Kripto Paraya Yönelik Mali Öneriler: Bilgi Edinme Yoluyla Vergi Denetimi ve Değer Artışı Kazancı Üzerinden Vergilendirme 1

Abstract

Kriptografinin kullanılması suretiyle bağlanan ve güvenilir olduğu kabul edilen kayıt sistemi blok zincir olarak adlandırılır. Blok zincir kullanımıyla ilk kripto para olan Bitcoin, Satoshi Nakamoto tarafından geliştirilmiştir. Birçok avantajı ve dezavantajı bulunan kripto para Türkiye'de de popüler hale gelmiştir. Bunun göstergesi de kripto para kullanımında Türkiye'nin dünyada dördüncü, Avrupa'da birinci olmasıdır. Ancak söz konusu popülarite hem bazı dolandırıcılık olaylarına hem de seçmen tercihlerinin çarpıtılmasına yol açmaktadır. Bu durumu vergi denetimi ve vergilendirme ile önlemek mümkündür. Bu kapsamda çalışmada ulaşılan sonuçlar kripto paranın dijital paraya çevrilmesi ve böylelikle Merkez Bankasınca tanınması, bilgi edinme yoluyla vergi denetimi yapılması ve değer artışı kazancı üzerinden vergilendirme yapılmasıdır.

Alternativt abstrakt:

The registration system linked by using cryptography and accepted as safe is called blokchain. With the use of blockchain, the first cryptocurrency bitcoin is developed by Satoshi Nakamoto. Crypto currency having lots of advantages and disadvantages also becomes popular in Turkey. The indication of this is that Turkey becomes the fourth country in the world and first country in the Europe in terms of crypto currency use. However, this popularity causes some frauds and voters' preferences to distort. Prevention of these events is possible by tax audit and taxation. Within this scope, the results reached in this study are to convert crypto currency into digital currency and hence to be recognized by central bank, to realize tax audit by means of knowledge acquisition and levying taxes over gains from appreciation.

Headnote

Özet

Kriptografinin kullanılması suretiyle bağlanan ve güvenilir olduğu kabul edilen kayıt sistemi blok zincir olarak adlandırılır. Blok zincir kullanımıyla ilk kripto para olan Bitcoin, Satoshi Nakamoto tarafından geliştirilmiştir. Birçok avantajı ve dezavantajı bulunan kripto para Türkiye'de de popüler hale gelmiştir. Bunun göstergesi de kripto para kullanımında Türkiye'nin dünyada dördüncü, Avrupa'da birinci olmasıdır. Ancak söz konusu popülarite hem bazı dolandırıcılık olaylarına hem de seçmen tercihlerinin çarpıtılmasına yol açmaktadır. Bu durumu vergi denetimi ve vergilendirme ile önlemek mümkündür. Bu kapsamda çalışmada ulaşılan sonuçlar kripto paranın dijital paraya çevrilmesi ve böylelikle Merkez Bankasınca tanınması, bilgi edinme yoluyla vergi denetimi yapılması ve değer artışı kazancı üzerinden vergilendirme yapılmasıdır.

Anahtar Kelimeler: Blok Zincir, kripto para, vergi denetimi, deǧer artışı kazancı.

Makale Türü: Araştırma

Abstract

The registration system linked by using cryptography and accepted as safe is called blokchain. With the use of blockchain, the first cryptocurrency bitcoin is developed by Satoshi Nakamoto. Crypto currency having lots of advantages and disadvantages also becomes popular in Turkey. The indication of this is that Turkey becomes the fourth country in the world and first country in the Europe in terms of crypto currency use. However, this popularity causes some frauds and voters' preferences to distort. Prevention of these events is possible by tax audit and taxation. Within this scope, the results reached in this study are to convert crypto currency into digital currency and hence to be recognized by central bank, to realize tax audit by means of knowledge acquisition and levying taxes over gains from appreciation.

Keywords: Blockchain, crypto currency, tax audit, gains from appreciation

Paper Type: Research

1.Giriş

Finansal ekonomi ekonomik birimlerin eskiden bu yana ilgi alanı olmuştur. Günümüzde ise bu ilgi kripto para ile ortaya çıkmıştır. Özellikle kripto para işlemlerinin gizli olması ve kazançların oldukça yüksek olması yatırımcıların gelir elde etme isteǧini arttırmaktadır. Bununla birlikte kripto para piyasasındaki işlemler gizlilik arz etmektedir. Gizlilik kelimesi her ne kadar olumlu gibi algılansa da yatırılan paralar merkezi bir otorite olmadıǧı için tamamen şirket yöneticilerinin inisiyatifine bırakılmaktadır. Bahsi geçen hususun sebebi sadece merkezi otorite olmaması deǧil; aynı zamanda kripto paraların sahip olduǧu blok zincir teknolojisidir. Bu baǧlamda ilk kısımda kripto para işlemlerinin teknolojik temelini oluşturan blok zincir teknolojisine deǧinilmiştir.

