Content area
Full Text
Geniusz kina i niedooeniony przez wspólczesnych innowator. Nagrodzony Oscarem za soenariusz do "Obywatela Kane'a" i dziesiatkami innych prestizowych laurów za ten i kolejne filmy. Amerykanskie produkcje Orsona Wellesa beda zaprezentowane nategorocznym American Film Festival.
Wczasie zajec w Krakowskiej Szkole Scenariuszowej profesor Grzegorz Królikiewicz wykladajacy narracje filmowa zwykl klika razy z rzedu prezentowac studentom "Obywatela Kane'a" (1941) Orsona Wellesa. Po trzecim seansie stuchacze zaprotestowali nie rozumiejac zabiegu, jaki stosuje rezyser "Tanczacego jastrzebia" (swojq droga: polskiej odpowiedzí na dzielo Wellesa), nie widzac sensu w jeszcze jednej projekcji najlepszegofilmu w historii- jak dzielo Wellesa okreslila Pauline Kael. Po latach, gdy wspominam ten epizod, widze wyraznie szalenstwo ukryte w metodzie Królikiewicza, który przeciez kiedys napisal "Rôzyczke" - bye moze najlepszq analize "Obywatela Kane'a" w pismiennictwie filmoznawczym, w której udowodnil, ze film ten jest przede wszystkim refleksja na temat kina samego w sobie, sztuki najpebiiej opisujacej zlozonosc czlowieka, zarówno jako indywídualnoscí, jak i ístoty spoiecznej. Katujac adeptów filmowego fachu kolejnymi seansami "Kane'a" nestor polskiego kina wyszedl z prostego zalozenia, ze jesli ktos zna na pamiec pelnometrazowy debiut Wellesa, po prostu nie moze zrealizowac zle- go filmu. Pamietajac chocby, w jaki sposób Welles, przy pomocy swej btyskotliwej ekipy, zlozonej z wirtuozówtej miary, co geniusz kamery Gregg Toland, scenopisarski mâcher Herman J. Mankiewicz czy mistrz montazu Robert Wise, przedstawil zycie Charlesa Fostera Kane'a - prawdziwego Amerykanina, uwiklanego w sprzecznosd wlasnej natury i swiata, w którym przyszlo mu zyc.
O wielkosd "Obywatela Kane'a" - filmu zrealizowanego przez 26-letniego wówczas geniusza teatru i radia - napisano juz tomy saznistych analiz i interpretacji, a jednak wcigz jawi sie on jako enigma, na podobienstwo slowa-klucza "Rózyczka" (Rosebud) pojawiajacego sie w filmie niczym medium, otwierajqce dusze bohatera. Wydaje sie, ze tym, co czyni z "Kane'a" najwybitniejszy film w historii kina (jego detronizacja, na korzysc "Zawrotu glowy" Alfreda Hitchocka, 1958, dokonana na lamach "Sight and Sound", zdaje sie jedynie chwilowg fanaberia) sa przede wszystkim dwie rzeczy. Po pierwsze, "Obywatel" wyznacza cezure w historii X muzy: czas przed pojawierüem sie dziela i po nim. Film Wellesa jest triumfem sztuki filmowej, której udalo sie w pelni uchwycic cos, co wczesniej bylo tylko w niewielkim stopniu ujmowane bylo przez klasyczng sztuke: cztowieczenstwo w calym jego skomplikowaniu i niejednoznacznosd. Kiedy kamera zatrzymuje sie przed tabliczka No Trespassing (Wejscie wzbronione), Welles...