi: 02 Mavis 2013)

Yalçin Soner (2012) Erbakan: Eyiyet Edilerek Yalmgliga Yükseltilen Bir Siyasal Uderin Portresi, 2.baski, Kirmizi Kedi Yayincihk,, Istanbul.

Yavuz Hakan (2005) Modemleyen Müslümanlar, Çev. Ahmet Yildiz, Kitap Yayinevi, Istanbul.

Yorgancilar Serkan (2012) Milli Görüs 1969-1980, Pinar Yayinlan, ístanbul.

Yurtsever Haluk (2008) Yükselis ve Düsüs: Türkiye Solu 1960-1980, Yordam Kitap, Istanbul.

Zürcher Eric Jan (2012) Modemlesen Türkiye'nin Tarihi, çev. Yasemin Saner, 27.baski, Iletisim Yayinlan, Istanbul.