Kripto para işlemleri ilk olarak bitcoin ile başlamıştır. 2009 yılında başlayan bitcoin ile başlayan bu işlemler popüler bir hale gelince BDDK yatırımcılara bir basın toplantısıyla uyarıda bulundu. Zamanla daha fazla yaygınlaşan kripto para işlemlerinde 2021 yılına gelindiǧinde sistemin aksaklıkları dolandırıcılık eylemleriyle gün yüzüne çıkmaya başladı. Buna istinaden devlet bir yönetmelik çıkartarak öncelikle kripto paranın bir ödeme aracı olmadıǧını ifade etti, sonrasında ise MASAK çeşitli yaptırımlarla kripto para işlemlerini takibe almaya başladı. Zaten kripto paranın da dünyada ortaya çıkan olaylardaki olumsuz rolü sebebiyle takip edilmeyi gerektirecek mali işlemleri bünyesinde barındırmaktaydı. Söz konusu hususular ikinci bölümde ele alınmıştır.

Kripto para vergilendirilmediǧi için vergide adalet ve eşitlik ilkelerine bir aykırılık durumu ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla vergi denetiminin gerçekleştirilmesi kaçınılmaz bir çözüm olarak belirmektedir. Bununla birlikte vergi denetimi kripto para işlemleri için gerçekleştirilememektedir. Bunun için öncelikle kripto paranın dijital para birimine çevrilerek Merkez Bankasınca tanınması saǧlanmalıdır. Sonrasında ise yapılan denetimle deǧer artışı kazancı üzerinden vergilendirilmelidir. Son bölümde söz konusu hususlara vurguda bulunularak çalışma sonlandırılmıştır.

2. Blok Zincir Teknolojisi

Daǧınık bir ver tabanı, merkezi olmayan mutabakat mekanizması ve kriptografik algoritmaların birleşimi blok zincir olarak tanımlanmaktadır (Tanrıverdi vd., 2019: 204). Blok zincir sözcüǧü şifrelenmiş veri kümesi olan "blok" ve söz konusu blokların öncesindeki bloklara şifrelenmiş imzalar yoluyla bir araya gelmesini anlamına gelen "zincir" kelimelerinin birleşmesinden oluşmaktadır (Türkiye Bilişim Vakfı, 2019: 13). Blok zincir modeli iki kavramdan meydana gelmektedir ("Blokzincir teknolojileri", 2017):

* Kayıtlar: İlgili blok zincir üzerindeki demirbaş girdisi, müşteri kayıtları, para aktarımı vb. her türlü içerik bilgisidir.

* Bloklar: Kayıtların birleştirilmek suretiyle belli aralıklarla içine yazıldıǧı bloklar, kriptografik özel algoritmaların ve dijital imzaların kullanılmasıyla oluşturulmaktadır.

Blok zincir güçlü kriptografi tekniklere sahip ve tek bir merkez yerine tüm kullanıcılara Daǧıtılmış veri yapısı bulunmaktadır (Fırat ve Daşdemir, 2021: 88). Blok zincirin çalışma mantıǧı şu şekildedir (Avunduk ve Aşan, 2018: 378): İlk veri girişiyle başlayan zincir sonsuza kadar gidebilecek bir yapıya sahip olup, verilerin eklenme süreci tek bir noktadan başlamakla birlikte zincire dahil olan bütün kullanıcılar eski verileri sistemlerine yüklerler ve sonraki süreçte sisteme dahil olan kullanıcı bir kod üretir ki ana zincir olarak da isimlendirilen en uzun blok zincirine eklenir ve sistemdeki bilgiler bütün zincirlerde saklanır.

İşte kripto paralar da kriptografi temelli blok zincir olarak adlandırılan bu yapı kullanılarak oluşturulmuştur (Özkul ve Baş, 2020: 58). Blok zincir teknolojisinin kripto para mantıǧıyla nasıl işlediǧi şu şekilde izah edilebilir (Yıldırım, 2019: 268):

* A kişisinin B kişisine para göndermek istediǧi varsayılsın.

* Bahsi geçen işlem çevrimiçi bir şekilde blok olarak tanımlanır.

* Söz konusu blok tüm aǧdakilere daǧıtılır.

* Gönderim işlemi aǧdakilerce onaylanır.

* Blok zincire ekleme ve işlem kaydı gerçekleştirilir.

* Böylelikle A kişisinden B kişisine para transferi saǧlanır.

Bu baǧlamda kripto paralara ilişkin işlemlerde kullanılan teknolojinin blok zinciri teknolojisi olduǧunu ifade etmek mümkündür. Söz konusu teknoloji daǧınık olduǧu için de merkezi bir otoritenin bulunduǧunu söylemek mümkün deǧildir. Bu merkeziyeti olmayan otoritenin kripto para için de geçerli olacaǧı hususu ise izahtan varestedir.

3. Kripto Para: Genel Bir Çerçeve

İngilizcesi "crypto currency" olan ve internet aracılıǧıyla kullanılıp hiçbir merkezi otoritesi olmayan sanal para birimini ifade eden kripto para sanal cüzdanlara belirli şifre varyasyonlarıyla yerleştirilir ve yine şifre varyasyonlarıyla çıkarılabilir bir özelliǧe sahip olup, kişi yahut kurumlar kripto parayla harcama yapabilir veya onu reel para olarak kabul edebilir ("Kripto paralar, bitcoin", 2017).

Kripto para ilk olarak bitcoin ismiyle 2009 yılında Satoshi Nakamoto tarafından 21 milyon adet ile kurulmuş olup, bitcoinin milyonda birine de teknik olarak Satoshi denmektedir ("Cryptocurrency", 2017). Bununla birlikte kripto para birimleri sadece bitcoinle sınırlı olmayıp, Ethereum, Binance Coin, Ripple, Tether, Holo gibi yaklaşık 5500'ün üzerinde kripto para birimi bulunmaktadır ("Tüm kripto paralar", t.y.).

Kripto paraların ortaya çıkışından sonra yatırımcıların ve kullanıcıların daha kolay işlem yapabilmesi adına kurulan platformlara kripto para borsaları olarak adlandırılmakta olup, söz konusu platformlarda kredi kartı ile hızlı bir şekilde işlem yapılabilmekte ve ayrıca bu borsalarda kripto para- kripto para işlemleri de gerçekleştirilebilmektedir ("Küresel kripto para", t.y.). Günümüzde 504 tane kripto para borsa platformu olup, bunların 259 tanesinin kripto para piyasası deǧeri varken, geriye kalanlar başlangıç aşamasındadır ve söz konusu platformlarda yaklaşık 19000 piyasanın mevcudiyetinden bahsedilmekle birlikte, bu rakam ülkelerin koşullarına göre sürekli deǧişiklik göstermektedir ("How many cryptocurrency", 2021).

Bu kadar geniş bir alana yayılan kripto paraların ülkelerin dikkatinden kaçması ise düşünülemez. Bu baǧlamda kripto parayı ödeme aracı olarak kabul eden ülkelere ilişkin şu hususlardan bahsedilebilmesi mümkündür ("Bitcoin'le ödeme alan", 2020; "Dijital para ile vergi", 2021):

* Blok zincir girişimiyle ön plana çıkan İsviçre, kripto para girişimlerine ilişkin yasal vergileri azaltan yeni vergi kanunları yoluyla işletmelerin kripto para işlemlerini yapmasına teşvik etmektedir.

* Almanya ise kripto parayı yasal bir finans aracı olarak resmen tanımış olup, kripto paralara ilişkin kanuni statüleri için net bir çerçeve çizmiştir.

* Çin, Estonya, Rusya ve Güney Kore ise kendi kripto para birimlerini piyasaya sürme hazırlıǧı içindedirler.

* Venezuela kendi ulusla kripto para birimi olan PETRO'yu kullanmaya başlamış olup, 355 belediyesinden 305 tanesinde vergi ödemesinin PETRO ile gerçekleştirilmesini kabul etmiştir.

* ABD'nin Ohio eyaleti ile İsviçre ve Kanada'da bulunan bazı kanton ve belediyelerde kripto paralar vergi tahsilatlarında geçerli bir ödeme aracı olarak kullanılmaktadırlar.

Kripto parayı ödeme aracı olarak kabul eden ülkeler ve uygulamalara bakıldıǧında ise kripto paranın uygulama anlamında halen tam olarak yerleşmediǧi görülmektedir. Bu da kripto paraların avantajı olduǧu kadar dezavantajları olduǧunun da bir ispatı niteliǧindedir. Kripto paraların avantajları ve dezavantajları şunlardır ("Kripto paraların avantajları", 2018):

* Avantajları: Hız/zaman ve mekân açısından bir sınırlamanın olmaması/sanal olduǧu için cüzdan gibi çalınma riskinin bulunmaması.

* Dezavantajları: Şirketler halen kripto paraya güvenmedikleri için kullanımının reel paraya göre daha düşük olması/işlem hacmi düşük olduǧu için en küçük bir olayın büyük bir dalgalanma yaratması/yasal bir çerçeve olmadıǧı için hak aramanın zor olması.

Kripto paranın dezavantajlarını yansıtan bazı mali olayların varlıǧından bahsetmek mümkündür. Bu baǧlamda kripto paraya ilişkin olumsuz örnekler şu şekillerde ifade edilebilir:

* Eski CIA ajanı Richard LaTulip kripto para işlemlerinin yeni başladıǧı zamanlarda bilgisayar suçluları arasında kripto paralar ile birçok bilgi edindiǧini ifade etmiştir ("Eski bir gizli istihbarat", 2021). Söz konusu örnek sistemin ne kadar manipülasyona açık olduǧunu göstermesi bakımından anlamlıdır.

* 2016 ABD seçimlerinde Rus Askeri İstihbarat Teşkilatı'nda çalışan 15 kişi, sanal para kazanmak suretiyle seçimleri manipüle etmeye çalışmıştır ("İstihbarat operasyonlarında kripto", 2021). Bu örnek kripto paranın seçmen tercihlerini çarpıtmada kullanılabileceǧine işaret etmektedir.

* Kuzey Koreli bilgisayar korsanları ABD'de yer alan bankalardan yaklaşık 1,3 milyar dolarlık kripto para çalmıştır ("Üç Kuzey Koreli", 2021). Finansal sistemin kripto paralar konusunda ne kadar zayıf kaldıǧını göstermesi bakımında bahsi geçen örnek önem arz etmektedir.

* Türkiye'de son zamanlarda bir kripto para şirketinde 2 milyar dolar civarında dolandırıcılık yapıldıǧına yönelik iddialar neticesinde İstanbul Anadolu Cumhuriyet Başsavcılıǧında başlatılmış bir soruşturma bulunmaktadır ("Thodex'in kurucusu 2 milyar", 2021). Bu da kripto para işlemlerinin dolandırıcılıǧa açık olduǧunun bir göstergesidir. Zaten bu örnek kripto para dolandırıcılıǧı sistemin ne kadar güvensiz olduǧunu ortaya koyaktadır. Bunun yanında Türkiye %16 ile dünyada dördüncü ve Avrupa'da birinci sırada yer almaktadır ("En çok kripto para", 2021). Dolayısıyla pazarın oldukça büyük olması sistemin güvensizliǧi ile birleşince bu tip vakaların ortaya çıkması kaçınılmaz olmaktadır.

Aslına bakılırsa 25 Kasım 2013 tarihinde bu konuda BDDK şu hususlara vurguda bulunarak kripto para işlemlerinin riski konusunda kullanıcıları uyarmıştı ("Basın açıklaması", 2013):

"... Bitcoin ve benzeri sanal paralar ile gerçekleştirilen işlemlerde tarafların kimliklerinin bilinmemesi, söz konusu sanal paraların yasadışı faaliyetlerde kullanılması için uygun bir ortam yaratmaktadır. Ayrıca Bitcoin, piyasa deǧerinin aşırı oynak olabilmesi, dijital cüzdanların çalınabilmesi, kaybolabilmesi veya sahiplerinin bilgileri dışında usulsüz olarak kullanılabilmesi gibi risklerin yanı sıra yapılan işlemlerin geri döndürülemez olmasından dolayı operasyonel hatalardan ya da kötü niyetli satıcıların suiistimalinden kaynaklı risklere de açıktır."

Bunun dışında son zamanlarda kripto para piyasalarında yaşanan dolandırıcılık olaylarına karşı 16 Nisan 2021 tarih ve 31456 sayılı Resmî Gazete 'de yayımlanan ve 30 Nisan 2021 tarihinde yürürlüǧe giren "Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik" uyarınca kripto varlıkların ödemelerde doǧrudan veya dolaylı bir şekilde kullanılamayacaǧı belirtilmiştir.

Bunun haricinde mayıs ayında MASAK hazırlamış olduǧu kripto para rehberinde şu müeyyidelerin uygulanmasını öngörmüştür (MASAK, 2021: 15):

* Müşterinin tanınmasına ilişkin yükümlülüǧün ihlali halinde tek bir ihlale yönelik para cezası 30.000 TL iken, söz konusu cezanın üst limiti 4.000.000 TL'dir.

* Şüpheli işlem bildirimi yükümlülüǧünün ihlali halinde tek bir ihlale yönelik para cezası 50.000 TL iken, söz konusu cezanın üst limiti 4.000.000 TL'dir.

* Devamlı bilgi verme yükümlülüǧünün ihlali halinde tek bir ihlale yönelik para cezası 30.000 TL iken, söz konusu cezanın üst limiti 4.000.000 TL'dir.

* Söz konusu yükümlülüklere uyulmaması halinde ise yükümlülere bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne adli para cezasına hükmolunacaktır.

4.Kripto Paraya Yönelik Mali Bir Deǧerlendirme

Vergi kanunlarının emrettiǧi hususların yerine getirilip getirilmediǧinin ve vergi idaresinin çeşitli teknik metotlarla vergi borcunun zamanında ve gerçek tutarıyla ödenip ödenmediǧi konusunda araştırma yapma, tespit etme ve saǧlama faaliyetlerinin bütünü vergi denetimi olarak adlandırılır (Tekin ve Çelikkaya, 2013: 49).

Vergi denetimi hususu büyük önem arz etmektedir. Önemli olmasının sebepleri ise şunlardır (Üstün, 2013: 1417):

* Beyannamelerde bildirilen her matrahın doǧru olacaǧının garantisinin olmaması,

* Vergide adaletin saǧlanması bakımından bir ön koşul olması,

* Kişilerin hukuki güvenlikleri açısından önem arz etmesi.

Gerçek kişilerin gelir elde etmesi ile vergiyi doǧuran olay gerçekleşir (Öncel vd., 1985: 36). Kripto paranın bir deǧişim aracı olduǧu düşünüldüǧünde, vergiyi doǧuran olayın gerçekleştiǧi sonucuna ulaşılabilir. Bu açıdan bakıldıǧında vergi denetiminin kripto para açısından yapılmasının gerekli olduǧu görülür. Dolayısıyla vergi denetimini yerine getirmesi gereken vergi idaresinin söz konusu denetimi yoklama, inceleme, arama, bilgi toplama ve istihbarat arşivi (Pehlivan, 2011: 104) çerçevesinde kripto para açısından da gerçekleştirmesi gerekir.

Mükellef veya mükellefin yükümlülükleri ile ilgili maddi olay, kayıt ve konular vergi idaresinin bilgisi dışında kalıyorsa bunların araştırılması ve tespiti yoklama yoluyla vergi denetimi anlamına gelir ki buradan anlaşılacaǧı üzere yoklama, olayların dış görünüşleriyle irdelenmesidir (Kızılot ve Taş, 2013: 100). Kripto para bu noktada vergi idaresinin bilgisi dışında bir faaliyet olarak belirdiǧinden yoklama yoluyla vergi denetiminin yapılması gerekir. Ancak kripto para işlemleri için yoklama yapılamaması bir vergi denetimi handikabı oluşturmaktadır. Bu da kamu açısından bir vergi kaybı anlamına gelmektedir.

Vergi idaresinin mükellef beyanlarını ve bu beyanların dayanaǧını teşkil eden bilgi, belge, defter kayıtları ve envanterini detaylı bir şekilde araştırması vergi incelemesi olarak adlandırılır (Şenyüz vd., 2012: 134). Kripto parada herhangi bir mükellef beyanının söz konusu olmaması inceleme yoluyla vergi denetimi yapılamamasına neden olmaktadır. Bir başka deyişle kripto paranın yasal bir dayanaǧının bulunmaması inceleme yoluyla denetim yapılmamasına ve bu nedenden ötürü de bir vergi kaybına sebebiyet vermektedir.

Arama kararının gerekli olduǧu gerçeǧi ışıǧında elde edilen bilgilerin kanuni düzenlemelere uygun olarak ve bütün inceleme tekniklerinden faydalanılmak suretiyle herhangi bir vergi kayıp ve kaçaǧının ortaya çıkarılması hususu aramalı inceleme olarak adlandırılır (Arslan, 2012: 274-275). İnceleme bakımından yetkili olanların vergi kaçakçılıǧı ile ilgili delillerin varlıǧına göre arama yapılıp yapılmayacaǧına karar verilmektedir (Üstün, 2013: 76). Kripto paranın gizliliǧi dolayısıyla vergi kaçırmaya müsait bir faaliyet olması arama hususunda yeterli delillerin bulunmasına engel teşkil edeceǧinden arama yoluyla vergi denetimi yapılamayacak ve bu da inceleme ve yoklamada olduǧu gibi bir vergi kaybı yaratacaktır.

Bir vergi sisteminin başarılı olabilmesi, ilintili bilgilerin saǧlıklı ve etkili bir şekilde izlenmesi, toplanması, deǧerlendirilmesi ve amaca uygun olarak kullanılmasına baǧlıdır ve çaǧdaş olarak kabul edilen vergi sistemlerinde de vergilendirmeye esas olan bildirimlerin kıyaslanması yoluyla etkinlik saǧlanmaya çalışılmaktadır (Akdoǧan, 2006: 102-103). Bu noktadan hareketle vergi idaresi de bilgi toplama yoluyla vergi denetimini Merkez Bankası ve diǧer bankalardan ticaret ve tapu sicil kayıtlarını talep ederek gerçekleştirmektedir (Bilici, 2011: 76). Ancak kripto paranın baǧlı bulunduǧu yasal bir dayanak olmadıǧından bilgi edinme yoluyla da vergi denetimini gerçekleştirmek mümkün olmamakta ve dolayısıyla yine bir vergi kaybı söz konusu olmaktadır.

Vergide kayıp ve kaçak ortaya çıkmasına sebep olan mükelleflerin kolayca tespit edilebilmesi ve inceleme elemanlarının saǧlıklı bilgi akışına sahi olma amaçlarını güden vergi istihbarat arşivi, toplanan bilgilerin saklandıǧı yerdir (Pehlivan, 2011: 105). Bu açıdan kripto para işlemlerinin gizlilik arz ettiǧi düşünüldüǧünde herhangi bir istihbarat arşivi de oluşturulmayacaǧından yine bir vergi kaybının ortaya çıkması söz konusu olacaktır.

Vergi denetimi ile ilgili hususlar dikkate alındıǧında her ne kadar devlet yönetmelik çıkarmış olsa da ve MASAK takibat yapsa da öncelikle Merkez Bankası tarafından kripto paraların tanımlanması gerekmektedir. Bu ise kripto parayı dijital para birimi haline getirmekle mümkün olabilir. Zira kripto paranın arkasında merkez bankası yokken, dijital paranın arkasında merkez bankası vardır (Detaylı bilgi için bkz. Ulusoy, 2021, 30 Nisan). Kripto paranın Merkez Bankasınca tanınması ise bilgi edinme yoluyla verginin denetiminin yapılabilmesi anlamına gelmektedir.

Bu süreç sonrasında ise kripto paranın nasıl bir vergilendirmeye tabi tutulması sorunu ortaya çıkmaktadır. Kripto paranın vergilendirilmesinde gelirin diǧer unsurlarından farklı olarak deǧer artışı kazancı üzerinden vergi alınabilir (Detaylı bilgi için bkz. Türkmen, 2021, 5 Nisan). Zira diǧer kazanç ve iratlar bakımından gelirin devamlılıǧı esas olmayıp, deǧer artışı kazançları da diǧer kazanç ve iratların bir unsurudur (Saraçoǧlu, 2018: 141). Kripto paraların deǧer artışı kazançları üzerinden vergilendirilmesini bir örnekle açıklayabilmek mümkündür:

* 30.000 TL'lik bir ortaklık hissesi elden 180.000 TL'ye çıkarıldıǧı takdirde ve bu elden çıkarma neticesinde 10.000 TL maliyet bedeli ortaya çıkarsa deǧer artışı kazancı üzerinden ödenecek gelir vergisi şu şekilde hesaplanır: 180.000-30.000-10.000=140.000 TL-19.000 TL (istisna tutarı) =121.000 (vergiye tabi matrah). 2021 yılı için gelir vergisi diliminde 121.000 TL'nin tekabül ettiǧi oran %27'dir. Dolayısıyla ödenecek gelir vergisi 121.000x%27= 27.760 TL olur.

* Kripto para üzerinden aynı miktarda deǧer artışı olursa ödenmesi gereken gelir vergisi şu şekilde hesaplanır: 180.000-30.000=150.000 TL-19.000 TL (istisna bedeli) =131.000 TL (vergiye tabi matrah). 131.000 TL'ye gelir vergisi diliminde tekabül eden oran ise %35'tir. Dolayısıyla ödenecek gelir vergisi 131.000x%35=30.540 TL'dir.

Hukukta somut olayın soyut hukuk kurallarına uygun olması tipiklik olarak adlandırılır (Şenyüz vd., 2021). Dolayısıyla kripto paranın deǧer artışı kazancı üzerinden vergilendirilmesi için bahsi geçen hususun ayrıca Gelir Vergisi Kanunu'nda yer alması gerekmektedir.

5.Sonuç

Kripto para piyasalarında yatırımcıların normalden fazla gelir elde etmesi reel ekonomi açısından sıkıntı yaratır. Şöyle ki; kripto para piyasalarından gelir elde eden bireylerde ikame etkisi gelir etkisinden büyük olur ve bireyler emek piyasasına katılarak üretimde bulunmak yerine; boş zamanı tercih ederek reel üretimden uzaklaşır. Bu da tıpkı 1929 Büyük Buhranında olduǧu gibi bir balon ortaya çıkmasına sebep olur.

Kripto paralara ilişkin ortaya çıkan vurgunlarda sürekli dile getirilen bir husus da batan yatırımcıların zararlarının telafi edilmesi gerekliliǧidir. Ancak devlet 25 Kasım 2013 yılında -ki bu çok erken ve açık bir uyarıydı- kripto parayla ilgili çekincelerini ve yatırımcıların bu alandan uzak durması gerektiǧi belirtilmişti. Bu baǧlamda devletin garanti vermediǧi bir ortamda batan yatırımcıların finanse edilmesi hukuka ve hakkaniyete aykırı bir durum ortaya çıkaracaktır. Zira devlet bu konuda bir garanti vermediǧi gibi; az önce de ifade edildiǧi üzere yatırımcılara uyarılarda da bulunmuştur. Bununla birlikte kripto para borsalarında dolandırıcılık eyleminde bulunan şirket yetkililerinin adli ve ticari düzeni bozdukları gerekçeleriyle yargılanmaları da elzem bir durumdur.

Kripto para piyasaları bir ülkenin seçimlerini manipüle edecek bir potansiyele sahiptir. Şöyle ki; siyasi partiler oy maksimizasyonu, seçmenler ise fayda maksimizasyonu peşindedirler. Ancak siyasi partilerin oy maksimizasyonu yapabilmeleri için de ciddi bir finansmana ihtiyaçlara vardır. Kripto para gibi denetimsiz piyasalardan elde edilen gelirler başka bir ülkede seçimi kaybedecek bir partinin seçimi kazanabilmesine neden olabilirler. Böyle bir durum ise seçmen algılarını çarpıtarak üretilmesi gereken kamusal mal ve hizmetler yerine üretilmesi gereksiz mal ve hizmetlerin sunumu olarak ortaya çıkacaktır.

Kripto paralar için 16 Nisan 2021 tarihinde yapılan düzenleme aslında neyin yapılması deǧil; neyin yapılmaması gerektiǧi üzerinde odaklanmıştır. Şöyle ki; kripto para ile yatırım yapmak isteyen bir yatırımcı bu düzenleme ile yatırım yapmaktan vazgeçebilecektir. Benzer şekilde otellerde konaklama ücretini kripto para ile ödeyecek turistlerde gelmeme yönünde bir tercihte bulunarak turizmde gelir kaybı yaşatabilecektir. Bununla birlikte kripto para TL'den uzaklaşıp dolar ve altına giden yatırımcı için bir alternatif olarak ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla yapılan bu düzenleme ile devletin sistemin dışında bir para olmasını istemediǧi görünmektedir. Zira sistemin dışındaki paranın vergilendirilmesi oldukça zordur. Özellikle içinde bulunulan konjonktürde sistemin dışında para bulunması devletin vergi gelirlerinden mahrum olması anlamına gelmektedir. Bu ise kamusal mal ve hizmet üretiminin finansmanında aksaklıklar yaşanmasına sebep olur.

Vergi almak devletin egemenlik hakkının bir göstergesidir. Dolayısıyla vergi denetimlerini gerçekleştirerek deǧer artışı kazançları üzerinden kripto para borsalarından alınacak gelir vergileri devletin bu alanda da söz sahibi olmasını saǧlayacaktır. Kuşkusuz burada tipiklik unsuruna da önem verilmesi kripto paranın vergilendirilmesinin, özel vergi hukuku alanında yasal bir hale getirilmesini saǧlayacaktır. Bu minvalde yakın bir zamanda kripto paraya ilişkin işlemlere vergi getirilmesi sürpriz olmayacaktır.

Sonuç olarak kripto paranın öncelikle bir dijital para birimi olarak tanımlanması gerekmektedir. Böylelikle vergi denetimi gerçekleştirilebilecektir. Vergi denetimi gerçekleştirildikten sonra ise kripto paralar deǧer artışı kazançları üzerinden vergilendirilerek gelir elde edilmesi ve bu yolla kamusal mal ve hizmetlerin finansmanı mümkün olabilecektir.

Araştırma ve Yayın Etiǧi Beyanı

Bu çalışma için etik kurul izni alma gerekliliǧi yoktur. Etik kurul izni bulunmamaktadır.

Destek Beyanı

Araştırma herhangi bir kurum ve kuruluş tarafından desteklenmemiştir.

Çıkar Beyanı

Herhangi bir çıkar çatışması yoktur.

Yazarların Makaleye Katkı Oranları

Makaleye 1. Yazar (%60), 2. Yazar (%40) oranında katkı sunmuştur.

Sidebar

Makale Gönderim Tarihi 17/10/2021

Makale Kabul Tarihi 20/12/2021

Footnote

1 Bu çalışma 2-4 Aǧustos 2021 tarihlerinde düzenlenen Euroasia International Congress on Scientific Researches and Recent TrendsVIII" kongresinde sunulan Kripto Paralarda Mali Güvenlik ve Denetim Sorunu" adlı bildiriden türetilmiştir.

References

Kaynaklar

Akdoǧan, A. (2006). Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi. Ankara: Gazi Kitabevi.

Arslan, M. (2012). Vergi Hukuku. Bursa: MKM Yayıncılık.

Avunduk, H. ve Aşan, H. (2018). Blok Zinciri (Blokchain) Teknolojisi ve İşletme Uygulamaları: Genel Bir Deǧerlendirme. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 33 (1), 369-384.

Basın açıklaması. (2013, 25 Kasım). Erişim adresi https://www.bddk.org.tr/Duyuru/EkGetir/510?ekId=530

Bilici, N. (2011). Vergi Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık.

Bitcoin'le ödeme alan ülkeler. (2020, 3 Temmuz). Erişim adresi https://www.icrypex.com/tr/blog/bitcoin-leodeme-alan-ulkeler

Blokzincir teknolojileri. (2017). Erişim adresi https://blokzincir.bilgem.tubitak.gov.tr/blok-zincir.html

Cryptocurrency. (2017, 21 Haziran). Erişim adresi https://www.mahfiegilmez.com/2017/06/cryptocurrency.html

Dijital para ile vergi ödenebilir mi?. (2021, 3 Şubat). Erişim adresi https://www.dunya.com/ekonomi/dijital-paraile-vergi-odenebilir-mi-haberi-487553

En çok kripto para kullanılan ülkeler belli oldu: Türkiye Avrupa'da birinci dünyada dördüncü. (2021, 20 Şubat). Erişim adresi https://www.ntv.com.tr/ekonomi/en-cok-kripto-para-kullanilan-ulkeler-belli-oldu-turkiye-avrupadabirinci-dunyadadorduncu,2yYbosOdhE2LAGgwgcK5CA

Eski bir gizli istihbarat ajanının kripto para itirafları. (2021, 9 Ocak). Erişim adresi https://koinbulteni.com/eski-birgizli-istihbarat-ajaninin-kripto-para-itiraflari-90721.html

Fırat, S. ve Daşdemir, E. (2021). Kripto Paralarda Miktar Teorisi Uygulaması: Bitcoin Örneǧi ve Covid-19 Salgının Etkisi. İstanbul İktisat Dergisi, 71 (1), 81-102.

How many cryptocurrency exchanges are there?. (2021, 27 Temmuz). Erişim adresi https://www.cryptimi.com/guides/how-many-cryptocurrency-exchanges-are-there

İstihbarat operasyonlarında kripto para dönemi. (2021, 5 Şubat). Erişim adresi https://www.trthaber.com/haber/gundem/istihbarat-operasyonlarinda-kripto-para-donemi-553935.html

Kızılot, Ş. ve Taş, M. (2013). Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi. Ankara: Gazi Kitabevi.

Kripto paralar, bitcoin ve blockchain. (2017, 11 Kasım). Erişim adresi https://www.mahfiegilmez.com/2017/11/kripto-paralar-bitcoin-ve-blockchain.html

Kripto paraların avantajları ve dezavantajları. (2018, 25 Şubat). Erişim adresi https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/kobi/kripto-paralarin-avantajlari-ve-dezavantajlari-40747869

Küresel kripto para borsaları. (t.y.). Erişim adresi https://coin-turk.com/dunya-borsalari

MASAK. (2021). Kripto Varlık Hizmet Saǧlayıcıları İçin Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörizmin Finansmanının Önlenmesine Dair Yükümlülüklere İlişkin Temel Esaslar. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/sites/12/2021/05/Kripto-Varlik-Hizmet-Saglayicilar-Rehberi.pdf (Erişim Tarihi: 10.08.2021).

Öncel, M., Çaǧan, N. ve Kumrulu, A. (1985). Cilt 1: Vergi Hukuku. 2. Basım. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları: 548.

Özkul, F. U. ve Baş, E. (2020). Dijital Çaǧın Teknolojisi Blokzincir ve Kripto Paralar: Ulusal Mevzuat ve Uluslararası Standartlar Çerçevesinde Mali Yönden Deǧerlendirme. Muhasebe ve Denetime Bakış, 20 (60), 57-74.

Pehlivan, O. (2011). Vergi Hukuku. Trabzon: Murathan Yayınevi.

Saraçoǧlu, F. (2018). Türk Vergi Sistemi. Ankara: Gazi Kitabevi.

Şenyüz, D., Yüce, M. ve Gerçek, A. (2012). Vergi Hukuku. Bursa: Ekin Basım Yayın Daǧıtım.

Şenyüz, D., Yüce, M. ve Gerçek A. (2021). Türk Vergi Sistemi. Bursa: Ekin Basım Yayın Daǧıtım.

Tanrıverdi, M., Uysal, M. ve Üstündaǧ, M. T. (2019). Blokzinciri Teknolojisi Nedir?: Alanyazın İncelemesi. Bilişim Teknolojisi Dergisi, 12 (3), 203-217.

Tekin, F. ve Çelikkaya, A. (2013). Vergi Denetimi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.

Thodex'in kurucusu 2 milyar dolarlık vurgun soruşturması. (2021, 22 Nisan). Erişim adresi https://www.trthaber.com/haber/ekonomi/thodexin-kurucusu-2-milyar-dolarlik-vurgun-sorusturmasi574973.html

Tüm kripto paralar. (t.y.). Erişim adresi https://tr.investing.com/crypto/currencies?_cf_chl_jschl_tk_=125acd9390f31fe8e303904699884064eb9f af1b-1619543934-0AXRSNOSsziWF5k2dAFclbNanRM6cALvOBarEhLK1XpbSIhXFScxxqINVauKaIsQVqLNKO6Wue025sewb76ogh 1iSqT8YXIvosfMVc4xkSjwzXKjbNPAQXWUuQRyJ8_N9nZppiRE7CuOkQxhOUwldfy°CchbAZCTObIgAJ574zaEnFAVvAV3Vns1XukE3a6Tf3qcDOrEupk eVDcDGUXXhHGy5mVqlZ_L4ve6m2YSWMl1LNmoEb8PCAdpmHBKpZrsOF8vX9UhVi6wXT_qb2b60C6VCtnT xdykZwJqv7oXijn5IDm0h0mLZSdWzSj8czArv16tYu0oHerGY_17zJsfzq51wJSGJctZHynA2b6xLArZUUPdtQDO bHwsPOTOOvjqg-pHrMmxgyEuIlAuZmY9HyeZLtbElGwenZ1QjEbAf7AjTogxv5rRzElN__vlvz78I_nIRqMUZ8RkwDRORN0XhFp8lVSAQruZxh2EbKN8SDr

Türkiye Bilişim Vakfı. (2019). Blokzinciri Teknolojisi Terminoloji Çalışması. İstanbul: Rumi Matbaacılık.

Türkmen, N. (2021, 5 Nisan). Kripto Paraların Vergilendirilmesi. https://www.sozcu.com.tr/2021/yazarlar/nedimturkmen/kripto-paralarin-vergilendirilmesi-6353978/ (Erişim Tarihi: 10.08.2021).

Ulusoy, A. (2021, 30 Nisan). Dünya Dijital Paraya Koşuyor. https://www.yenisafak.com/yazarlar/ahmetulusoy/dunya-dijital-paraya-kosuyor-2058338 (Erişim tarihi: 10.08.2021).

Üç Kuzey Koreli istihbarat yetkilisi ABD merkezli bankalardan 1,3 milyar dolar deǧerinde kripto para çaldı, ABD Adalet Bakanlıǧı soruşturma başlattı. (2021, 18 Şubat). Erişim adresi https://medyascope.tv/2021/02/18/uckuzey-koreli-istihbarat-yetkilisi-abd-merkezli-bankalardan-13-milyon-degerinde-kripto-para-caldi-abdadalet-bakanligi-sorusturma-baslatti/

Üstün, Ü. S. (2013). Nasıl Bir Vergi Denetimi ve Vergi Yargısı. İstanbul: Beta Basım Yayım Daǧıtım.

Yıldırım, M. (2019). Blok Zincir Teknolojisi, Kripto Paralar ve Ülkelerin Kripto Paralara Yaklaşımları. Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 10 (20), 265-277.